Giżycki Rejon Umocniony

Hitler przygotowując się do agresji na Polskę, od 1935 roku, rozbudował znacznie umocnienia w Prusach, tworząc tzw. Giżycki Rejon Umocniony, które składało się z około pół tysiąca schronów. Przed wybuchem wojny z ZSRR utworzono liczne umocnione centra dowodzenia. Spośród nich najważniejsza była kwatera główna Adolfa Hitlera pod nazwą „Wilczy Szaniec” znajdująca się w Gierłoży. W skład kwatery głównej wchodzili najważniejsi wojskowi i politycy: szef Naczelnego Dowództwa Sił zbrojnych Wilhelm Keitel, szef Sztabu Dowodzenia Wehrmachtu Alfred Jodl, kierownik kancelarii NSDAP Martin Bormann. Z kwaterą główną współpracowały kwatery pomocnicze, rozlokowane w promieniu do 70 km od Wilczego Szańca. W lesie za Radziejami była kwatera Hansa Lammersa, a dalej w Mamerkach znajdowało się stanowisko dowodzenia Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych. W lesie obok Pozezdrza, znajdowała się kwatera Heinricha Himmlera. W pałacu w Sztynorcie miał kwaterę minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop, a na północ od Gołdapi była kwatera Naczelnego Dowództwa Wojsk Lotniczych, a nieco dalej na północ (już na terenie obecnej Rosji) w Krasnolesiu, znajdowała się kwatera Hermanna Göringa. W Twierdzy Boyen znajdowała się placówka wywiadu „Obce Armie Wschód”, a placówka Abwehry (wywiadu wojskowego), podporządkowana Wilhelmowi Canarisowi, miała siedzibę w Mikołajkach.

W 1944 r. szybko nacierające wojska radzieckie i zagrożenie oskrzydlenia spowodowały, że strefę Wielkich Jezior Mazurskich oddano niemal bez walki. Opustoszałe bunkry i fortyfikacje zostały w większości wysadzone przez Niemców w ostatniej fazie wojny. W styczniu 1945 r. nastąpiła ofensywa Rosjan, która dotarła do Elbląga, powodując zamkniecie Niemców w kotle. Walki trwały do końca marca 1945 r., gdy zlikwidowano ostatnie jednostki niemieckie okrążone w Królewcu oraz w okolicach Braniewa i Lidzbarka Warmińskiego.

Transporter opancerzony

Wilczy Szaniec w Gierłoży

W ciemnym lesie koło Gierłoży zbudowano tajną kwatery Adolfa Hitlera, nazwanej „Wilczym Szańcem”. Kwatera była położona blisko granicy z ZSRR, dlatego w chwili wybuchu wojny ze Związkiem Radzieckim stała się ważnym centrum dowodzenia. Budowę bunkrów rozpoczęto w 1940 roku. W czasie wojny kwaterę rozbudowywano, dodając kolejne schrony i wzmacniając już istniejące – wciąż pogrubiane były stropy i ściany głównych bunkrów Bunkier Hitlera miał strop o grubości 8 m.

Tablica informacyjna obszaru Wilczego Szańca

Bunkry były zakamuflowane roślinnością i siatkami maskującymi. Teren zajmujący 800 ha był podzielony na trzy strefy bezpieczeństwa, otoczone pierścieniami zasieków i pól minowych. Mieściło się tutaj aż 200 różnych obiektów, w tym dwa lotniska, własna elektrownia, wodociągi i dworzec kolejowy. Większość bunkrów jest zniszczona lub poważnie uszkodzona przez Niemców wycofujących się w styczniu 1945 roku.

Plan Wilczego Szańca by MesserWoland – Praca własna, CC BY-SA 3.0
Biura Służby Bezpieczeństwa Rzeszy
Schron dla gości
Wnętrze schronu
Wnętrze schronu
Schron ciężki, wyrzucony kawałek stropu
Wybuch zwykle odchylał ściany na boki i powodował zapadnięcie się stropu
Kawałek wyrzuconego w powietrze stropu
Schron Adolfa Hitlera
Schron Adolfa Hitlera
Dość dobrze zachowany schron
Kasyno i herbaciarnia
Adiutantura
Schron dowództwa Wehrmachtu
Ceglany bunkier
Schron wojsk łączności
Schron wojsk łączności
Raczej nie wolno wchodzić do środka
Zniszczony schron ciężki
Schron Szefa Biura Prasowego Rzeszy

Zamach na Hitlera

20 lipca 1944 do Kwatery Głównej Wehrmachtu w Wilczym Szańcu płk Claus von Stauffenberg przemycił dwie kilogramowe paczki plastiku. Zdążył jednak uzbroić tylko jeden ładunek z około trzydziestominutowym zapalnikiem, który umieścił w teczce i dokonał zamachu na Hitlera, w trakcie narady pozostawiając obok niego teczkę. Eksplozja nie przyniosła spodziewanych rezultatów – zginęły cztery osoby, ale Hitler został tylko lekko ranny, a jego wykonawca ze swymi współtowarzyszami zapłacili za to życiem.

Sala konferencyjna w Wilczym Szańcu zniszczona na skutek wybuchu by Bundesarchiv, CC BY-SA 3.0
Ruiny budynku, w którym dokonano zamachu
Tablica poświęcona zamachowi
Ruiny budynku, w którym dokonano zamachu (oryginalne drzwi)

Jednym z uczestników spisku przeciw Hitlerowi był hrabia Henryk Lehndorff, dziedzic pobliskiego Sztynortu.

Tablica poświęcona hrabiemu Henrykowi Lehndorffowi stojąca przed pałacem w Sztynorcie