Pomorze Gdańskie

Szczypta historii

Pomorze Gdańskie znalazło się wśród ziem polskich już w 960 r. Późniejsze lata przyniosły wielokrotne cykle utraty i przywracania zwierzchnictwa królów polskich. Definitywnie spory rozstrzygnął polski książę, Bolesław III Krzywousty, który pokonał Pomorzan w bitwie pod Nakłem (1109 r.) i od tego momentu datuje się podległość Pomorza Gdańskiego wobec Polski. W 1308 r. Gdańsk został zajęty przez Brandenburczyków. Krzyżacy wezwani przez Władysława Łokietka do pomocy przy usunięciu Brandenburczyków zajęli miasto, dokonali rzezi mieszczan i ustanowili władztwo zakonu nad Pomorzem Gdańskim na okres niemal 150 lat. Wojnę trzynastoletnią z zakonem krzyżackim, trwającą w latach 1454–1466 zakończył pokój toruński, w którym Królestwo Polskie odzyskało Pomorze Gdańskie. Pozostawało ono w ramach Polski aż do I rozbioru (1772 r.), gdy Pomorze zajęły Prusy. Łącznie tereny te należały do Polski 681 lat.

Stary Hel

W IX – XIII wieku na półwyspie helskim istniał gród, z którego w XIII w. powstało miasto Hel. Miasto się rozwijało dzięki rybołówstwu, gównie śledzi oraz jako ważny ośrodek handlu i znaczący port. W szczytowym okresie rozwoju miasto liczyło blisko 1,2 tys. mieszkańców, a na zabudowę składało się co najmniej 180 domów, ratusz, kościół i szpital. W 1572 r. miasto Stary Hel strawił pożar, a mieszkańcy przenieśli się do Nowego Helu. W XVII -XVIII w. porzucone ruiny zostały wchłonięte przez Bałtyk, który cofnął się o 200–250 metrów w stosunku do stanu z XV wieku. Przed II wojną światową, podczas budowy portu wojennego w Helu w odległości kilkuset metrów na północny zachód od portu rybackiego na głębokości dwóch–trzech metrów natrafiono na ruiny Starego Helu.

Hel

Najważniejszym budynkiem w Nowym Helu był ewangelicki kościół św. Piotra i Pawła z XV w., obecnie Muzeum Rybołówstwa. Po 1945 r. Hel miał status wojskowy, co wiązało się z tym, że do Helu mogli przyjechać tylko obywatele PRL za okazaniem przepustki. Szlabany zniknęły dopiero w latach 90. XX w. i dzisiaj Hel jest znaną miejscowością turystyczną.

port jachtowy

port rybacki

Starą latarnię morską zburzono w 1939 r. by nie ułatwiać ostrzału artylerii niemieckiej. W 1942 r. Niemcy zbudowali nową latarnia morską o wysokości wieży: 41,50 m .

Fokarium

Fokarium w Helu założył prof. Krzysztof Skóra, w ramach Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego. Ośrodek istnieje od 1999 r. Profesor w swoich badaniach skupiał na obserwacji skrajnie zagrożonych gatunków występujących w Bałtyku, między innymi fok oraz morświnów. Fokarium utworzono w celu przywrócenia populacji szarych fok na polskim wybrzeżu.

Polskie umocnienia, obrona Helu

Hel, będący w chwili wybuchu II wojny światowej główną bazą polskiej floty wojennej, został zaatakowany przez siły niemieckie z powietrza i z morza. 12 września 1939 r., wojska niemieckie odizolowały półwysep Hel od lądu. Od 21 września pancerniki „Schleswig-Holstein” i „Schlesien” rozpoczęły ostrzał Helu, a ściślej rejonu baterii cyplowej im. Laskowskiego, która  jako ważny element obrony wybrzeża wchodziła w skład Rejonu Umocnionego Hel. Podczas ostrzału 25 września pancernik „Schleswig-Holstein” został dwukrotnie trafiony z działa baterii cyplowej.

1 października dowództwo obrony Helu skapitulowało. Był to jeden z ostatnich obszarów Polski broniących się przed inwazją niemiecką w 1939 r.

Niemieckie umocnienia z 1940 r.

W 1940 r. Niemcy zbudowali kompleks baterii Schleswig-Holstein. Bateria obejmowała trzy działobitnie najpotężniejszych dział kalibru 40,6 cm, największych jakie kiedykolwiek montowano na stałych stanowiskach lądowych. Każda działobitnia stanowiła całość z własnym bunkrem koszarowym i podręcznym magazynem amunicji. W kompleksie znajdowała się też 9-kondygnacyjna wieża kierowania ogniem i dwa wielkie magazyny amunicyjne.

Kuchnia regionalna

Najsłynniejszą restauracją w Helu jest Maszoperia. Mieści się ona w starej kaszubskiej chacie o konstrukcji ryglowej (z 1824 roku). Konieczne trzeba spróbować dań rybnych. Na przystawkę polecamy tatar z łososia z kaparami oraz wyśmienite śledzie w śmietanie i śledzie po kaszubsku. Warto spróbować zupę rybną. W głównym daniu powinny się znaleźć  sandacz w sosie kurkowym, dorsz smażony w sosie koperkowo-czosnkowym, węgorz smażony i sola zapiekana ze szpinakiem i serem mozzarella.

Praktyczne informacje

• Restauracja Maszoperia, ul. Wiejska 110, Hel