| Mapa Warmii | https://smakipolski.pl/www/mapa/#Mapan2 |
| Mapa Ziemi elbląskiej | https://smakipolski.pl/www/mapa/#Mapan5 |
| Mapa szlaków turystyki kulinarnej | https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasy&miasto=frombork https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasa136 |
Postanowiliśmy udać się na wycieczkę śladami Mikołaja Kopernika. Wybraliśmy się do Fromborka. Już na miejscu zorientowaliśmy się, że gdybyśmy chcieli oglądać więcej pamiątek po Koperniku, to powinniśmy się udać do Uppsali, gdzie Szwedzi umieścili zrabowany księgozbiór astronoma, w tym pierwsze norymberskie wydanie dzieła „O obrotach ciał niebieskich” z 1543 roku.
Mikołaj Kopernik przez wiele lat pełnił funkcję kanclerza kapituły warmińskiej we Fromborku. Aby wyjaśnić co to była za funkcja, musimy się cofnąć do połowy XIII w., kiedy to Krzyżacy podbili pogańską Warmię (tereny zamieszkałe przez pruskie plemię Warmów). Na mocy decyzji papieskiej w kraju podbijanym przez zakon krzyżacki w każdej diecezji 1/3 ziemi należeć miała do odnośnego biskupa jako jego dominium (reszta do komturów). W nowo utworzonej diecezji warmińskiej wydzielono teren w postaci nieregularnego trójkąta w obrębie Fromborka, Braniewa, Lidzbarka i Olsztyna jako dominium biskupie. W ten sposób powstało autonomiczne państewko kościelne istniejące w latach 1243–1466 w ramach państwa krzyżackiego, a po pokoju toruńskim w latach 1466-1772 w ramach Polski jako księstwo warmińskie. Biskupom warmińskim podlegało 7 komornictw (zaznaczonych jako fioletowe na poniższym rysunku), a kapitule 3 komornictwa (pomarańczowe na poniższym rysunku). Pierwszą stolicą Warmii stało się portowe Braniewo.
Warmia weszła w skład Korony w 1525 r. Podczas I rozbioru Warmia została wcielona do Prus Wschodnich. Łącznie Warmia przynależy do Polski 381 lat (dla porównania Mazury tylko 75 lat).
Frombork
Frombork zawdzięcza swoje powstanie spaleniu przez Prusów katedry w Braniewie (podczas powstania pruskiego w 1275 r.). Biskup warmiński Henryk Fleming postanowił przenieść kapitułę warmińską w bardziej bezpieczne miejsce. Wybór padł na wzgórze położone 10 km od Braniewa. Wybudowano tam nową katedrę i utworzono miasto. Nazwę nowego miasta przyjęto od patronki katedry – Najświętszej Marii Panny jako Frauenburg (Gród Naszej Pani). Polska nazwa Frombork stanowi fonetyczne przyswojenie formy niemieckiej. Miasto stanowiło własność kapituły warmińskiej i pełniło funkcję stolicy Warmii. Frombork przez wiele wieków składał się z dwóch, całkowicie od siebie niezależnych części – zespołu katedralnego na wzgórzu oraz miasta nad brzegiem Zalewu Wiślanego. Obie części zostały połączone administracyjnie dopiero w 1926 r.
Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Bazylikę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny zbudowano w latach 1329–1388. Jest to trójnawowy gotycki kościół. Charakterystyczną cechą jest brak wieży. W 1994 r. bazylika została wpisana na listę pomników historii.
Wzgórze Katedralne
Wzgórze Katedralne wznosi się na wysokość 21 m ponad poziom Zalewu Wiślanego. Zabytkowe zabudowania na wzgórzu otoczone są murem z bramami (Brama Południowa, Brama Zachodnia, Brama Północna) i basztami. Na wschodzie usytuowana jest Baszta Ferbera, na południu Baszta Prochowa, od północy Baszta Kustodii.
Wzgórze zabudowane jest zespołem katedralnym, który tworzą bazylika, Wieże Radziejowskiego i Kopernika oraz dawny pałac biskupi.
Wieża Radziejowskiego to dawna dzwonnica, w której znajduje się planetarium, wahadło Foucaulta, a na szczycie taras widokowy. Mury oktagonalnej wieży są najgrubszymi w Polsce, mają 7 metrów grubości. W 1685 r. biskup Radziejowski wzniósł na niej czworoboczną, dwupoziomową dzwonnicę z galeryjką widokową na wys. 70 m n.p.m. i barokowym hełmem.
Wieża Kopernika jest niesłusznie uważana za jego dawne obserwatorium – w rzeczywistości była jego formalnym mieszkaniem wewnątrz murów obronnych zespołu katedralnego na wypadek wojny.
Mikołaj Kopernik
We Fromborku przebywał Mikołaj Kopernik, który jako kanonik kapituły warmińskiej żył i pracował na Wzgórzu Katedralnym niemal nieprzerwanie od 1510 do dnia swojej śmierci w maju 1543 r.
Kopernik jest najbardziej znany jako astronom – twórca heliocentrycznego modelu Układu Słonecznego. Jest autorem dzieła De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) przedstawiającego szczegółowo jego wizję Wszechświata, w której Ziemia i inne planety obiegają Słońce. Prace Kopernika dokonały przełomu i wywołały jedną z najważniejszych rewolucji naukowych od czasów starożytnych, nazywaną przewrotem kopernikańskim.
W okresie studiów w Krakowie Kopernik otrzymał niższe święcenia, a w 1495 r. został kanonikiem warmińskim. Studiował w Bolonii i Padwie. Po powrocie do Polski udał się do Lidzbarka, by wspierać swojego wuja, biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode. Następnie pełnił rolę kanclerza kapituły we Fromborku oraz administratora dóbr kapituły rezydującego w Olsztynie. Kopernik kierował obroną Olsztyna podczas wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519–1521.
Kiedy powrócił do Fromborka, oddał się pracy naukowej. W 1535 r. przygotował pierwszy rękopis dzieła De revolutionibus. W 1542 r. astronom doznał udaru mózgu. W czasie choroby została wydana książka astronoma i według legendy dotarła ona do Kopernika w ostatnim dniu jego życia. Astronom zmarł 21 maja 1543 we Fromborku.
De revolutionibus orbium coelestium
Mikołaj Kopernik w 1514 r. rozpoczął spisywanie księgi De revolutionibus orbium coelestium. W 1533 r. poglądy Mikołaja Kopernika wyłożone w rękopisie jego dzieła De Revolutionibus zreferowano papieżowi Klemensowi VII. W roku 1542 pierwsze dwa arkusze De revolutionibus wyszły spod prasy drukarskiej. Rękopis zaginął w XVI w., ale odnalazł się w Pradze Czeskiej po prawie 200 latach. W roku 1953 rząd Czechosłowacji przekazał rękopis Polsce. Obecnie jest on przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej.
W 1616 r., decyzją Świętego Oficjum, De revolutionibus Mikołaja Kopernika i wszystkie inne prace mówiące o ruchu Ziemi, w tym dzieła Keplera, zostały umieszczone na Indeksie Ksiąg Zakazanych. Dzieła kopernikowskie, traktujące heliocentryzm jako prawdę naukową, pozostały tam formalnie aż do 1822 r., kiedy to został anulowany zakaz ich wydawania, a praktycznie aż do 1835 r., gdy ukazała się nowa edycja Indeksu, w której już ich nie wymieniono.
Biblioteka Kopernika
Sporo eksponatów związanych z astronomem, jak np. tabele astronomiczne sporządzone ręką Mikołaja Kopernika możemy dzisiaj obejrzeć na Zamku Królewskim w Sztokholmie lub na Uniwersytecie w Uppsali. Skąd się tam wzięły?
To szwedzki król Gustaw II Adolf był pionierem współczesnego rabunku przedmiotów kultury. Podczas potopu szwedzkiego i wojen szwedzkich Polska została ograbiona z wielu cennych dóbr kultury. Okradziono zamki, pałace, kościoły, zbiory prywatne i biblioteki. Z warszawskiego zamku wywieziono około dwustu obrazów, 20 tureckich dywanów, 28 bogato zdobionych tureckich namiotów, 5 plafonów, instrumenty muzyczne, brązy, marmury, chińską porcelanę, tkaniny, księgi i rękopisy. Do największych i najznaczniejszych łupów należały niewątpliwie kolekcje braniewskich jezuitów, pelplińskich cystersów oraz biblioteka kapitulna z Fromborka.
Biblioteka Uniwersytecka w Uppsali posiada obecnie najsłynniejsze na świecie kopernikana – bogaty księgozbiór Mikołaja Kopernika, w tym 39 tomów kopernikańskich z notatkami astronoma, wraz z księgozbiorem kapituły warmińskiej. W Uppsali znajduje się m.in. pierwsze norymberskie wydanie dzieła Mikołaja Kopernika O obrotach ciał niebieskich z 1543 roku. Własnością wielkiego astronoma były też dwa traktaty astronomiczne z 1490 i 1492 roku, inkunabuł treści lekarskiej z 1490 roku i słownik gramatyczny – wszystkie te dzieła są podpisane przez Kopernika oraz zawierają jego odręczne notatki. Wśród zagrabionych poloników w uppsalskiej bibliotece znajduje się także m.in. Chronica Polonorum Macieja Miechowity z 1521 r., Zielnik Szymona Syreńskiego z 1613 roku i Agenda Hieronima Powodowskiego z 1605 r. – pięknie zachowany egzemplarz jednego z ważniejszych dzieł liturgii katolickiej.
Dwa pogrzeby Kopernika
Kopernik został pochowany w katedrze fromborskiej. Przy domniemanym miejscu pochówku biskup Marcin Kromer umieścił w 1580 r. epitafium (na południowej ścianie, w pobliżu grobu św. Bartłomieja). Wybór miejsca był podważany przez historyków.
W XX w. rozpoczęto poszukiwania grobu astronoma w archikatedrze we Fromborku. W 2004 r. zespół prof. Jerzego Gąssowskiego oraz pracowników Instytutu Antropologii i Archeologii Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku zaczęli poszukiwania grobu Kopernika. Pod bocznym ołtarzem odkryto kilka grobów z różnych epok, ale w żadnym nie zidentyfikowano kości astronoma. Dopiero w 2005 r. odnaleziono szkielet, który mógł należeć do Kopernika, gdyż m.in. określono wiek zmarłego na 60–70 lat. Podinspektor Dariusz Zajdel z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji dokonał rekonstrukcji twarzy na podstawie znalezionej tam czaszki. Porównując rekonstrukcję do istniejących portretów ogłoszono odnalezienie grobu Kopernika z „97% pewnością”. Całkowitą pewność uzyskano dopiero po zbadaniu DNA szczątków i materiału genetycznego pobranego z kilku włosów znalezionych w księdze zrabowanej przez Szwedów, znajdującej się w Bibliotece w Uppsali. 22 maja 2010 r. w bazylice katedralnej we Fromborku odbyła się ponowna ceremonia pogrzebowa Mikołaja Kopernika.
Wieża Wodna
Wieża Wodna to element systemu wodociągowego Fromborka. Składa się on z Kanału Kopernika z XIV w.(6 km długości), doprowadzającego do Fromborka słodką wodę z rzeki Bauda. Zbudowano tu młyn wodny. W XVI w. powstała wysoka ceglana wieża z mosiężnym mechanizm czerpakowym podnoszącym wodę na wysokość ok. 25 m, skąd dzięki różnicy ciśnień była doprowadzana na fromborskie wzgórze i do kanonii poza murami katedralnymi. Tego typu system wodociągowy był pierwszym na ziemiach polskich oraz drugim, po bawarskim Augsburgu, na terenie całej Europy.
Święty Kamień Prusów
Nieopodal Fromborka znajduje się Święty Kamień – głaz ofiarny otaczany czcią przez Prusów. Poświęcony był bóstwu płodności i urodzaju Curche (Kurke). W jego górnej części, widoczne jest nieckowate zaklęśnięcie będące misą ofiarną, na której składano bogom złowione ryby, wymłócone zboża, miód i mleko. Gnejsowy kamień jest głazem narzutowym przyniesionym przez lądolód skandynawski w czasie ostatniego zlodowacenia północnopolskiego około 15 tys. lat temu.
Kuchnia regionalna
W wysokiej Wieży Wodnej urządzono stylową kawiarnię. Serwowana jest wspaniała kawa i dobre ciasta.
Praktyczne informacje
- Kawiarnia Wieża Wodna, ul. Elbląska 2, Frombork