Szczypta historii

Sprowadzeni w 1230 r. przez Konrada I Mazowieckiego Krzyżacy zaczęli podbój terenów zamieszkałych przez pogańskie plemiona Prusów – Pomezanów (Powiśle) i Pogezanów (na obszarze pomiędzy Elblągiem a Ostródą). W 1239 r. rozpoczął się krzyżacki podbój Warmii zamieszkałej przez Warmów. Powstało państwo krzyżackie umacniane silnymi ceglanymi zamkami i obronnymi kościołami. Historia państwa krzyżackiego kończy się w 1525 r., kiedy to na podstawie traktatu zawartego między Zygmuntem I Starym, a jego siostrzeńcem Albrechtem Hohenzollernem nastąpiła sekularyzacja państwa krzyżackiego. Podjęto decyzję o podziale krainy. Ostróda i Łukta leżące w tzw. Prusach Górnych przypadły Prusom Książęcym, podlegającym Hohenzollernom. Pobliski Gietrzwałd leżący w Warmii przyłączono do Prus Królewskich, podlegających Koronie Polskiej. Był to jeden z decydujących momentów w naszej historii – mając możliwość zakończenia historii niemieckiej obecności na wschodnim wybrzeżu Bałtyku, król stworzył zarodek Prus Wschodnich, które w XVIII w. aktywnie wzięły udział w rozbiorach i upadku I Rzeczpospolitej.

Prusy Książęce do roku 1657 pozostawały lennem Królestwa Polskiego. Albrecht Hohenzollern przyjął luteranizm i nakazał by kazania, śpiewy i czytanie Pisma Świętego odbywały się tylko w języku niemieckim. W 1701 Fryderyk I uzyskał tytuł króla w Prusach i powstało Królestwo Prus. Teren Górnych Prus należy do Polski 75 lat, a doliczając czasy lenna 1466-1657 to łącznie 266 lat. Czas państwa krzyżackiego to 464 lata, a czas pozostawania pod panowaniem pruskim i niemieckim to 244 lata.

Mazurzy i Mazury

W Górnych Prusach na południe i wschód od Ostródy i Łukty (Działdowo, Nidzica, Szczytno) w większości zamieszkiwali potomkowie Mazowszan posługujący się językiem polskim. Tereny te w XIX w. zaczęto nazywać Mazurami. Przygotowując się do plebiscytu w 1920 r. szacowano, że w rejonie Ostródy i Łukty mieszkało 40-60% Polaków (dla porównania w sąsiednim powiecie olsztyńskim aż 60-80% mieszkańców było Polakami). Jednakże w plebiscycie 11 lipca 1920 r. mieszkańcy zdecydowanie opowiedzieli się za Niemcami. Olbrzymi wpływ miała tutaj propaganda niemiecka i niesprzyjający czas wojny polsko-rosyjskiej. Wtedy to, w czerwcu 1920 r. zaczęła się ofensywa wojsk rosyjskich (19 lipca bitwa o Grodno), która dotarła prawie do Torunia i Warszawy (zakończyła się ona zwycięską Bitwą Warszawską 13–25 sierpnia 1920 r.). Koniec II wojny światowej przyniósł przesiedlenie większości mieszkańców do Niemiec. Autochtoniczni Mazurzy i Warmiacy, którzy zostali tutaj po 1945 roku rozpłynęli się w wśród rzeszy osadników z kresów i ziemi przemyskiej, a później częściowo wyemigrowali w czasach gierkowskich do Niemiec. Praktycznie dzisiaj możemy ich potomków poznać po przynależności do kościoła ewangelicko-augsburskiego oraz ewangelicko-metodystycznego (w okolicach Ostródy). Miejsce po wysiedlonych Niemcach zajęli przesiedleńcy ze wschodnich kresów i Łemkowie z ziemi przemyskiej (akcja Wisła).

Zamek krzyżacki w Ostródzie

Ostróda powstała na terenie Pogezanii zamieszkałej przez pruskie plemię Pogezanów. Krzyżacy wybudowali tu warownię, a w 1370 r. granitowo-ceglany zamek. W 1807 r. na zamku mieszkał cesarz Napoleon Bonaparte, a później stacjonowały wojska gen. Józefa Zajączka.

Pięć kościołów w Ostródzie

W 1525 r. w procesie sekularyzacji, komturstwo krzyżackie zostało starostwem, a Ostróda weszła w skład Księstwa Pruskiego. Zgodnie z wolą władcy Albrechta Hohenzollerna, wszyscy mieszkańcy musieli przyjąć protestantyzm.

Posplatane losy polsko-niemiecko-ukraińskie najlepiej widać po historii pięciu kościołów. Najstarszą świątynią jest kościół św. Dominika Savio. Został on wybudowany przez Krzyżaków w stylu romańskim w początkach XIV wieku. Przed reformacją był kościołem katolickim, następnie stał się kościołem ewangelickim (od 1525r. ). Od końca XVI w. służył nabożeństwom niemieckim aż do 1910 r, kiedy powróciły msze w języku polskim. Budynek został całkowicie spalony w 1945 r. przez armię sowiecką, a odbudowywany kościół od 1981 r. został udostępniony wiernym kościoła rzymsko-katolickiego.

W XVI w. dla ludności polskiej wzniesiono mniejszy i pozbawiony wieży ewangelicki kościół polski, który służył wiernym przez kilka wieków (nieopodal kościoła św. Savio). W latach 1836–1848 w kościele polskim odprawiał nabożeństwa w języku polskim pastor Gustaw Gizewiusz. Kościół polski przetrwał do 1910 r., kiedy go rozebrano, a nabożeństwa polskie przeniesiono do kościoła św. Savio. Wiązało się to z wybudowaniem nowego olbrzymiego kościoła ewangelickiego.

Od wprowadzenia w 1525 r. w Prusach Książęcych reformacji, w Ostródzie nie było kościoła katolickiego, a sporadyczne nabożeństwa odprawiano w zamku. W 1857 r. oddano do użytku neogotycki kościół katolicki pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. W latach 1928-1941 przy parafii istniała szkoła katolicka. Najcenniejszym zabytkiem kościoła jest rzeźba Pieta, gotycka drewniana figura o niezwykłej ekspresji. Powstała w końcu XIV w. i około 1914 r. została przeniesiona tutaj z Gietrzwałdu.

Dynamiczny rozwój Ostródy w XIX w. związany z doprowadzeniem linii kolejowej i Kanału Ostródzko-Elbląskiego oraz germanizacja i napływ Niemców spowodował konieczność budowy nowej świątyni. W 1909 r. oddano do użytku okazały neogotycki kościół ewangelicki, której znaczenie urbanistyczne podkreśla widoczna z daleka masywna wieża, zwieńczona podwójnym hełmem i wysokim dachem.

W 1945 r. Ostróda została znacząco zniszczona przez wojska rosyjskie. Spalono zamek i średniowieczny kościół (św. Savio). Kościół katolicki pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny kontynuował swą misję jako kościół katolicki. Najnowszy kościół ewangelicki przejął Kościół Metodystyczny (obecnie parafia Łaski Bożej). Kościół św. Dominika Savio odbudowano dopiero w 1981 r. i oddano w użytkowanie katolikom.

W 2006 ukończono budowę grecko-katolickiej cerkwi Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny służącej potomkom przesiedleńców z ziemi przemyskiej i Lubelszczyzny (akcja Wisła, 1947 r.). Wewnątrz cerkwi mieści się współczesny ikonostas. Współczesny ikonostas w cerkwi by Wschkat – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Ostróda – ostoja polskości

Ostróda była przez wiele wieków ostoją polskości. W latach 1834–1848 pastorem polskiej gminy ewangelickiej był Gustaw Gizewiusz, obrońca praw i kultury ludu mazurskiego. Na cześć Gizewiusza miasto Łuczany nazwano Giżyckiem. W 1855 Karol Salewski założył polską księgarnię, a w 1868 drukarnię, w której wydał 50 książek w języku polskim. W 1890 roku powiat ostródzki zamieszkiwało 43 000 Polaków, co stanowiło 62% populacji.

Czasy niemieckie

W 1907 r. Niemcy wznieśli pomnik w postaci „Fontanny Trzech Cesarzy” – Wilhelma I, Fryderyka III i Wilhelma II. W 2004 r. pomnik powrócił na swoje dawne miejsce jako „Pomnik Jedności Europejskiej”. Nowy ratusz wybudowano w Ostródzie na pocz. XX w. Ratusz i powojenne bloki na Rynku

Łukta

Łukta to wieś mazurska założona przez Krzyżaków. W 1407 r. wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen udzielił wsparcia przy budowie tutejszego kościoła rzymsko-katolickiego. Łuktę przez wiele wieków zamieszkiwali polskojęzyczni Mazurzy. W związku z sekularyzacją Prus, ostatni wielki mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern złożył hołd królowi Polski (1525 r.) i stał się pierwszym świeckim księciem Prus. Jego pierwszą decyzją było przejście całych Prus Książęcych na luteranizm. Stąd, po 1525 roku kościół w Łukcie stał się ewangelickim. W związku z większym napływem osadników niemieckich ustalono, że nabożeństwa będą odprawiane na zmianę w języku polskim i niemieckim. Wieżę kościelną dobudowano w 1700 r. Po 1945 r. kościół przejęła parafia rzymsko-katolicka przyjmując wezwanie Matki Boskiej Częstochowskiej.

W sąsiedztwie kościoła zamieszkały krasnoludki.

Sosny Taborskie

W pobliżu Łukty (wieś Tabórz) utworzono rezerwat przyrody Sosny Taborskie. Rezerwat obejmuje liczący ponad 230 lat drzewostan z przewagą sosny zwyczajnej ekotypu taborskiego. Cenione na świecie sosny taborskie wykorzystywane były do budowy masztów żaglowców. Dochodzą one do 30–40 metrów wysokości i 1 metra średnicy. Już w XVI w. były poszukiwanym surowcem, spławiano je Wisłą do Gdańska, skąd eksportowano do zachodniej Europy. Pień sosny taborskiej

Kuchnia regionalna

W Łukcie mieści się niewielka mleczarnia, która od 2008 roku produkuje ekologiczne wyroby mleczarskie (z certyfikatem). Produkcja odbywa się w sposób tradycyjny, a wiele czynności w zakładzie jest wykonywanych ręcznie, bez udziału maszyn. Przyjazne środowisku przyrodniczemu metody produkcji połączone z najwyższej jakości surowcem pozyskiwanym z ekologicznych, regionalnych upraw i hodowli rolniczych decydują o wyjątkowości serów, jogurtów i twarogów z Łukty. Masło Osełka Eko posiada certyfikat „Jakość Tradycja”.

W Łukcie warto wpaść do restauracji Lawendowa na super kartacze (ciasto ziemniaczane napełnione farszem z kwaśną śmietaną) oraz na babkę ziemniaczaną z sosem kurkowym.

W sąsiedniej kawiarni U Smolejów możemy posmakować pyszne ciasta, rewelacyjną kawę oraz wspaniałe lody, w tym pietruszkowe, bazyliowe, miętowe, pistacjowe i wiele innych smaków.

Praktyczne informacje

• Restauracji Lawendowa, ul. Warszawska 2, Łukta
• Kawiarnia U Smolejów, ul. Mazurska 4, Łukta