Szczypta historii

Sprowadzeni przez Konrada I Mazowieckiego Krzyżacy zaczęli podbój terenów zamieszkałych przez pogańskie plemiona Prusów. W 1239 r. rozpoczął się krzyżacki podbój Warmii, a później terenów Barcji i Natangii rozpościerającej się aż do doliny Pregoły (Królewiec). Zgodnie z decyzją papieską, 1/3 podbitych terenów miała przypadać na własność biskupów i w ten sposób cała Warmia (charakterystyczny trójkąt) stała się dominium biskupim ze stolicą w Lidzbarku Warmińskim. Po sekularyzacji Prus, Warmia jako Prusy Królewskie weszła w skład Królestwa Polskiego, a rozciągające się na południe Mazury do Księstwa Prus (początkowo jako lenno polskie). Łączny czas przynależności Warmii do Polski liczy 381 lat, a Mazur 75 lat.

Warmia i Mazury

Decyzje o podziale krainy w 1525 roku zaważyły na różnymi losami rozwoju Warmii i Mazur. Gietrzwałd leży na Warmii, ale tuż przy granicy z Mazurami (Ostróda, Łukta). Przez wiele wieków Ostródę i Łuktę w większości zamieszkiwali Mazurzy posługujący się językiem polskim, a Gietrzwałd zamieszkiwali polskojęzyczni Warmiacy. Przygotowując się do plebiscytu w 1920 r. szacowano, że w rejonie Ostródy, Łukty i Gietrzwałdu mieszka 40-60% Polaków (dla porównania w sąsiednim powiecie olsztyńskim aż 60-80% mieszkańców było Polakami). Jednakże w plebiscycie 11 lipca 1920 r. tutejsi mieszkańcy zdecydowanie opowiedzieli się za Niemcami. Olbrzymi wpływ miała tutaj propaganda niemiecka i niesprzyjający czas wojny polsko-rosyjskiej. Wtedy to, w czerwcu 1920 r. zaczęła się ofensywa wojsk rosyjskich (19 lipca bitwa o Grodno), która dotarła prawie do Torunia i Warszawy (zakończyła się ona zwycięską Bitwą Warszawską 13–25 sierpnia 1920 r.). Koniec II wojny światowej przyniósł przesiedlenie większości mieszkańców do Niemiec. Autochtoniczni Mazurzy i Warmiacy, którzy zostali tutaj po 1945 roku rozpłynęli się w wśród rzeszy osadników z kresów i ziemi przemyskiej, a później w czasach gierkowskich częściowo wyemigrowali do Niemiec.

Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gietrzwałdzie

Mała wioska Gietrzwałd leży w południowej Warmii. Dominował tu zawsze kościół rzymsko-katolicki (w przeciwieństwie do sąsiednich Mazur, gdzie panował protestantyzm). Najważniejszym zabytkiem Gietrzwałdu jest Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.Gotycki kościół został zbudowany pod koniec XV w. Był on później wielokrotnie przebudowywany.

Kult Matki Boskiej narodził się w Gietrzwałdzie bardzo wcześnie i był związany z obrazem Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej, znajdującym się w ołtarzu głównym kościoła od co najmniej 1505 r. Obraz przedstawia Matkę Bożą w półpostaci, okrytą ciemnoniebieskim płaszczem, trzymającą lewą ręką Dzieciątko Jezus w czerwonej sukience, które prawą rączką błogosławi, a lewą wspiera się na książce.

Objawienia Gietrzwałdzkie

Tereny Warmii zostały podczas I rozbioru (w 1772 r.) włączone do Prus Wschodnich. Rozpoczął się okres germanizacji. Gietrzwałd w XVIII – XIX w. był ostoją polskości. We wsi działała szkoła katolicka. Gietrzwałd zasłynął w 1877, kiedy to od 27 czerwca do 16 września, na przykościelnym klonie, dwóm dziewczynkom: Barbarze Samulowskiej i Justynie Szafryńskiej miała się objawiać Matka Boża. Obie dziewczynki pochodziły z niezamożnych rodzin. Maryja miała przemawiać do nich po polsku, co wywołało poruszenie, jako że język polski był wówczas w Prusach zakazany. W miejscu objawień postawiono kapliczkę z wizerunkiem Matki Boskiej.

Fakt objawień wzmocnił ruch polski na Warmii. Do sanktuarium maryjnego w Gietrzwałdzie co roku przybywały liczne rzesze pielgrzymów (łącznie nawet około miliona rocznie). Wikariuszem gietrzwałdzkiego kościoła był przez kilka lat ksiądz Wacław Osiński, prezes Związku Polaków w Niemczech na okręg Prus Wschodnich. Obecnie Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie jest nadal bardzo ważnym centrum pielgrzymkowym.

Ostatniego dnia objawień wizjonerki opowiedziały, że Matka Boska pobłogosławiła pobliskie źródełko, z którego to woda po dziś dzień podobno uzdrawia chorych.

Kuchnia regionalna

W Gietrzwałdzie warto odwiedzić Karczmę Warmińską, mieszczącą się budynku starej gospody Waleschkowskiego z drugiej połowy XIX wieku. Z zup polecamy żur warmiński z białą kiełbasą, chłodnik i grzybową z łazankami. Specjalnością karczmy są pierogi, dzyndzałki warmińskie (pierożki z mięsem), pyzy z mięsem i golce warmińskie (kluseczki z deseczki z twarogiem i skwarkami). Mamy także ryby – okonki mazurskie prosto z patelni, sandacza z sosem kurkowym oraz sielawę z patelni.

Praktyczne informacje

• nocleg w Domu Pielgrzyma. Znajduje się tutaj 100 miejsc noclegowych. Rezerwacja noclegów: ul. Kościelna 6, Gietrzwałd, e-mail:dompielgrzyma@sanktuariummaryjne.pl, tel. 89-512-31-02, 512-34-07.
• Karczma Warmińska, ul. Kościelna 1, Gietrzwałd