Ziemia Obiecana, stolica włókiennictwa i miasto czterech kultur
| Mapa regionu E1 – Wzniesienia Łódzkie | https://smakipolski.pl/www/mapa/#Mapae1 |
| Mapa szlaków turystyki kulinarnej | https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasy&miasto=lodz |
Dlaczego nie ziemia łódzka?
Dwieście lat temu, w lasach na południowo-zachodnim skraju Niziny Mazowieckiej zaczęła rosnąć wielka metropolia łódzka. Sto lat temu powstało województwo łódzkie (w 1919 r.). Zastanawialiśmy się nad użyciem dla tego regionu nazwy ziemia łódzka. Byłoby to problematyczne, gdyż takiej krainy historycznej nigdy nie było. Łódź jako wielkie miasto wyrosło błyskawicznie pod koniec XIX w. na granicy ziemi sieradzkiej i łęczyckiej (granica przebiegała wzdłuż rzek Neru i Wolbórki). Dylemat ten jest odzwierciedlony w herbie województwa łódzkiego – integruje on herby trzech składowych regionów – ziemi sieradzkiej, łęczyckiej i rawskiej.
Warto przypomnieć, że okolice Łodzi należą do rdzennie polskich regionów. Przynależność tych terenów do Polski sięga 931 lat.
Wzniesienia Łódzkie
Wzniesienia Łódzkie to pagórkowaty teren należący do Niziny Mazowieckiej. Został ukształtowany ok. 100 tys. lat temu w czasie zlodowacenia środkowopolskiego, które ukształtowało wały morenowe ciągnące się na północy Łodzi w kierunku wschodnim do Brzezin. Pagórkowate tereny są pokryte dziś w dużym stopniu przez lasy. Utworzono tu Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich o powierzchni 12 tys. ha. Najwyższy punkt osiąga 284 m n.p.m. (tzw. wzgórze „Radary” w Łodzi, zajęte przez wojska rosyjskie aż do 1993 r.), a najniższy punkt leży na wysokości 150 m n.p.m. (dolina Mrożycy).
Łódź fabrykancka
Te znaczne różnice wysokości powodują bystry bieg strumieni wypływających z Wzniesień Łódzkich (Łódki, Neru, Jasienia). Było to powodem podjęcia decyzji przez Stanisława Staszica i Rajmunda Rembielińskiego w czasach Królestwa Polskiego w XIX w., by na terenie Wzniesień Łódzkich zbudować zagłębie włókiennicze, z fabrykami wykorzystującymi spadek wody do napędu maszyn. Łódź w II połowie XIX w. była najszybciej rozwijającym się miastem w Europie. Z małej mieściny liczącej 4 tys. mieszkańców w 1830 r., Łódź urosła do wielkiej metropolii z 500 tys. mieszkańców w 1914 r. Sąsiednie Bałuty stały się największą wsią w Europie -liczyły 100 tys. mieszkańców (Bałuty zostały włączone do Łodzi w 1915 r.). Wyrosły też satelickie miasta – Zgierz i Pabianice. Fabryki budowali głównie Niemcy – Ludwik Geyer, Karol Scheibler, Juliusz Heinzel, ale też Żydzi – Izrael Poznański. Łódź stała się tyglem narodów, w którym mieszali się katolicy, ewangelicy, prawosławni i Żydzi, jednocześnie bajecznie bogaci przemysłowcy – lodzermensche oraz klepiący biedę robotnicy. Sytuacje społeczną świetnie oddał Władysław Reymont w „Ziemi Obiecanej”.
Nowe Miasto
W szczerym polu wytyczono Rynek Nowego Miasta i kratowy układ ulic z główną osią – ulicą Piotrkowską. W 1827 r. na Nowym Rynku stanął ratusz– jeden z pierwszych murowanych budynków w Łodzi oraz klasycystyczny kościół ewangelicki pod wezwaniem Świętej Trójcy.
Łódź tak szybko się rozrastała, że w latach 80. XIX w. niewielką świątynię ewangelicką przebudowano na potężny kościół (obecnie rzymsko-katolicki pw. św. Ducha). Miniaturowy ratusz, nie przystający do wielkiego miasta, pozostał w niezmienionej formie do dziś.
Powstanie 200 lat temu potężnej przemysłowej Łodzi było ewenementem na skalę światową. Dla uznania unikatowości kulturowej i architektonicznej spuścizny miasta, Łódź przemysłowa otrzymała status Pomnika Historii obejmującego zarówno XIX-wieczne wille i pałace, zespoły pofabryczne oraz zespół domów robotniczych na Księżym Młynie. Uwzględniając wielokulturowość i wielonarodowość twórców Łodzi przemysłowej wpisem na Listę Pomników Historii objęto także elementy architektury sepulkralnej – Cmentarz żydowski i zespół cmentarzy (rzymsko-katolicki, prawosławny i ewangelicki) przy ul. Ogrodowej.
Fabryki włókiennicze
Przemysł włókienniczy upadł 30 lat temu, a po dawnych fabrykantach zostały pałace i fabryki.
Najbardziej znany jest kompleks Poznańskiego obejmujący pałac i fabrykę poddaną rewitalizacji i przekształconą w centrum handlowe Manufaktura.
Pałace fabrykanckie
Łódź jest dumna z kilkudziesięciu pałaców i willi fabrykanckich.
Osiedla robotnicze
Najbardziej znanym osiedlem robotniczym jest Księży Młyn należący do miasteczka przemysłowego Scheiblera.
Kościoły
O świetności przemysłowej Łodzi i okolic świadczą monumentalne neogotyckie kościoły z wysokimi wieżami. Na Starym Rynku (Plac Kościelny), który był centralnym placem średniowiecznej Łodzi (prawa miejskie z 1423 r.), wybudowano w 1897 roku kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Wkrótce w „nowej Łodzi” na ul. Piotrkowskiej (w latach 1901–1912) wybudowano rzymskokatolicką bazylikę archikatedralną św. Stanisława Kostki.
Mieszkańcy Łodzi wyznania protestanckiego wybudowali także przy Piotrkowskiej w latach 1909–1928 neoromański kościół św. Mateusza.
W Zgierzu w latach 1910–1924 wybudowano kościół farny św. Katarzyny Aleksandryjskiej.
Dla pokazania swego uwielbienia i lojalności dla władz carskich, łódzcy fabrykanci ufundowali w latach 1880–1884 sobór prawosławny św. Aleksandra Newskiego.
Znaczną część mieszkańców Łodzi stanowili Żydzi, dlatego też w 1940 roku powstało tu łódzkie getto, jedno z największych w Polsce i Europie, gdzie mieszkało przeszło 200 tys. Żydów i Cyganów. Synagogi żydowskie zostały zburzone przez Niemców. Symbolem zagłady Żydów jest stacja Radegast (Radogoszcz), skąd wywożono Żydów do obozów zagłady.
Ulica Piotrkowska – restauracje czterech kultur
Łódź kultywuje dziedzictwo czterech kultur: polskiej, niemieckiej, żydowskiej i rosyjskiej, co ma odzwierciedlenie w regionalnej kuchni. Najlepiej zobaczymy to na ulicy Piotrkowskiej, najdłuższej ulicy handlowej Europy, gdzie w eklektycznych i secesyjnych kamienicach znajduje się kilkadziesiąt restauracji, kawiarni i cukierni.
Dziedzictwo kulinarne
Ponoć najbardziej łódzką potrawą jest zalewajka łódzka oferowana przez pana Stanisława Staniszewskiego z Buczka (INTERSOLAR Buczek). Firma jest wielkim producentem dań gotowych.
Pieczywo do aglomeracji łódzkiej dostarcza piekarnia GS Ozorków oraz Olszyńscy z Koluszek – wiele produktów ma znak „Jakość Tradycja”.
Duży udział w łódzkim rynku nabiałowym ma Łódzka Spółdzielnia Mleczarska JOGO. Jednym z najbardziej znanych tradycyjnych wyrobów są lody „Bambino”.
Wzniesienia Łódzkie to początek olbrzymiego zagłębia sadowniczego, ciągnącego się przez Skierniewice aż do Grójca. Wyśmienite owoce są przetwarzane w lokalnych wytwórniach soków – Wiatrowy Sad z Kałęczewa prowadzonej przez panią Grażynę Wiatr i VERO Soki w Lubowidzy. Mamy też tutaj dużą firmę Excellence (Lipa k. Strykowa), produkującą biosoki, smoothie i inne przetwory owocowo-warzywne.
Las Łagiewnicki
Najbardziej znanym miejscem Wzniesień Łódzkich jest Las Łagiewnicki, ulubione miejsce spacerowe łodzian. Las ma 1205 ha powierzchni i jest jednym z największych kompleksów leśnych znajdującym się w granicach miast w Europie. W Lesie ma swoje źródła rzeka Bzura, nad stawami mamy pałacyki fabrykanckie.
Niestety, stawy zimą zamarzają, więc miłośnicy kąpieli muszą wyrąbywać przeręble.
W Lesie Łagiewnickim mamy najstarszy zabytek zachowany na terenach Łodzi – drewniane kapliczki z 1676 r.
Kolejowy relikt zaborów
Turyści przyjeżdżają do Łodzi najczęściej na nowo powstały dworzec Łódź Fabryczna, którego korzenie sięgają 1865 r., kiedy podłączono Łódź do normalnotorowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Władze carskie uruchomiły w 1902 roku szerokotorową Kolej Warszawsko-Kaliską (z dworcem Łódź Kaliska). Spuścizna zaborów trwa do dzisiaj – te dwa dworce nigdy bezpośrednio nie połączono. Dopiero teraz powstaje tunel kolejowy pod miastem, który je połączy. Mało kto wie, że przy okazji zbudowano 5 km odcinek Kolei Dużych Prędkości pomiędzy stacjami Łódź Widzew i Łódź Fabryczna.
EC1 Łódź – Miasto Kultury
Na terenie zrewitalizowanego i rozbudowanego kompleksu pierwszej łódzkiej elektrowni EC1 mieści się Centrum Nauki i Techniki, Planetarium EC1, Centrum Komiksu i Narracji Interaktywnej oraz Narodowe Centrum Kultury Filmowej.
Mapa regionu E1 – Wzniesienia Łódzkie
https://smakipolski.pl/www/mapa/#Mapae1
Mapa szlaków turystyki kulinarnej