Podbój Galindii przez zakon krzyżacki

W 1190 roku w Ziemi Świętej założono zakon krzyżacki. Celem zakonu była ochrona pielgrzymów przed muzułmanami. Oficjalna nazwa to Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Zakonnikami byli głownie rycerze z krajów germańskich. Kiedy los Królestwa Jerozolimskiego coraz silniej atakowanego przez muzułmanów został przesądzony, Krzyżacy poszukiwali nowych zadań i nowej siedziby. W 1226 r. zaprosił ich książę Konrad I Mazowiecki i nadał zakonowi ziemię chełmińską. Już w 1237 r. Krzyżacy podbili pierwsze tereny Prusów. Prusowie na krótko odzyskali niepodległość podczas I powstania pruskiego (1242 r.). Krzyżacy po kilku latach krwawych walk zdołali ponownie opanować kraj (bitwa pod Dzierzgoniem w 1248 r.). Ustanowiono wtedy Warmię – trójkąt pomiędzy Braniewem, Olsztynem i Reszlem, a także Prusy Górne obejmujące Kwidzyń, Dzierzgoń, Ostródę, Nidzicę i Szczytno, a także Dolne Prusy obejmujące dolinę Pregoły z Królewcem (Kętrzyn, Bartoszyce) oraz Galindię. Galindia była krainą dzikiej nieprzebytej Puszczy Galindzkiej (Grosse Wildnis) rozpościerającej się od Nidzicy poprzez Wielkie Jeziora Mazurskie (Giżycko, Mrągowo) do Gołdapi. Zamieszkała była przez plemię Galindów.

Wielka Puszcza Galindzka by Popik – Praca własna, CC BY-SA 4.0
Średniowieczne grodzisko Galindów w Szestnie by Semu – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Krzyżacy skutecznie wytrzebili Galindów i na ich miejsce zaczęli sprowadzać osadników z Mazowsza. Stąd w Prusach na południe od linii Iława- Dobre Miasto- Kętrzyn – Węgorzewo dominował język polski. Na podstawie traktatu krakowskiego z 1525 r., zawartego między Zygmuntem I Starym, a jego siostrzeńcem Albrechtem Hohenzollernem, ostatni wielki mistrz krzyżacki złożył hołd królowi Polski i stał się pierwszym świeckim księciem Prus. Albrecht Hohenzollern przyjął luteranizm i nakazał by kazania, śpiewy i czytanie Pisma Świętego odbywały się tylko w języku niemieckim.

Prusy do 1657 r. pozostawały lennem Królestwa Polskiego. W 1701 Fryderyk I uzyskał tytuł króla w Prusach i powstało Królestwo Prus. Południowe Mazury należą do Polski 75 lat, a doliczając czasy lenna 1466-1657 to łącznie 266 lat. Czas państwa krzyżackiego to 464 lata, a czas pozostawania pod panowaniem pruskim i niemieckim to 244 lata.

Mazurzy

Mazurzy to potomkowie polskich osadników z Mazowsza (stąd nazwa Maz-ur), którzy zasiedlali południową część Prus Książęcych. W 1525 roku Albrecht von Hohenzollern przyjął wyznanie luterańskie. Mazurzy też musieli przejść na luteranizm, ale zachowywali polską świadomość narodową, pielęgnowali polskie tradycje. W XIX wieku polskojęzyczna ludność Prus Wschodnich, podobnie jak i Śląska, poddana została germanizacji przez rząd pruski. Germanizacji przeciwdziałał Gustaw Gizewiusz, polski działacz społeczno-narodowy i folklorysta. Przede wszystkim domagał się utrzymania języka polskiego w szkołach, a w celu powstrzymania germanizacji wydawał polskie książki dla Mazurów.

W 1920 r., w momencie plebiscytu polskojęzyczni Mazurzy zamieszkiwali aż po linię Iława – Morąg – Kętrzyn – Gołdap. Agresja rosyjska (zakończona Bitwą Warszawską) spowodowała, że plebiscyt kompletnie przegrano, Mazurzy opowiedzieli się za pozostaniem w Prusach. Po I wojnie światowej, władze niemieckie otwarcie zwalczały gwarę mazurską, zamykając szkoły w których nauczano mowy mazurskiej (czyli polskiej). Tłumiono przejawy tożsamości narodowej Mazurów Trudną sytuację Mazurów opisał Melchior Wańkowicz w powieści „Na tropach Smętka” wydanej w 1936 r.

Po 1945 r. sporo polskojęzycznych Mazurów zostało w swych rodzinnych gospodarstwach. Na Mazury trafiło tysiące repatriantów ze Wschodu i Kurpi. Pomimo używania tego samego języka polskiego, Mazurzy – autochtoni byli często dyskryminowani (nazywano ich „Krzyżakami”). Wyróżniali się głównie wiarą luterańską i pewnymi korzeniami pruskimi/niemieckimi (imionami, gwarą). Dzisiaj prawdziwego potomka Mazurów poznamy też po wierze luterańskiej.

Mrągowo – Ządźbork

Mrągowo powstało w XIV wieku jako osada zakonu krzyżackiego o nazwie Sensburg, przez osadzaną tu ludność mazurską zwana Ządźborkiem. Obecna nazwa miasta nadana została po II wojnie światowej na cześć polskiego pastora Krzysztofa Celestyna Mrongoviusa, pierwszego badacza gwar Warmii i Mazur. Mrągowo powstało na obszarze, które było zamieszkiwane przez pruskie plemię Galindów. Po podboju krzyżackim zaczęli się tutaj osiedlać Polacy sprowadzani z ziemi chełmińskiej.

Kościół ewangelicki w Mrągowie

Kościół powstał w 1734 r. i już wkrótce stał się kościołem protestanckim. W 1945 r. żołnierze Armii Czerwonej kościół zdewastowali, a następnie podpalili. Kościół odbudowano w 1961 r.

Kościół ewangelicki z 1734 Autorstwa I, TBS, CC BY 2.5

Ratusz w Mrągowie

Ratusz w Mrągowie został wybudowany w 1825 r.

Ratusz by Mkos – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl
Strażnica i ratusz by Bartek101 praca własna, CC BY 2.5

Cerkiew – dawna synagoga

Synagoga została zbudowana w latach 1895–1896. W 1939 r. Niemcy zdewastowali wnętrze synagogi. W okresie powojennym, w 1958 r. budynek przebudowano na cerkiew prawosławną pw. Przemienienia Pańskiego.

Dawna synagoga by Lesnydzban – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Kościół św. Wojciecha w Mrągowie

W czasach niemieckich przybywało do Mrągowa coraz więcej katolików i dla nich w 1860 r. wybudowano neogotycki kościół rzymsko-katolicki.

Kościół św. Wojciecha by I, TBS, CC BY 2.5

Amfiteatr w Mrągowie

Amfiteatr nad jeziorem Czos jest najbardziej znanym obiektem turystycznym w Mrągowie. Powstał w latach 80. XX w. Jest miejscem wielu imprez kulturalnych, m.in. Piknik Country, Mazurska Noc Kabaretowa, Festiwal Muzyki Kresowej. W 2012 roku obiekt został przebudowany.

Amfiteatr nad jeziorem Czos by Pan Pulaski – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Zamek krzyżacki w Szestnie

W 1326 na terenach podbitych Galindów pomiędzy dwoma dużymi jeziorami Krzyżacy wznieśli drewniany zamek nazwany Sestes, który później rozbudowano w zamek murowany. Po roku 1815 zamek rozebrano. Do czasów współczesnych zachowały się fragmenty skrzydła północnego i piwnice ze sklepieniem kolebkowym.

Ocalały narożnik zamku by Damianbajkowski – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Kościół św. Krzyża w Szestnie

Gotycki kościół wybudowany został w drugiej połowie XV w. W latach 1525–1980 była tu parafia luterańska. Obecny wystrój wnętrza ma charakter barokowy, ołtarz główny manierystyczny z ok. 1630, z gotyckimi figurami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Piotra i Pawła. Stropy pokryte są kasetonową polichromią z XVII w.

Kościół w Szestnie
Kościół w Szestnie by Adam Kliczek / Wikipedia, CC BY-SA 3.0

Pałac w Sorkwitach

We wczesnym średniowieczu znajdowało się tu grodzisko Prusów (Galindów). Wieś Sorkwity, pod pruską nazwą Sarkewite, została założona w 1379 roku przez Wielkiego Mistrza Krzyżackiego Winricha von Kniprode. Neogotycki pałac zbudowała rodzina von Mirbach w 1856 r. na miejscu wcześniejszej rezydencji Jana Zygmunta Bronikowskiego.

Neogotycki pałac w Sorkwitach
Pałac w Sorkwitach
Pałac w Sorkwitach, zabudowania gospodarcze
Neogotycki pałac w Sorkwitach

Kościół ewangelicki w Sorkwitach

Kościół ewangelicki pochodzi z XV w. (wtedy był katolicki), a został przebudowany w XVIII w. Wieża pochodzi z 1702 r. i jest zwieńczona chorągiewką z herbem Bronikowskich i datą 1777. Do 1936 r. głoszono w nim kazania w języku polskim. Obecnie w dalszym ciągu służy lokalnej społeczności ewangelickiej.

Kościół ewangelicko-augsburski w Sorkwitach by Lesnydzban – Praca własna, CC BY-SA 4.0
Ołtarz w kościele w Sorkwitach
Loża patronacka i anioł chrzcielny by Lesnydzban – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Ryn

Krzyżacy skutecznie wytrzebili Galindów. Ok. 1283 w miejscu osady Galindów Krzyżacy budują niewielką drewnianą strażnicę Rhein. Krzyżacy zbudowali zamek na wzgórzu w centrum miasta około 1337 r. Do końca XVIII w. w Rynie i okolicach tradycyjnie przeważali polscy ewangelicy. W 1724 nabożeństwa w Rynie odprawiano wciąż wyłącznie w języku polskim. W XIX w. w samym mieście proporcje etniczne zaczęły ulegać istotnej zmianie ze względu na rozwój państwowej administracji i szkolnictwa, a także procesy gospodarcze. Państwo pruskie, a potem niemieckie zaczęło rozwijać także świadomą politykę germanizacyjną, spychając gwarę mazurską do zamkniętych środowisk wiejskich. Mimo germanizacji, nabożeństwa w języku polskim odprawiano w Rynie do pożaru kościoła w 1940 r.

Zamek w Rynie

Zamek wybudowano pod koniec XIVw. Zamek stał się siedzibą komturii, a pierwszym ryńskim komturem był Fryderyk von Wallenrod.

Zamek w Rynie by Krystian Smołka – Praca własna, CC BY 3.0

Zamek w Rynie by Dakorps – Praca własna, CC BY-SA 4.0
Zamek w Rynie by Semu – Praca własna, CC BY-SA 4.0
Brama zamkowa
Zamek w Rynie
Dziedziniec zamku
Dziedziniec zamku
Przedzamcze

W 2010 roku w ryńskiego zamku gościł Bruno Platter – aktualny (już siedemdziesiąty) Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego z Wiednia. Poprzednia wizyta Wielkiego Mistrza Winricha von Kniprode miała miejsce w 1379 roku, w czasie budowy zamku.

Kościół pw. Opatrzności Bożej w Sterławkach Wielkich

W XV w, wybudowano kaplicę, później przebudowaną na kościół luterański. Nowy neogotycki kościół, wykorzystaniem elementów starego, wybudowano w 1832 r. W 1806 r. na 1476 osób z terenu parafii przystępujących do komunii świętej było 1459 Mazurów. W 1890 nabożeństwa odprawiano tu w języku polskim i niemieckim.

Kościół w Sterławkach Wielkich by Adam Kliczek, http://zatrzymujeczas.pl – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Kuchnia regionalna

Wybraliśmy się do Ryńskiego Młyna położonego nad Jeziorem Ryńskim. Polecamy ryby, pierogi, babkę ziemniaczaną oraz pszenne piwo.

Praktyczne informacje

  • Gościniec Ryński Młyn, ul. Hanki Sawickiej 3, Ryn