Strzelno bazylika i rotunda – Pomnik Historii

Szczypta historii

Wybraliśmy się Szlakiem Piastowskim wiodącym po Wielkopolsce ze Strzelna przez Mogilno do Trzemeszna. Na trasie będziemy zwiedzać romańskie budowle z XII w., czyli z początków polskiej państwowości. Część z nich w późniejszych czasach przekształcono we wspaniałe barokowe kościoły. Podczas rozbiorów region ten znajdował się pod panowaniem pruskim. Wschodnia Wielkopolska powróciła do Polski w 1918 r. Strzelno należy do Polski przez 898 lat, Mogilno przez 909 lat, a Trzemeszno przez 930 lat.

Strzelno

Powstanie Strzelna związane jest z osobą Piotra Włostowica, wojewody Bolesława Krzywoustego. Uważany jest on za fundatora kościoła św. Prokopa. W 1180 r. w Strzelnie założony został klasztor sióstr norbertanek pw. Świętej Trójcy i Najświętszej Maryi Panny. Prawa miejskie Strzelno uzyskało w 1231 r.

Ponorbertański kościół Świętej Trójcy i NMP

Kościół Świętej Trójcy i NMP jest pomnikiem Historii. Należał do opactwa norbertanek. Słynie on z unikatowych kolumn romańskich z przedstawieniami cnót i występków. Budowę kościoła z granitowych kostek rozpoczęto w XII wieku i ukończono dopiero w połowie XIII wieku. Fasada zachodnia obecny barokowy wygląd otrzymała w I połowie XVIII w.

Do najcenniejszych i najbardziej znanych zabytków znajdujących się w bazylice należą romańskie kolumny. W sumie jest ich siedem. Przy nawie głównej – 4, w tym dwie pokryte płaskorzeźbami i jedna ornamentem śrubowym, dwie duże w kaplicach przy prezbiterium (jedna jest jeszcze nieodsłonięta) i jedna mała w kaplicy św. Barbary, ozdobiona ornamentem roślinnym. W całej Europie, oprócz kolumn strzeleńskich, zachowały się rzeźbione kolumny tylko w Santiago de Compostela (w katedrze św. Jakuba) oraz w Wenecji (w katedrze św. Marka). Kolumny w Strzelnie są datowane są one na II połowę wieku XII i początek XIII. Odkryte zostały podczas prac remontowych prowadzonych w 1946 r. przez Zdzisława Kępińskiego (kolumny zostały obmurowane do kształtu prostokątnych filarów najprawdopodobniej podczas przeróbek w okresie baroku).

Równie słynnymi zabytkami w bazylice są tympanony (płaskorzeźby nad portalami).

Tympanon fundacyjny znajduje się na zewnątrz kościoła, od południa, nad wejściem do kaplicy św. Barbary. Przedstawia św. Annę trzymającą maleńką, jeszcze w powijakach, Najświętszą Maryję Pannę na ręku, a po bokach klęczące postacie: fundatora Piotra Wszeborowica oraz kobietę z księgą w dłoniach. Dookoła tej płaskorzeźby znajduje się łacińska inskrypcja: „Tobie Anno, czcigodna matko pobożnej dziewicy Maryi, darem tym cześć oddaje Piotr, tak jak ongiś sobie tego życzył”.

Tympanon północny posiada trójlistny wykrój i ujmuje go sfazowana archiwolta dekorowana wicią roślinną wyrastająca z lwich paszczy. Przedstawiona scena zalicza się do typu Maiestas Domini (Chrystus Triumfujący) –  Chrystus siedząc na tęczy depcze bestie, co nawiązuje do 13 Psalmu.

W bazylice św. Trójcy mamy ołtarz św. Krzyża z największą w Polsce, a być może nawet w Europie, kolekcją 658 relikwii (w kościele jest łącznie ponad 1000 relikwii!). Znajdziemy tu drzazgę z chrystusowego krzyża oraz fragment welonu Marii Magdaleny. W ołtarzu znajduje się oryginalny, gotycki krucyfiks o nieocenionej wartości historycznej sprzed 1361 r.

Rotunda św. Prokopa

Nieopodal bazyliki stoi rotunda św. Prokopa – największa romańska świątynia w Polsce zbudowana na planie koła. Ostała zbudowana w 1133 r. z granitowych ciosów kamiennych z elementami konstrukcyjno-dekoracyjnymi z piaskowca. Podczas przebudowy w końcu XV wieku rozebrano i wymurowano ponownie w cegle górną część wieży i dodano do niej ceglaną skarpę od zachodu. W późniejszym okresie rotunda przestała pełnić funkcje kultowe i została włączona w zabudowania klasztoru norbertanek jako furta klasztorna.

Podczas II wojny światowej rotunda została zamieniona na magazyn. W 1945 Niemcy podłożyli ładunki wybuchowe i wysadzili w powietrze rotundę. Wybuch i pożar zniszczyły górne partie wieży i całe wyposażenie wnętrza, natomiast ściany przetrwały. Prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1948–1952, przywracając pierwotny, romański charakter kościoła. W zamknięcie empory wieży wmontowano podczas rekonstrukcji biforium wsparte na oryginalnej romańskiej kolumnie niewiadomego pochodzenia. Do elementów wystroju należą: odlew tympanonu fundacyjnego (z oryginału, po pożarze w 1945, zachowała się tylko głowa Chrystusa), kropielnica z XII w. wykonana z jednej bryły kamienia i romański grobowiec.

Mogilno

Mogilno należało do najważniejszych osad wczesnośredniowiecznej Polski. Należy do najstarszych osad na pograniczu Wielkopolski i Kujaw. Na cyplu otoczonym wodami jeziora Mogileńskiego i bagnami od przełomu VIII i IX wieku do X wieku istniała osada wczesnośredniowieczna z palisadą i zasiekami. Od X wieku do przełomu XII i XIII wieku na tym samym miejscu znajdował się gród obronny połączony z lądem dwoma mostami. W XI w. powstał klasztor benedyktynów, który zajął część grodu. Benedyktyni, zostali sprowadzeni z Tyńca przez Bolesława Szczodrego. Na północ od klasztoru rozwijała się osada, która w 1398 uzyskała od Władysława Jagiełły prawa miejskie. W 1772 miasto włączono do zaboru pruskiego.

Klasztor benedyktynów w Mogilnie, kościół św. Jana Ewangelisty

Klasztor benedyktynów w Mogilnie to kompleks klasztorny powstały w XI wieku, położony nad Jeziorem Mogileńskim. Został ufundowany najprawdopodobniej przez Kazimierza Odnowiciela. Od 2014 roku klasztor przeszedł pod władanie Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów.

Klasztor został ufundowany przez Kazimierza Odnowiciela w II połowie XI wieku. Obiekty były wznoszone z dostępnych w okolicy granitu i wapienia. W XV wieku dokonano przebudowy, która nadała klasztorowi cechy gotyckie. W XVIII wieku wspólnota benedyktynów dokonała przebudowy kompleksu klasztornego w stylu barokowym, która miała miejsce w latach 1760–1797. W 1833 klasztor został całkowicie zamknięty przez władze pruskie, a budynki oddane miejscowym katolikom (kościół) oraz ewangelikom (zabudowania klasztoru z przeznaczeniem na szkołę). W czasie II wojny światowej Niemcy rozlokowali w nim kolejno obóz jeniecki, więzienie dla Żydówek oraz szpital.

Wyposażenie wnętrz klasztoru i kościoła pochodzi z XVIII wieku. Główny ołtarz reprezentuje styl rokoko, jego centralnym punktem jest wcześniejszy, siedemnastowieczny obraz Matki Boskiej Śnieżnej.

Z kościoła romańskiego zachowane mury prezbiterium wraz z apsydą, części murów bocznych, dwa filary oraz krypta zachodnia, przekryta sklepieniem krzyżowym wspartym na jednym filarze. Krypta ta ma charakter relikwiarzowy, posiada wnękę na relikwiarz. W wirydarzu (na dziedzińcu) klasztoru benedyktynów znajduje się romańska studnia z XI w. – najstarsza w Polsce (zasypana w XV w., o głębokości 14 m).

Kościół farny św. Jakuba Starszego

Pierwszy kościół św. Jakuba został wzniesiony w Mogilnie w XII wieku z fundacji rycerza Zbyluta z rodu Pałuków. Późnogotycki kościół farny św. Jakuba Starszego pochodzi z 1511 r. Posiada charakterystyczną dzwonnicę.

Od strony północno-wschodniej, przy skarpie, wmurowana jest malutka tarcza z herbem Szeliga i inicjałami IS; poniżej widać wyryte napisany łacińskie z datą 1511 i herb opactwa, który później stał się herbem Mogilna (trzy skrzyżowane miecze).

Trzemeszno

Herb miasta wyobraża św. Wojciecha w ornacie, trzymającego w prawym ręku krzyż, a w lewym 2 włócznie i maczugę. Herb miasta nawiązuje do wydarzenia historycznego. Według przekazów decyzją króla polskiego Bolesława Chrobrego w mieście przez 5 lat przechowywano ciało św. Wojciecha po wykupieniu go z rąk Prusów.

Klasztor kanoników regularnych św. Augustyna w Trzemesznie został założony w I połowie XII w. przez Bolesława Krzywoustego. Największą liczbę posiadłości klasztor trzemeszeński pozyskał w XII i XIII w. Sięgały one od okolic Trzemeszna, przez Pałuki, Kujawy, okolicę Łęczycy i Sieradza, aż po Sandomierszczyznę. Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze pruskim i leżała w Wielkim Księstwie Poznańskim.

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła w Trzemesznie

Kościół klasztorny kanoników regularnych początkowo był zbudowany w stylu romańskim (m.in. potężne kolumny), następnie przebudowany w stylu gotyku, a w 2. połowie XVIII wieku przebudowany na barokowy. Jest budowlą trójnawową, z potężną kopułą i nawą obiegającą część centralną. Wyposażenie i polichromia są barokowe (freski Franciszka Smuglewicza).

W czasie II wojny światowej okradziony przez Niemców z wszystkich cennych przedmiotów i zamieniony na magazyn wojskowy. Spalony w 1945 podczas opuszczania miasta przez żołnierzy Wehrmachtu, został odbudowany w latach 50. i 60. XX w.

Jan Kiliński

W Trzemesznie w 1760 r. urodził się Jan Kiliński – pułkownik powstania kościuszkowskiego. Z zawodu był szewcem. W dniach 17 i 18 kwietnia 1794, w czasie insurekcji warszawskiej stanął na czele ludu Warszawy. Po 2 dniach walk z silnym garnizonem rosyjskim, dowodzonym przez Osipa Igelströma, oswobodzono stolicę. Pod koniec powstania (październik 1794) wysłany do Poznania, gdzie został pojmany przez Prusaków i wydany Rosjanom.

Kuchnia regionalna

Na trasie pomiędzy Mogilnem a Strzelnem możemy wpaść do Zajazdu w Dworku w Kwieciszewie. Oferowane są tam tradycyjne polskie dania. Szczególnie polecamy te z kaczki lub gęsi.

Pożyteczne informacje

Restauracja w Dworku, Kwieciszewo 103a

Zaplanuj wycieczkę