Galindia

Galindia to średniowieczna kraina rozpościerająca się pomiędzy Mazowszem a Barcją, od Łyny do Wielkich Jezior Mazurskich. Pokrywała ją olbrzymia, praktycznie bezludna Wielka Puszcza, zwana Wildnis lub Puszczą Galindzką. Zamieszkujący ją Galindowie prowadzili ciągłe walki z Mazowszanami, co doprowadziło do takiego wyludnienia, że w czasie podboju krzyżackiego Galindia była prawie bezludna.

Akcje kolonizacyjną zaczęli Krzyżacy w 1335 r. od założenia zameczku Bartążek nad Łyną. Zamek po powstaniu Olsztyna (9 km na północ) popadł w zapomnienie. W 1346 r. zachodnio-północna część Galindii przypadła Warmii (biskupom warmińskim). Pozostałe nieatrakcyjne tereny pokryte nieprzebytą puszczą Wildnis dołączono do krzyżackiej komturii elbląskiej i ostródzkiej. W XIX w. tereny Galindii zamieszkałe przez polskojęzycznych potomków mazowszan zaczęto nazywać Mazurami.

Nidzica – Nibork

Nazwa miasta pochodzi od nazwy Nida (niem. Neide), jak na tym odcinku nazywa się rzekę Wkrę, nad którą założono miasto. W X wieku okolice późniejszego miasta zamieszkiwała ludność słowiańska. W Nidzicy Krzyżacy założyli zamek w II poł. XIV w. Miasto otoczono murem z bramami basztami. W obrębie murów miejskich stały dwa duże obiekty pełniące funkcję obronną: kościół św. Wojciecha i klasztorek. Po bitwie pod Grunwaldem, król Władysław Jagiełło nadał Nidzicę księciu mazowieckiemu. Ponieważ król Władysław Jagiełło zaprzepaścił możliwość całkowitego rozgromienia Krzyżaków, to na skutek zawartego I pokoju toruńskiego Nidzica została zwrócona Krzyżakom. Z kolei w 1466 r., w wyniku II pokoju toruńskiego Nidzica została lennem Królestwa Polskiego, pozostając jednak we władaniu krzyżackim, przez co polska załoga musiała w 1466 r. opuścić miasto. Po sekularyzacji Prus i utworzeniu Prus Książęcych, w Nidzicy obydwa kościoły przejęli luteranie, na zamku zaś miejsce Krzyżaków zajął starosta książęcy, którym był Piotr Kobierzycki. W 1945 r. wojska radzieckie zbombardowały zamek, który odbudowano dopiero w latach 1961–1965.

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Wojciecha – dawny katolicki i później ewangelicki

Gotycki kościół z XIV w. był wielokrotnie przebudowywany uzyskując wygląd neorenesansowy. Budowniczymi i użytkownikami pierwszego kościoła byli wierni wyznania katolickiego, po 1525 roku korzystali z niej wyznawcy protestantyzmu, a po 1945 roku ponownie należy do katolików. Świadectwem ewangelickiej historii są zachowane empory (balkony).

W XIX w. miasto szybko się rozwijało, zbudowano linię kolejową do Olsztyna. Wśród mieszkańców dominowali Polacy (77%), czyli Mazurzy. Nowy ratusz wybudowano w 1842 r.

Kościół ewangelicko-augsburski św. Krzyża – d. katolicki

Po sekularyzacji Prus, przyjęto jako urzędową religię luteranizm. Dwa istniejące kościoły katolickie przekonwertowano na luterańskie. W związku z rozwojem miasta i napływem katolickich osadników z Niemiec, podjęto decyzję o budowie kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia najświętszej Maryi Panny (1860 r.). W 1948 r. dokonano zamiany kościołów – Mazurzy wyznania ewangelickiego otrzymali niewielką świątynię katolicką, a napływowi katolicy otrzymali większy kościół luterański.

Tatarski Kamień

Niedaleko Nidzicy, na terenie wsi Tatary znajduje się głaz narzutowy Tatarski Kamień, mający 6,5 m długości, 4 m szerokości i 2,1 m wysokości w części nadziemnej. Jest on pomnikiem przyrody nieożywionej.

Olsztynek

Niemiecka nazwa zamku, a później miasta, pochodzi od jego założyciela, komtura ostródzkiego Hohensteina. Krzyżacy w XIV w. zbudowali zamek, a miasto zostało obwiedzione murami miejskimi o wysokości ok. 10 m, w których znajdowały się dwie bramy – Wysoka zw. Niemiecką i Nidzicka zw. Polską. W 1764 urodził się tutaj Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, wybitny filolog i badacz polskości.

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

Pierwszy kościół katolicki zbudowany w XIV w. przejęli w okresie reformacji protestanci. Nieliczni katolicy z Olsztynka i okolic uczęszczali przez długie lata na nabożeństwa do Gryźli leżących na terenie katolickiej Warmii. Dopiero w 1888 r. zbudowano neogotycką świątynię katolicką.

Kościół ewangelicki – dawny katolicki, ob. muzeum

Gotycki kościół katolicki zbudowano w połowie XIV w., przebudowany został w stylu barokowym pod koniec XVII w. W 1945 został spalony przez Rosjan. Kościół odbudowano w latach 1974 – 1977 i adaptowano na galerię sztuki.

Tannenberg-Denkmal

W latach 1927–1945 w pobliżu miasta znajdował się ogromny monument upamiętniający bitwę pod Tannenbergiem. W roku 1934 spoczęły w nim doczesne szczątki prezydenta Rzeszy Paula von Hindenburga, w pogrzebie uczestniczyło prawie pół miliona Niemców. Pod koniec wojny Tannenberg-Denkmal został wysadzony w powietrze przez wojska niemieckie, a po wojnie jego resztki całkowicie usunięto, poza granitowym lwem stojącym dziś na Rynku.

Galindia – Mazury

Począwszy od XIII w. w kilku akcjach kolonizacyjnych Galindia została zasiedlona przez Mazowszan. Stąd w XIX w. pojawiła się niemiecka nazwa „Masuren” (od „Masovia”). W 1525 r. nastąpiła sekularyzacja zakonu krzyżackiego. Wielki Mistrz Albrecht von Hohenzollern złożył hołd pruski królowi Zygmuntowi Staremu, przyjął wyznanie luterańskie i przekształcił państwo zakonu krzyżackiego w świeckie państwo (Prusy Książęce). Mazurzy też musieli przejść na luteranizm, ale zachowywali polską świadomość narodową, pielęgnowali polskie tradycje. W XIX wieku polskojęzyczna ludność Prus Wschodnich, podobnie jak i Śląska, poddana została germanizacji przez rząd pruski. Germanizacji przeciwdziałał Gustaw Gizewiusz, polski działacz społeczno-narodowy i folklorysta. Przede wszystkim domagał się utrzymania języka polskiego w szkołach, a w celu powstrzymania germanizacji wydawał polskie książki dla Mazurów.

W 1920 r., w momencie plebiscytu polskojęzyczni Mazurzy zamieszkiwali aż po linię Iława – Morąg – Kętrzyn – Gołdap. Czarne chmury, które zawisły nad Polską w wyniku agresji rosyjskiej (zakończonej Bitwą Warszawską) spowodowały, że plebiscyt kompletnie przegrano, a Mazurzy opowiedzieli się za pozostaniem w Prusach. W okresie międzywojennym władze niemieckie otwarcie zwalczały gwarę mazurską, zamykając szkoły w których nauczano mowy mazurskiej (czyli polskiej). Tłumiono przejawy tożsamości narodowej Mazurów Trudną sytuację Mazurów opisał Melchior Wańkowicz w powieści „Na tropach Smętka” wydanej w 1936 r.

Po 1945 r. sporo polskojęzycznych Mazurów zostało w swych rodzinnych gospodarstwach. Na Mazury trafiło tysiące repatriantów ze Wschodu i Kurpi. Pomimo używania tego samego języka polskiego, Mazurzy – autochtoni byli często dyskryminowani (nazywano ich „Krzyżakami”). Wyróżniali się głównie wiarą (protestanci) i pewnymi korzeniami pruskimi/niemieckimi (imionami, nazwiskami, gwarą). Dzisiaj prawdziwego potomka Mazurów też poznamy po wierze ewangelickiej. Mazury należą do Polski 75 lat, a doliczając czasy lenna 1466-1657 to łącznie 266 lat. Czas państwa krzyżackiego to 464 lata, a czas pozostawania pod panowaniem pruskim i niemieckim to 244 lata. Aby zapoznać się z tradycjami Mazurów, udaliśmy się do Skansenu w Olsztynku.

Skansen w Olsztynku

W 1909 r. utworzono Muzeum Wsi w Królewcu grupujące obiekty z całych Prus Wschodnich. W 1937 r. podjęto decyzję o przeniesieniu ekspozycji do Olsztynka, gdzie już znajdowało się mauzoleum Hindenburga. Przenosiny trwały w latach 1938–1942. Nie udało się przenieść wszystkich obiektów. Po II wojnie światowej rozpoczęto uzupełniać kolekcję o nowe obiekty architektury wiejskiej tworząc Muzeum Budownictwa. Obecnie skansen w Olsztynku zajmuje około 100 ha, znajduje się tu 68 obiektów architektonicznych (w tym 13 przeniesionych z Królewca).

Kuchnia regionalna

Na zamku w Nidzicy spróbowaliśmy pysznych lodów i kawy.

Na Mazurskie ryby warto wstąpić do smażalni ryb Sieja niedaleko Nidzicy. Oferowana jest pyszna zupa rybna, pierogi z rybą oraz wędzone i smażone sandacze, miętusy, karasie i szprotki.

W Olsztynku powinniśmy zawitać do kultowego Zielonego Pieca. Polecamy pyszne domowe potrawy, zupy, przeróżne pierogi, świetną kawę, ciasta (własnego wypieku) i desery. A to wszystko w wyjątkowej atmosferze i ciepłym wnętrzu z zielonym piecem.

Praktyczne informacje

• Smażalnia Ryb „Sieja”, Frąknowo 32b (trasa E7)
• Restauracja z Zielonym Piecem, ul. Floriana 1, Olsztynek