Szczypta historii

Krzyżacy osiedleni na ziemi chełmińskiej (Toruń, Chełmno) w 1239 r. rozpoczęli podbój Warmii, czyli terenu zamieszkałego przez pruskie plemię Warmów. Na mocy decyzji papieża Innocentego IV w kraju podbijanym przez zakon krzyżacki w każdej diecezji 1/3 ziemi należeć miała do odnośnego biskupa jako jego dominium (reszta do komturów). W nowo utworzonej diecezji warmińskiej rozciągającej się od Elbląga, Olsztyna, Szczytna do Ełku i do Królewca, wydzielono 1/3 terenu w postaci nieregularnego trójkąta w obrębie Fromborka, Braniewa, Reszla i Olsztyna jako dominium biskupie – Warmię. Na wschód od tego terenu rozciągała się prawie bezludna dzika puszcza Galindzka, tzw. Wildnis. Katolicka Warmia w 1525 r weszła w skład Korony Polskiej. Łącznie Warmia przynależy do Polski 381 lat (dla porównania Mazury tylko 75 lat).

Księstwo warmińskie

Decyzją papieską powstało autonomiczne państewko kościelne istniejące w latach 1243–1466 w ramach państwa krzyżackiego, a po pokoju toruńskim w latach 1466-1772 w ramach Polski jako księstwo warmińskie. Warmia była podzielona na komornictwa podległe biskupom (w Lidzbarku) lub kapitule warmińskiej (we Fromborku).

Charakterystyczną cechą Warmii jest silny katolicyzm panujący na tych ziemiach (otaczające Warmię Księstwo Prus było protestanckie). Biskupi wybudowali praktycznie w każdej wsi ceglany kościół. Wybraliśmy się na wycieczkę po centralnej części Warmii usłanej gotyckimi kościołami, pochodzącymi głównie z początków biskupstwa warmińskiego z XIV w. Wszystkie zbudowane są z cegły na kamiennych fundamentach. Mają charakterystyczne zdobione blendami (tynkowanymi niszami) schodkowe szczyty z wieżyczkami lub sterczynami. Wysokie wieże kościelne zwykle są ceglane i mają charakter obronny.

Charakterystyczną cechą Warmii są też przydrożne kapliczki, rozsiane po całym regionie.

Bisztynek

Bisztynek założony został w poł. XIV w. Miastu nadano regularny układ z prostokątnym rynkiem i otoczono murami miejskimi z trzema bramami: Jeziorańską, Lidzbarską i Reszelską. W okresie nowożytnym Bisztynek należał do najlepiej prosperujących miast Warmii, a w niektórych dziedzinach konkurował nawet z Lidzbarkiem. Gotycki ratusz z XVI w. rozbudowano w stylu barokowym. W roku 1796 w Bisztynku powstała gmina ewangelicka, która wybudowała sobie kościół w 1888 r. Ofensywa Rosjan zimą 1945 r. spowodowała zniszczenia sięgające 50% historycznej zabudowy, w tym objęła najcenniejsze kamienice wokół rynku.

Kościół farny św. Macieja Apostoła i Przenajdroższej Krwi Pana Jezusa

Kościół farny zbudowano w XIV w. Świątynia została rozbudowana w XVI – XVII w. i otrzymała cechy barokowe. Ołtarz główny jest w stylu rokokowym, a wykonany został przez Chrystiana Bernarda Schmidta z Reszla. W kościele znajduje się gotycka rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z drugiej połowy XIV w. Z obrazów w kościele na uwagę zasługuje portret Ignacego Krasickiego oraz dziewięć obrazów Apostołów. Ozdobą obejścia kościelnego są rzeźby postaci (naturalnej wielkości) dwunastu Apostołów ustawione na otaczającym kościół murze.

Według zapisów „Kroniki Lidzbarskiej”w kościele w Bisztynku miało miejsce cudowne wydarzenie eucharystyczne. W czasie mszy świętej, podczas podniesienia, z hostii spadły na ołtarz krople krwi Pana Jezusa. Świadkiem tego wydarzenia był biskup warmiński Henryk Sorbom. Cud przyczynił się do rozwoju ruchu pielgrzymkowego.

Charakterystycznym rysem kościołów warmińskich jest stosowanie języka łacińskiego w dokumentach, zabytkowych tablicach nagrobnych i wystroju świątyń (na sąsiednich Mazurach przeważał język niemiecki).

Brama Lidzbarska

Brama Lidzbarska jest jedyną zachowaną bramą miejską w Bisztynku. Wybudowana została w XV-XVI w. Brama w XVIII w. została obniżona i przebudowana w stylu barokowym.

Kościół ewangelicki

Ostatnio odbudowano zniszczony w czasach powojennych kościół ewangelicki pochodzący z II poł. XIX w.

Diabelski Kamień

Głaz narzutowy o obwodzie 28 m, tak zwany „Diabelski Kamień” jest największym głazem narzutowym na Warmii. Od głazu wywodzi się niemiecka nazwa miasta Bisztynek: Bischofstein – „Biskupi Kamień”.

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kiwitach

Gotycki kościół Świętych Piotra i Pawła został zbudowany w końcu XIV w., natomiast wieża powstała na początku XV w. Pochowany jest tu biskup warmiński Jan Wilde.

Kościół św. Antoniego Opata w Wozławkach

Gotycki kościół św. Antoniego Opata wybudowany został w XIV w., a wieża w II poł. XV wieku. Ołtarz główny w kościele pochodzi z 1726 z warsztatu Krzysztofa Peuckera z Reszla. Kaplica św. Brunona zdobiona jest polichromiami Meyera.

Kościół św. Jana Chrzciciela w Tłokowie

Gotycki kościół św. Jana Chrzciciela został wybudowany pod koniec XIV w. Ołtarz główny pochodzi z początku XVIII w. Znajduje się w nim obraz św. Jana Chrzciciela, ufundowany przez rodzinę Stanisławskich. Przy kościele ocalała też drewniana wieża dostawiona w XVIII w.

Kościół św. Rocha w Tłokowie

Legenda mówi o znalezieniu w lesie w 1652 r. puszki z Najświętszym Sakramentem. Wybudowano tu najpierw kaplicę, a później barokowy kościół św. Rocha. Świątynia została konsekrowana przez biskupa Ignacego Krasickiego w 1790 r. Kościół stał się miejscem pielgrzymkowym.

Kościół św. Bartłomieja w Jezioranach

Gotycki kościół św. Bartłomieja zbudowano pod koniec XIV w. w formie trójnawowej hali. Na bramie umieszczono cenną kołatkę – jeden z rzadkich okazów sztuki odlewniczej. Wyposażenie kościoła jest w większości barokowe. Ołtarz główny z warsztatu Jana Chryzostoma Schmidta z Reszla pochodzi z XVIII w.

Kuchnia regionalna

Na dania kuchni regionalnej warto wpaść do restauracji Retro w Jezioranach. Na przystawkę spróbujmy podpłomyki z oliwą. Oferowane są tu świetne zupy, np. chłodnik, rosół oraz słynne warmińskie kartacze i pierogi.

Praktyczne informacje

• Restauracja Retro, Kolejowa 12A, Jeziorany