Z wizytą w posiadłościach Tyszkiewiczów, Radziwiłłów, Paców, Przezdzieckich, Sapiehów i Piłsudskich

Szczypta historii

Spędzając urlop na Suwalszczyźnie, warto na kilka dni udać się na Litwę. W XV wieku ówczesne Wielkie Księstwo Litewskie, po zajęciu ziem księstw Rusi Kijowskiej, było największym terytorialnie państwem w Europie. W wyniku unii w Krewie w 1385 weszło w związki z Królestwem Polskim (Koroną), które przerodziły się w 1569 w trwałą unię realną (unia lubelska), zaś Wielkie Księstwo Litewskie weszło w skład I Rzeczypospolitej jako jeden z jej dwóch członów.

Po III rozbiorze Rzeczypospolitej (1795) Litwa do 1918 wchodziła w skład Imperium Rosyjskiego. W 1918 powstała niepodległa Republika Litewska. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w lipcu 1920 roku wojska litewskie, złamały zasadę neutralności i we współdziałaniu z Rosjanami przekroczyły Linię Focha, atakując wojska polskie i zajmując Troki i stację Landwarowo. Na tej podstawie generał Lucjan Żeligowski, upozorowawszy niesubordynację wobec Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego, w październiku 1920 zajął Wilno i jego okolice, proklamując powstanie Litwy Środkowej. W 1922 r. Litwa Środkowa została przyłączona do II Rzeczpospolitej.

Po agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 roku Wilno zostało przekazane przez ZSRR Litwie, po czym 3 sierpnia 1940 roku, w wyniku aneksji państw bałtyckich przez ZSRR cała Litwa znalazła się pod okupacją sowiecką. Po ataku III Rzeszy na ZSRR od czerwca 1941 do lipca 1944 roku Litwa była pod okupacją niemiecką (Komisariat Rzeszy Wschód). W 1945 roku Litwa ponownie znalazła się w składzie ZSRR. Większość polskich mieszkańców Wilna i okolic została wysiedlona przez władze sowieckie m.in. do Gdańska, Olsztyna, Szczecina.

Wieża Giedymina w Wilnie – symbol niepodległej Litwy

Od 1990 roku Wilno jest stolicą niepodległej Litwy. Polacy są obecnie największą mniejszością narodową, skupioną przede wszystkim na Wileńszczyźnie (w niektórych rejonach – wileńskim (52%) czy solecznickim (ok. 77%) – Polacy są większością, w samym Wilnie Polacy stanowią ok. 16,5% ogółu mieszkańców. Wileńszczyzna należała do Polski przez 249 lat, zaś pozostałe regiony Litwy (Żmudź i Auksztota) przez 226 lat.

Wilno i Rejon Wileński

Pałac Paców w Wilnie

Pałac Paców powstał na przełomie XVI/XVII wieku dla starosty generalnego żmudzkiego Hieronima Wołłowicza. W pierwszej połowie XVII wieku właścicielami zostali Radziwiłłowie, później Kazimierz Sapieha, a dopiero w połowie XVII wieku wszedł w posiadanie Paców. W 1655 w czasie wojny polsko-rosyjskiej budynek pałacu został spalony. Odbudowany po wojnie należał m.in. do starosty generalnego żmudzkiego Piotra Michała Paca, hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Paca oraz kasztelana żmudzkiego Józefa Franciszka Paca. W 1764 odziedziczył pałac ostatni z Paców – marszałek generalny litewski Michał Jan Pac. W 1783 pałac w złym stanie technicznym nabył kanclerz wielki litewski Aleksander Michał Sapieha, który dokonał gruntownej przebudowy, nadając mu obecną formę. Po powstaniu listopadowym w 1831 skonfiskowany przez władze carskie m.in. za udział w powstaniu ówczesnego właściciela – generała Franciszka Sapiehy. W skonfiskowanym pałacu urządzono siedzibę rosyjskiego gubernatora.

W 2007 Pałac Paców został oficjalnie zakupiony przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP z przeznaczeniem na nową siedzibę Ambasady RP w Republice Litewskiej, Konsulatu Generalnego RP oraz Instytutu Polskiego w Wilnie.

Pałac Sapiehów w Wilnie

Pałac został wzniesiony w 1697 r. według projektu Pietro Pertiego dla Kazimierza Jana Sapiehy. W 1700 pałac został zniszczony przez skonfederowaną szlachtę po bitwie pod Olkienikami w czasie wojny domowej na Litwie, prowadzonej przeciwko Sapiehom. W 1720 pałac odziedziczył Aleksander Paweł Sapieha. W 1809 pałac został zakupiony przez rząd rosyjski i przebudowany na szpital. W latach 1919–1939 w pałacu mieścił się Szpital Uniwersytecki w Wilnie; od 1927 mieściła się tam klinika okulistyczna. Zrujnowany budynek jest obecnie poddany rekonstrukcji.

Pałac biskupi w Werkach (Verkiai)

W 1387 król Władysław Jagiełło przekazał Werki nowo powstałemu biskupstwu wileńskiemu. Piękne położenie oraz bliskość siedziby książęcej spowodowały, że wzniesiono tu drewniany pałac otoczony parkiem, który służył biskupom za letnią rezydencję. Dwóch z nich nawet zmarło tutaj: Albrecht Radziwiłł w 1519 i Abraham Woyna w 1649. Ten ostatni gościł tu dwukrotnie króla Władysława IV. Pałac w XVII w zaczął popadać w ruinę. Odbudowę przeprowadził biskup wileński Konstanty Kazimierz Brzostowski, który ok. 1700 kazał rozebrać chylący się ku upadkowi dwór poprzedników i na jego miejscu wzniósł pałac barokowy, murowany.

W 1762 biskupem wileńskim został Ignacy Jakub Massalski, postać ówczesnej sceny politycznej, m.in. przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej, ale też członek Rady Nieustającej i współautor traktatu rozbiorowego z 1793, powieszony podczas insurekcji kościuszkowskiej. Werki wywarły na nim wielkie wrażenie, w 1779 podpisał umowę z kapitułą wileńską o zamianie dóbr, pozyskując w ten sposób Werki dla siebie i swej rodziny. Prace nad budową nowego klasycystycznego pałacu prowadził architekt Wawrzyniec Gucewicz. Jego dziełem było również kilkanaście innych budynków rozrzuconych wokół pałacu, w tym stajnia oraz dom zwany czasem „małym pałacem”. Po wojnach napoleońskich pałac kupił książę Ludwik Sayn-Wittgenstein-Sayn. W pałacu wydawano sławne „fety” dla elity wileńskiej i sąsiadów z okolicznych dworów. Książę Wittgenstein zmarł w 1866. Po pewnym czasie pałac ponownie zaczął niszczeć, od przełomu XIX i XX w. wielokrotnie zmieniając właścicieli. Wyposażenie pałacu wyprzedawano, dewastowano też ogród. Po II wojnie światowej pałac znacjonalizowano, a w 1959 r. przekazano go Litewskiej Akademii Nauk.

Pałac Tyszkiewiczów w Landwarowie (Lentvario dvaras)

Pałac wzniesiono po nabyciu dóbr landwarowskich przez Józefa Tyszkiewicza w 1850. Budynek zaprojektował architekt Gustaw Schacht. Na zlecenie syna Józefa Tyszkiewicza Władysława w 1899 dokonano przebudowy rezydencji w stylu modnego wówczas neogotyku angielskiego – nadzorował ją belgijski architekt de Waegh przy współpracy Tadeusza Rostworowskiego. Rezydencja w Landwarowie sąsiaduje z trzech stron ze sztucznym jeziorem landwarowskim utworzonym z polecenia Józefa Tyszkiewicza poprzez sprowadzenie wód z pobliskich Jezior Trockich. Pałac otacza liczący 12,7 ha park zaprojektowany przez nadwornego architekta zieleni Tyszkiewiczów Édouarda André. Przed I wojną światową w parku rosło około 60 gatunków drzew i krzewów. Zorganizowano tu również połączony strumieniem system sadzawek, na którym ustawiono sztuczne kaskady, kamienne mostki i sztuczne groty.

W pałacu mieściła się obszerna kolekcja dzieł sztuki, jednak w obliczu zbliżającego się w stronę Wileńszczyzny frontu została w 1916 wywieziona do Rosji, gdzie zaginęła. Obecnie część cennych przedmiotów z landwarowskiego pałacu oglądać można na zamku w Trokach.

Po aneksji Wileńszczyzny przez ZSRR w 1939, 1940 i 1944 w pałacu ulokowano najpierw skład zboża, a następnie fabrykę dywanów, która mieściła się w nim aż do wykupienia rezydencji przez przedsiębiorcę Laimutisa Pinkevičiusa, który planuje ją uczynić miejscem otwartym dla turystów.

Zułów (Zalavas)

Ród Piłsudskich wywodził się z dynastii Wielkich Książąt Litewskich, a konkretnie od księcia Dowsprunga, starszego brata Mendoga – pierwszego i jedynego króla Litwy. Z Dowsprungowiczów pochodził bezpośredni przodek Piłsudskich, książę Ginet, którego podpis możemy znaleźć na akcie Unii Horodelskiej z 1413 r. Książę Ginet miał dwóch synów: Marka i Stanisława Giniatowiczów. Synem Stanisława był Bartłomiej Giniatowicz, posiadacz majątku Piłsudy na Żmudzi. On to od nazwy swojego majątku przyjął nazwisko Piłsudski.

Józef Piłsudski, przyszły marszałek, przyszedł na świat w 1867 r. w starym, modrzewiowym dworku w Zułowie, stojącym na niewielkim wzniesieniu, wśród starych lip, otoczonym zakolem rzeki Mery. W pobliżu rozmieszczone były liczne zabudowania gospodarcze, bowiem majątek Piłsudskich należał wówczas do największych w powiecie i liczył 11 tysięcy hektarów ziemi ornej, łąk i lasów.

W lipcu 1875 rezydencja właścicieli wsi doszczętnie spłonęła i rodzina Piłsudskich przeprowadziła się do Wilna. Niedługo później została zmuszona do sprzedania wszystkich swoich dóbr (Zułowa i 19 innych wsi) z powodu kar nałożonych na syna Bronisława, który miał być zaangażowany w planowanie zamachu na cara Aleksandra III (wspólnie m.in. z bratem Włodzimierza Lenina Aleksandrem Uljanowem). W 1882 roku wieś została zakupiona przez Michała Ogińskiego. Jednak w wyniku szeroko zakrojonej akcji rusyfikacji ziem polskich na Wileńszczyźnie został on zmuszony do sprzedania swoich dóbr rosyjskiemu kupcowi.

Po I wojnie światowej Zułów wraz z całą Wileńszczyzną powrócił do Polski. W 1934 roku stowarzyszenie weteranów wojny polsko-bolszewickiej odkupiło obszar dworu Zułów od armii i założyło komitet celem odbudowania rezydencji, w której przyszedł na świat Józef Piłsudski. Dom został zrekonstruowany według wytycznych architekta warszawskiego Romualda Gutta i oficjalnie otwarty jako muzeum biograficzne marszałka 10 października 1937 roku. Podczas II wojny światowej, krótko po wkroczeniu wojsk sowieckich do Polski w 1939 roku, został całkowicie zniszczony. Obecnie miejsce urodzenia Józefa Piłsudskiego jest oznaczone trzema znakami oraz rosnącym dębem (posadzonym tutaj podczas uroczystości w 1937 roku przez ówczesnego Prezydenta RP Ignacego Mościckiego).

Pikieliszki (Pikeliškės)

Klasycystyczny dwór został wzniesiony na początku XIX w. dla rodziny Pisanków herbu Prus. Po I wojnie światowej majątek został rozparcelowany. W 1930 roku stał się własnością Aleksandry i Józefa Piłsudskich. Dziś w odrestaurowanym dworku i w zagrodzie dworskiej znajduje się biblioteka.

Rejon Trocki

Troki

W II Rzeczpospolitej Troki do 1939 znajdowały się na obszarze Polski. W 1928 Hadżi Seraja Szapszał objął urząd hachana (zwierzchnika Karaimów) z siedzibą w Trokach. W 1938 sumptem państwa polskiego rozpoczęto w Trokach budowę Muzeum Karaimskiego, które istnieje do dzisiaj. Po II wojnie światowej i utracie miasta przez Polskę, do 1 listopada 1946 z rejonu trockiego w obecne granice Polski wysiedlono ok. 5,4 tys. Polaków, natomiast ok. 13,7 tys. zarejestrowanych do przesiedlenia Polaków pozostało w rejonie. Według danych litewskich w 2001 Polacy stanowili 21% mieszkańców Trok, a w 2011 – 19%.

Zamek w Trokach

Zamek jest położony na jeziorze Galwe. Obiekt jest w znacznym stopniu rekonstrukcją z 2 poł. XX wieku. Zamek został wzniesiony w XIV–XV w. przez wielkiego księcia litewskiego Kiejstuta i jego syna Witolda, który w 1430 zmarł na zamku. Troki były w tym okresie ważnym ośrodkiem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Począwszy od XVII w. zamek popadał w ruinę. Przed II wojną światową polscy historycy sztuki rozpoczęli zabezpieczanie obiektu, a w latach 1951–1961 zostały w nim podjęte prace rekonstrukcyjne, które nadały mu obecny kształt. Zamek jest dziś ważną atrakcją turystyczną Litwy.

Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Trokach

Kościół został ufundowany przez Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda Kiejstutowicza w roku 1409. Kościół był przebudowywany kilkakrotnie, w 1718 roku został odrestaurowany do cech baroku. Kościół posiada dwie wieże, zakończone dachami o kształtach ostrosłupów foremnych. Posiada trzy nawy o układzie bazylikowym, lecz nie ma zbudowanego transeptu i obejścia.

W ołtarzu głównym znajduje się obraz przedstawiający Matkę Bożą trzymającą dzieciątko Jezus. Obraz pochodzi z II połowy XVI wieku, choć według legendy jest darem cesarza Bizancjum Manuela II dla Witolda z okazji jego chrztu. 4 września 1718, w rok po koronacji Matki Bożej Częstochowskiej, na mocy aktu papieża Klemensa XI biskup wileński Konstanty Kazimierz Brzostowski dokonał koronacji obrazu Matki Bożej Trockiej. Był to drugi wizerunek Matki Bożej koronowany papieskimi koronami na ziemiach Rzeczypospolitej. Przed trockim obrazem Matki Bożej modlili się: Stefan Czarniecki, król Jan Kazimierz, król Jan III Sobieski.

Karaimi w Trokach

Karaimi to jedno z najstarszych plemion tureckich. Sprowadził ich do Trok w XIV w. książę Witold. Karaimi uznają jedynie Stary Testament, a ich religia jest odłamem judaizmu. Kienesa karaimska została zbudowana w XVIII wieku, w centrum dzielnicy karaimskiej zwanej dawniej Karaimszczyzną. Od czasu zakończenia II wojny światowej przez kilkadziesiąt lat była jedyną czynną karaimską kienesą w Europie. Kienesa została zbudowana na planie kwadratu. Jest nakryta dachem łamanym zwanym polskim, który wieńczy czworoboczna wieżyczka. Wewnątrz jest podzielona na trzy części, główną salę dla mężczyzn, mały przedsionek oraz galerię dla kobiet, wspartą na czterech słupach. Przy ścianie wschodniej znajduje się klasycystyczny echał.

W Trokach znajduje się całe osiedle drewnianych domów karaimskich.

Pałac Tyszkiewiczów w Wace Trockiej (Trakų Vokės)

W Wace znajduje się jeden z najlepiej zachowanych na Litwie zespół pałacowy. W latach 40. XIX w. od Ludwika Dąbrowskiego kupił Wakę Józef hr. Tyszkiewicz (1805-1844) herbu Leliwa, marszałek szlachty powiatu oszmiańskiego. W 1844 r. Wakę odziedziczył jego syn, Jan Witold Emanuel hr. Tyszkiewicz (1831-1892), marszałek powiatu wileńskiego. Postanowił on zbudować nową siedzibę w Wace i przenieść się do niej. Obiekt zbudowano według projektu arch. Leandra Marconiego. Wzniósł on rezydencję wzorowaną na pałacu w warszawskich Łazienkach. Autorem parku był francuski architekt krajobrazu Édouard André. Park o powierzchni 23 ha, znajdujący się w pobliżu trasy wiodącej z Wilna do Trok, został otwarty w 1900 roku. Na jego terytorium znajdują się aleje, plac widokowy, trzy stawy oraz płynie rzeczka Waka.

Ostatni właściciel, Jan Michał Tyszkiewicz, był osobą powszechnie szanowaną, posłem do Sejmu II Rzeczypospolitej. Zginął 31 maja 1939 r. w katastrofie lotniczej, wracając do rodziny w Wace Trockiej z rekolekcji w Międzyrzecu Podlaskim. Został pochowany w Wace Trockiej, przy kaplicy w rodzinnym majątku. Po wybuchu wojny hrabina Anna Tyszkiewiczowa wraz z trójką dzieci uciekła do Anglii. W pałacu zainstalowała się sowiecka komenda wojskowa, a cały majątek został rozgrabiony i zniszczony. W latach 1941-44 Niemcy zorganizowali tu szkołę rolniczą „Niederlandische Ost Compani”, prowadzoną przez Holendrów. Całym majątkiem zarządzał arystokrata holenderski von Vorenkampf. Po zakończeniu II wojny światowej majątek w Wace stał się kołchozem. W 1970 r. litewski Instytut Konserwacji Zabytków doprowadził do restauracji pałacu. Po jej zakończeniu zajęła go filia Litewskiego Naukowo-Badawczego Instytutu Rolnictwa.

Pałac Tyszkiewiczów w Zatroczu (Užutrakio Dvaras)

Pod koniec XIX wieku dobra zatrockie zostały nabyte od rodziny Korewów przez Tyszkiewiczów. Józef hr. Tyszkiewicz (1868–1917) na przełomie wieków wzniósł tu pałac nad brzegiem Jeziora Trockiego (obecnie Galwe) i założył ordynację. Pierwszym ordynatem był Józef, a kolejnym, ostatnim, do 1940 roku, był jego syn Andrzej Tyszkiewicz (1899–1977). Pałac został zaprojektowany przez Józefa Hussa i wzniesiony w latach 1896–1901. Pałac był otoczony wielkim parkiem rozciągniętym wzdłuż brzegu jeziora. Prawa strona miała charakter ogrodów angielskich, lewa natomiast miała charakter ogrodu francuskiego, zaprojektowanego przez francuskiego ogrodnika Édouarda André.

W 1940 roku majątek został skonfiskowany przez władze radzieckie. Po II wojnie światowej pałac przekształcono na pensjonat dla oficerów KGB. Później był tu obóz pionierski dla dzieci wysoko postawionych urzędników, a jeszcze później urządzono tu ośrodek turystyczny. Po odzyskaniu niepodległości przez Litwę pałac wraz z całym parkiem przekazano Trockiemu Historycznemu Parkowi Narodowemu. W latach 2006–2012 przeprowadzono rekonstrukcję i gruntowny remont zarówno pałacu, jak i całego założenia parkowo-pałacowego. Remont był częściowo finansowany przez polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obecnie w pałacu odbywają się wystawy, koncerty, festiwale i inne imprezy kulturalne.

Żmudź i Auksztota

Pałac Tyszkiewiczów w Połądze

Rezydencja została zbudowana w stylu neorenesansu z elementami klasycyzmu i baroku w latach 1893–1897 przez Franza Heinricha Schwechtena na zlecenie hrabiego Feliksa Tyszkiewicza – zastąpiła drewniany pałacyk położony nad brzegiem rzeki Rąžė. W 1900 roku obok pałacu postawiono figurę Jezusa Chrystusa (według niektórych autorstwa samego Bertela Thorvaldsena), która do dziś jest charakterystycznym elementem pałacowego krajobrazu, mimo że w czasach Związku Radzieckiego została zburzona (ponownie ustawiono ją w 1993 roku). Pałacowe ogrody rozplanował francuski architekt Édouard André. Planom rozbudowy założenia pałacowego stanął na drodze wybuch I wojny światowej – w wyniku niemieckiego nalotu bombowego zostało zniszczone główne skrzydło budynku.

Po aneksji Litwy do Związku Radzieckiego w 1945 roku pałac upaństwowiono, z roku na rok popadał w ruinę. W 1957 roku przeprowadzono prace konserwatorskie pod kierunkiem Alfreda Brusokasa, przeznaczając budynek na dom sztuki. W 1963 roku ulokowano tu Muzeum Bursztynu, w którego kolekcji znajduje się 28 tys. bursztynów. Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości pałac odzyskał Alfred Tyszkiewicz, który zrzekł się swoich praw do nieruchomości na rzecz miasta.

Pałac w Towianach (Taujėnu Dvaras)

Towiany należały do Radziwiłłów. Pałac został wybudowany w 1802 r. przez Benedykta Morykoniego dzięki włoskiemu architektowi Piero de Rosso.  Obiekt od frontu posiada portyk z sześcioma kolumnami podtrzymującymi tympanon, po bokach parterowe skrzydła, obok ogród angielski, w którym w okresie międzywojennym znajdował się największy na Litwie ogród kwiatowy.

Pałac Przezdzieckich w Rakiszkach (Rokiškio Dvaras)

Do 1547 rakiszkie dobra ziemskie były królewszczyzną, którą Zygmunt II August nadał kniaziom Kroszyńskim. W XVIII w. przeszły w ręce Tyzenhauzów – ostatni z tego rodu to Rajnold Tyzenhauz, po nim dobra odziedziczyła jego siostra Maria Przezdziecka i w rękach tej rodziny Rakiszki znajdowały do II wojny światowej. Pałac w stylu włoskim z 1801 został wybudowany przez Ignacego Tyzenhauza, przebudowany w 1905 przez Jana Przezdzieckiego w stylu polskiego baroku. Przed I wojną światową w pałacu zgromadzono cenne zbiory sztuki, które ewakuowane do Kijowa w 1915 uległy rozproszeniu. Częściowo zachował się wystrój wnętrz. W roku 1939 od września do grudnia zakwaterowani tu byli polscy oficerowie internowani na Litwie. Obecnie w pałacu jest muzeum krajoznawcze, posiadające ponad 100 tys. eksponatów.

Podczas okupacji hitlerowskiej na początku lipca 1941 roku w Rakiszkach Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000 osób. 25 sierpnia 1941 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowano.

Czerwony Dwór Tyszkiewiczów (Raudondvaris)

Dobra czerwonodworskie wchodziły w XVI wieku w skład majątku królewskiego, a że w 1549 roku król Zygmunt II August podarował je swojej żonie Barbarze Radziwiłłównie. Rezydencja została zbudowana przed 1615 rokiem przez Jana Dziewłatowskiego herbu Trąby. Córka Jana Dziewałtowskiego, Katarzyna Gintowt Dziewałtowska, wyszła za Jana Eustachego Kossakowskiego, po którym w połowie XVII wieku właścicielami stali się ponownie Radziwiłłowie. W 1662 roku dobra kupili Worłowscy, natomiast w połowie XVIII wieku właścicielami byli Zabiełłowie. W roku 1819 dwór kupił Benedykt Tyszkiewicz, który go wyremontował oraz wybudował dodatkowe budynki, w tym stodoły i stajnie oraz urządził park. W rękach Tyszkiewiczów majątek pozostawał do końca I wojny światowej. W trakcie Powstania listopadowego pałac spłonął w pożarze w 1831 roku. Podczas odbudowy zbudowano w latach 1837–1839 oranżerię. Kolejnej przebudowy dokonano po 1855 roku, gdy Tyszkiewiczowie zamienili pałac w rezydencję o cechach neogotyckich i neorenesansowych. Kolekcja Tyszkiewiczów z Czerwonego Dworu zawierała jedno z najbogatszych archiwów rodzinnych na terenie dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Liczyło ono 20 000 dokumentów, 12 000 listów, przeszło 10 tys. tomów książek. Do tego na kolekcję w pałacu w Czerwony Dworze składała się bogata galeria obrazów malarzy polskich i obcych Canaletto, Bacciarelli, Czechowicz, Wańkowicz, Rustem, zbiór pasów słuckich (zniszczony w Powstaniu Warszawskim), gobelinów i makat. Benedykt Henryk Tyszkiewicz zasłynął również jako nabywca obrazu Stefan Batory pod Pskowem Jana Matejki za 60 000 franków, który zdobił jedną z sal w rezydencji w Czerwonym Dworze. Kolekcję tę wywieziono na wschód przed 1915 r.

W zamku w okresie I wojny światowej mieścił się niemiecki sztab wojskowy. Po wojnie majątek został przejęty przez rząd Litwy, a następnie go rozparcelowano, a w pałacu w latach 1927–1944 umieszczono sierociniec. W 1944 roku w trakcie II Wojny światowej pałac spłonął. W latach 1957–1972 pałac odbudowano dokonując przekształcenia wieży sugerując jej gotycką formę. W zamku ma siedzibę Instytut Mechanizacji Rolnictwa i szkoła rolnicza. W 2008 roku został określony jako narodowy pomnik kultury Litwy. Pałac, zwany zamkiem, jest otoczony parkiem z palmiarnią. Rezydencja znana jest z kolekcji sztuk pięknych, zawierających obrazy Leonarda da Vinci, Caravaggia, Rubensa i Andrea del Sarto. W pałacu mieści się muzeum litewskiego kompozytora Juozasa Naujalisa.

Sapieżyszki

Król Zygmunt I Stary podarował Sapieżyszki rodowi Sapiehów, który wybudował tu kościół i pałac (niezachowany). Andrzej Sapieha na pocz. XVII wieku sprzedał miejscowość Grzegorzowi Massalskiemu. Jego syn Aleksander miał córkę, która wstępując do zakonu bernardynek w Kownie, zapisała Sapieżyszki na rzecz klasztoru. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej władze pruskie po 1795 roku dokonały kasaty zakonu i przejęły Sapieżyszki na własnością rządu pruskiego. Po klęsce Napoleona Sapieżyszki od 1816 roku do upadku powstania listopadowego w 1832 roku wchodziły w skład Królestwa Polskiego. W związku z zalewaniem domów, miejscowość przeniesiono na teren położonym wyżej, a miejsce dawnej zabudowy wyznacza jedynie gotycki kościół św. Jana Chrzciciela zbudowany około połowy XVI w.

Dzukija

Druskieniki

Druskieniki to popularne uzdrowisko położone na brzegu Niemna. Po I wojnie światowej miasto znalazło się na terytorium Polski. Popularność uzdrowiska wzrosła znacznie dzięki Józefowi Piłsudskiemu, który wielokrotnie w nim wypoczywał.

W latach 1929–1932 polscy architekci poczynili wielkie starania w kwestii rozbudowania kurortu. Pod kierunkiem dr E. Lewickiej zbudowano „Zakład Leczniczego Stosowania Słońca, Powietrza i Ruchu”. W 1931 roku według projektu Jana Jabłońskiego wybudowano w parku zdrojowym modernistyczną Pijalnię Wód Mineralnych.

Kościół Matki Boskiej Szkaplerznej został zaprojektowany przez Stefana Szyllera w stylu neogotyku i wybudowany w latach 1912-1931. Wewnątrz znajduje się obraz „Matka Boska z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem” z około 1600 r. pochodzący z kościoła karmelitów w Grodnie.