Szczypta historii

Ziemia sanocka należała do Polski od czasów Mieszka I. W XI w. weszła w skład Rusi Kijowskiej. W XII-XIII była w rękach węgierskich. W 1340 r. prawem spadku posiadł te ziemie Kazimierz III Wielki i włączył do swego Królestwa. Osadnicy ruscy i wołoscy zaczęli się osiedlać na ziemi sanockiej w XV w. i dali oni początek ludności łemkowskiej i bojkowskiej. Ziemia sanocka przynależy do Polski przez 553 lata.

Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku to pierwsze i największe pod względem liczby zgromadzonych obiektów muzeum etnograficzne w Polsce. Park etnograficzny powstał 1958 r. i zajmuje powierzchnię 38 ha.

Dwór Stupnickich (obecnie kasa i sklep)

Muzeum prezentuje kulturę ludową pogranicza na obszarze pogórzy oraz wschodniej części polskich Karpat (Bieszczady, Beskid Niski). Są to tereny, które do lat czterdziestych zamieszkane były przez kilka grup etnograficznych, z których Pogórzanie i Dolinianie są grupami polskimi, a Bojkowie i Łemkowie są grupami rusko-wołoskimi. Ci ostatni zostali przesiedleni na ziemie odzyskane w ramach akcji Wisła i ich osadnictwo w Bieszczadach i na Pogórzu praktycznie wygasło. Zgodnie z powyższym podziałem na terenie skansenu zorganizowano sektory tematyczne. Zauważmy, że w tym podziale zabrakło społeczności żydowskiej, rozproszonej po całej ziemi sanockiej. Aby to nadrobić, ostatnio w skansenie pojawiła się drewniana synagoga z Połańca, w której będzie odtworzone wnętrze świątyni (bima, aron ha-kodesz).

Drewniana synagoga z Połańca

Sektor bojkowski

Bojkowie zamieszkiwali południowo-wschodnią część ziemi sanockiej (Bieszczady). W budownictwie cerkiewnym charakterystyczna była trójwewnętrzna świątynia pokryta oddzielnymi bezkalenicowymi dachami (namiotami) z widocznymi uskokami. Taki typ cerkwi nazywany jest bojkowskim. W skansenie mamy cerkiewkę św. Onufrego z Rosolina z 1750 r.

Cerkiewka św. Onufrego z Rosolina
Wnętrze cerkwi

W bojkowskiej architekturze wiejskiej występowała głównie zagroda jednobudynkowa o konstrukcji zrębowej, półtora lub dwutraktowa, gdzie pod jednym dachem znajdowała się część mieszkalna, gospodarcza i inwentarska. Wąskie i długie chałupy zwane chyżami, były budowane z drewna jodłowego ze słomianym czterospadowym dachem.

Chyża bojkowska

Chyża bojkowska

Sektor łemkowski

Łemkowie zamieszkiwali tereny Beskidu Niskiego. Wieś łemkowska składała się z zagród jednobudynkowych, służących zarówno ludziom, jak i zwierzętom. Funkcję stodoły pełnił obszerny strych. Chaty drewniane są o konstrukcji zrębowej, Przed I wojną światową chałup kurnych (bez komina) było we wsiach łemkowskich ponad 90%.

Chata łemkowska
Chata łemkowska

W sektorze łemkowskim znajdziemy cerkiew z 1801 r., przeniesiona tutaj ze wsi Ropki k. Gorlic. Reprezentuje ona charakterystyczny dla całej zachodniej Łemkowszczyzny typ cerkwi, z charakterystycznym wspólnym dachem i wysoką wieżą.

Cerkiew z Ropek
Bania cerkiewna
Wnętrze cerkwi
Dzwon cerkiewny zakopany w czasie wojny i niedawno odnaleziony

Sektor dworski

Najważniejszym obiektem w sektorze jest drewniany dwór ze Święcian k. Jasła.

Dwór ze Święcian
Dwór ze Święcian
Spichlerz dworski z Ropczyc

Sektor pogórzański

Pogórze to tereny rozpościerające się w okolicach Gorlic, Dukli, Krosna i Jasła. W skansenie znajdziemy kilkanaście zagród, budynki przemysłowe i drewniany kościół.

Zagroda z Rożnowic
Chałupa z Rzepiennika Strzyżewskiego
May wiatrak z Turaszówki
Zagroda z Węglówki (Krosno)
Chałupa podgórzańska
Zagroda z Węglówki (Krosno)

Typowym drewnianym kościołem z obszaru Pogórza jest świątynia św. Mikołaja z Bączala Dolnego.

Kościół św. Mikołaja z Bączala Dolnego
Wnętrze koscioła
Plebania
Powozy, bryczki, sanie

Dolinianie

Dolinianie zamieszkiwali tereny wokół Sanoka i Leska.

Karczma wiejska z Lisznej
Zajazd z XIX w. z Rogowa (Krosno)
Zagroda z Dydni
Kuźnia z Haczowa
Chałupa

Rynek Galicyjski

Rynek Galicyjski to najbardziej znana część skansenu. Zrekonstruowano tutaj historyczny galicyjski rynek z przełomu XIX i XX wieku ze wszystkimi jego funkcjami.

Skansenowa uliczka prowadząca do Rynku
Uliczka galicyjska
Rynek Galicyjski
Rynek Galicyjski
Warsztat garncarski

Sektor przemysłowy

W skansenie znajduje się kilka obiektów przemysłowych – tartaki i kuźnie.  

Tartak wodny ze Zdyni
Koło wodne w tartaku
Mały wiatrak z Domaradza

Najważniejszą częścią sektora przemysłowego stanowi górnictwo naftowe. Województwo podkarpackie jest najstarszych ośrodkiem górnictwa naftowego na świecie, rafinerie oraz kopalnie ropy naftowej istniały tu już przed rokiem 1884. To tutaj działał ojciec górnictwa naftowego – Ignacy Łukasiewicz.

Zagłębie naftowe, wieże wiertnicze
Wieże wiertnicze
Charakterystyczne dla Podkarpacia kiwony.

Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Uluczu

Oddziałem terenowym sanockiego muzeum jest Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Uluczu. Jest to jedna z najstarszych drewnianych cerkwi w Polsce, pochodzi z 1659 roku. Jest to świątynia zbudowana z drewna jodłowego, o konstrukcji zrębowej. Nad nawą znajduje się charakterystyczna ośmioboczna kopuła na tamburze, z pseudolatarnią.

Cerkiew w Uluczu by Henryk Bielamowicz – Praca własna, CC BY-SA 4.0
Cerkiew w Uluczu, główne wejście, by Henryk Bielamowicz – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Kuchnia regionalna

Kuchnię regionalną posmakujemy w Gospodzie pod Białą Górą znajdującej się przed wejściem do skansenu w Sanoku.

Gospoda pod Białą Górą
Racuchy
Placki ziemniaczane z kiszona kapustą

Pożyteczne informacje

  • Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku otwarte jest przez cały rok.
  • Gospoda pod Białą Górą, Muzeum Budownictwa Ludowego, Rybickiego 3, Sanok