Junkrzy

Junkrami nazywano posiadaczy dużych obszarów ziemi w Prusach. W ich rękach znajdowały się ogromne majątki. W Cesarstwie Niemieckim pruscy junkrzy stanowili ostoję władzy cesarskiej i główną siłę polityczną Prus. Przyczynili się znacznie do militaryzacji Niemiec, stąd w dzisiejszej Polsce nie cieszą się zbyt dobrą opinią. W momencie rozpoczęcia I wojny światowej, oficerowie pochodzący z rodzin junkierskich stanowili aż 52% ogółu wyższych oficerów.

Szczypta historii

Skąd się wzięli pruscy junkrzy? Musimy się cofnąć do końcówki czasów krzyżackich. Krzyżacy, szczególnie w wojnie trzynastoletniej, posiłkowali się wojskami zaciężnymi i niemieckimi dowódcami, którym należał się żołd. Ponieważ kasa świeciła pustką, to płacili im nadaniami ziemi. W ten sposób narodziły się największe wschodniopruskie rody junkierskie: Dohna, Eulenburg, Dönhoff, Egloffstein, Schlieben, Waldburg i inne. Do grupy junkrów zaliczyć można także szlachtę wywodzącą się z plemion staropruskich, a więc rodzinę Lehndorffów i Finckensteinów. Rosnąca potęga junkrów znajdowała wyraz w budowanych wspaniałych rezydencjach. Wśród właścicieli przewija się kilka polskich nazwisk. Trzeba pamiętać, że znaczna część Prus Wschodnich – Warmia (Prusy Królewskie) należała do Korony Polskiej przez 381 lat.

Klasycystyczno-barokowe dwory z XVI-XVII w.

Rezydencje budowane w XVII w. charakteryzują się wydłużonym korpusem z centralnym niewielkim ryzalitem i skromnym dachem naczółkowym. Czasami ryzalit zwieńczony jest trójkątnym tympanonem.

Bażyny

Pałac powstał na miejscu średniowiecznej budowli. Budynek przykryty dachem naczółkowym pochodzi z XVII w.

Ponary

W Ponarach znajduje się barokowo-klasycystyczny pałac von der Groebenów. Budowla wzniesiona w XVI w., a przebudowana w stylu barokowym w XVIII w.

Galiny

Zespół pałacowy Eulenburgów został wzniesiony w pod koniec XVI w. Główny korpus pałacu dobudowany został w XVIII w., natomiast w wieku XIX wzniesiono dwie wozownie. Na początku XX w. zespół pałacowy przebudowano w stylu neobarokowym.

Nakomiady

Pałac pochodzi z XVIII w. Właścicielami dóbr w Nakomiadach była rodzina von Redecker.

Przy Pałacu działa także manufaktura ceramiczna (Manufaktura Pałac Nakomiady), która wytwarza repliki XVIII-wiecznych pieców kaflowych z terenu dawnych Prus Wschodnich.

Glitajny

W Glitajnach znajduje się klasycystyczny dwór z XIX wieku nakryty dwuspadowym dachem. Na elewacji frontowej znajduje się dwukondygnacyjny ryzalit mieszczący główne wejście do budynku.

Sztynort

W Sztynorcie znajduje się siedziba rodu von Lehndorff. W końcu XVII w. wzniesiono tu dwukondygnacyjny pałac przykryty czterospadowym stromym dachem. Niewielki ryzalit zwieńczony jest wysokim spłaszczonym naczółkiem. W pobliżu pałacu znajdowały się partery kwiatowe, dalej regularne aleje dębowe. Park ozdobiony był licznymi rzeźbami. W 1944 r. porucznik Lehndorff brał udział w antyhitlerowskim spisku na Hitlera (zamach Stauffenberga). Został stracony, a rodzina trafiła do obozu koncentracyjnego.

Bogatyńskie

Zespół pałacowo-parkowy jest jednym z najstarszych majątków na Warmii. Majątek należał do rodu von Tungen. W XVIII w. pałac został rozbudowany przez ówczesnego właściciela Stanisława Rutkowskiego. Na początku XX w. właścicielami Bogatyńskich została rodzina von Kanitz, która przeprowadziła gruntowny remont pałacu w stylu neobarokowym.

Bęsia

Pałac wybudowano w XVIII w. Korpus główny pałacu posiada obustronne ryzality. Gmach główny pałacu i skrzydła boczne przykryte są dachami mansardowymi.

Muławki

Dwór w Muławkach pochodzi z XIX w. Należał on do rodziny Werner. W dworze mieści się Muzeum Znaczków i Historii Poczty.

Karkajmy

Wiele z dworów, tak jak ten w Karkajmach znajduje się w stanie ruiny.

Ogrodzieniec (k. Iławy)

W miejscowości znajdował się pałac marszałka Rzeszy Paula von Hindenburga. Zniszczony i podpalony w 1945 r. przez Armię Czerwoną, został rozebrany w 1950 r.

Rezydencje barokowe – XVIII-XIX w.

Po koronacji Hohenzollerna na króla Prus w 1701 roku, obok do tej pory niewielkich wschodniopruskich dworów, pojawiły się wielkie pałace. Łączyły one wschodniopruskie przyzwyczajenia stylistyczne (skromna forma) z wpływami włoskimi i francuskimi. Powstały wtedy nowe wielkie rezydencje – Drogosze, Kamieniec, Słobity, Gładysze. Fasady wszystkich pałaców zdobiły narożne pawilony, a kryte były dachami mansardowymi.

Drogosze Barokowy pałac w Drogoszach z XVIII w. należał do trzech największych rezydencji w Prusach Wschodnich i jest największym pałacem na Mazurach. Należał on do rodziny Denhofów. Pałac posiada dwie kondygnacje na całej długości fasady z czterokolumnowym portykiem w porządku jońskim z trójosiowym ryzalitem.

Kamieniec -pruski Wersal

Barokowy pałac Finckensteinów został wybudowany na pocz. XVIII w. Pałac miał dwa boczne, do przodu wysunięte ryzality i środkowy cofnięty, ozdobiony trójkątnym tympanonem. Kamieniec miał przywilej pałacu królewskiego, w którym królowie mogli się zatrzymywać w czasie podróży. W Kamieńcu król Prus Fryderyk Wilhelm I miał nawet wydzielone skrzydło jako swoją rezydencję. W 1807 r. miał w pałacu swą kwaterę Napoleon Bonaparte. Spędził tutaj trzy tygodnie z Marią Walewską. W 1945 r. pałac został spalony i od tego czasu popada w ruinę.

Gładysze

W Gładyszach znajdują ruiny pałacu Dohnów w stylu baroku holenderskiego, zbudowanego na początku XVIII w.

Słobity

W Słobitach znajdują się ruiny manierystycznego pałacu rodu Dohna-Schlobitten wzniesiono w XVII w. Była to piękna rezydencja zawierająca dwukondygnacyjną salę balową, apartamenty królewskie (Słobity miały przywilej pałacu królewskiego – w którym monarchowie zatrzymywali się w trakcie podróży). W marcu 1945 pałac został spalony, a wyposażenie zostało rozkradzione przez żołnierzy armii radzieckiej.

Łabędnik

Majątek w Łabędniku należał do rodu von der Groeben. Fryderyk von der Groeben służył w armii Jana III Sobieskiego i dowodził oddziałem jazdy w bitwie pod Wiedniem. Do swej nowej rezydencji przywiózł zdobyty podczas bitwy namiot jednego z paszów tureckich, przechowywany w Łabędniku do roku 1903 (obecnie w Arsenale w Berlinie). Jego następca dokończył budowę pałacu, przebudowanego następnie w XIX w.

Łężany

Pałac w Łężanach wybudowano na początku XX w. Reprezentacyjny podjazd do pałacu zdobi portyk. Naroże pałacu zdobi wielokątna wieża. Mansardowy dach pałacu osłania ze wszystkich stron wielki czworokątny świetlik zlokalizowany nad klatką schodową i korytarzem najwyższej kondygnacji.

Pałace neogotyckie z XIX-XX w.

W XIX i XX w. pojawił się w architekturze pruskich rezydencji neogotyk.

Rodele

Eklektyczny pałac w Rodelach wybudowany został w połowie XIX w. W pałacu znajdują się dwa ryzality. Do reprezentacyjnego wejścia pałacu prowadzi wysoki podjazd.

Sorkwity

W Sorkwitach mieściła się rezydencja Jana Zygmunta Bronikowskiego z XVIII w. Majątek przejęła rodzina von Mirbach, która w połowie XIX w. na miejscu wcześniejszej rezydencji zbudowała ceglany pałac w stylu neogotyckim.

Jegławki

Neogotycki pałac zbudowano w połowie XIX w. wykorzystując pozostałości starszej budowli. Pałac zdobiony jest dwoma wieżami i dwoma ryzalitami. W pałacu część piwnic jest dwupiętrowa ze sklepieniami krzyżowymi i kolebkowymi pochodzącymi z czasów krzyżackich.

Źródła

• książka Małgorzaty Jackiewicz-Garniec i Mirosława Garnca Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich.
• artykuł Kamili Storz, O lokalnym stylu. Rezydencje junkierskie w dawnych Prusach Wschodnich.