Giżycki Rejon Umocniony

Hitler przygotowując się do agresji na Polskę, od 1935 roku, rozbudował znacznie umocnienia w Prusach, tworząc tzw. Giżycki Rejon Umocniony, które składało się z około pół tysiąca schronów. Przed wybuchem wojny z ZSRR utworzono liczne umocnione centra dowodzenia. Spośród nich najważniejsza była kwatera główna Adolfa Hitlera pod nazwą „Wilczy Szaniec” znajdująca się w Gierłoży. W skład kwatery głównej wchodzili najważniejsi wojskowi i politycy: szef Naczelnego Dowództwa Sił zbrojnych Wilhelm Keitel, szef Sztabu Dowodzenia Wehrmachtu Alfred Jodl, kierownik kancelarii NSDAP Martin Bormann. Z kwaterą główną współpracowały kwatery pomocnicze, rozlokowane w promieniu do 70 km od Wilczego Szańca. W lesie za Radziejami była kwatera Hansa Lammersa, a dalej w Mamerkach znajdowało się stanowisko dowodzenia Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych. W lesie obok Pozezdrza, znajdowała się kwatera Heinricha Himmlera. W pałacu w Sztynorcie miał kwaterę minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop, a na północ od Gołdapi była kwatera Naczelnego Dowództwa Wojsk Lotniczych, a nieco dalej na północ (już na terenie obecnej Rosji) w Krasnolesiu, znajdowała się kwatera Hermanna Göringa. W Twierdzy Boyen znajdowała się placówka wywiadu „Obce Armie Wschód”, a placówka Abwehry (wywiadu wojskowego), podporządkowana Wilhelmowi Canarisowi, miała siedzibę w Mikołajkach.

W 1944 r. szybko nacierające wojska radzieckie i zagrożenie oskrzydlenia spowodowały, że strefę Wielkich Jezior Mazurskich oddano niemal bez walki. Opustoszałe bunkry i fortyfikacje zostały w większości wysadzone przez Niemców w ostatniej fazie wojny. W styczniu 1945 r. nastąpiła ofensywa Rosjan, która dotarła do Elbląga, powodując zamkniecie Niemców w kotle. Walki trwały do końca marca 1945 r., gdy zlikwidowano ostatnie jednostki niemieckie okrążone w Królewcu oraz w okolicach Braniewa i Lidzbarka Warmińskiego.

Wilczy Szaniec w Gierłoży

W ciemnym lesie koło Gierłoży zbudowano tajną kwatery Adolfa Hitlera, nazwanej „Wilczym Szańcem”. Kwatera była położona blisko granicy z ZSRR, dlatego w chwili wybuchu wojny ze Związkiem Radzieckim stała się ważnym centrum dowodzenia. Budowę bunkrów rozpoczęto w 1940 roku. W czasie wojny kwaterę rozbudowywano, dodając kolejne schrony i wzmacniając już istniejące – wciąż pogrubiane były stropy i ściany głównych bunkrów Bunkier Hitlera miał strop o grubości 8 m.

Bunkry były zakamuflowane roślinnością i siatkami maskującymi. Teren zajmujący 800 ha był podzielony na trzy strefy bezpieczeństwa, otoczone pierścieniami zasieków i pól minowych. Mieściło się tutaj aż 200 różnych obiektów, w tym dwa lotniska, własna elektrownia, wodociągi i dworzec kolejowy. Większość bunkrów jest zniszczona lub poważnie uszkodzona przez Niemców wycofujących się w styczniu 1945 roku.

Zamach na Hitlera

20 lipca 1944 do Kwatery Głównej Wehrmachtu w Wilczym Szańcu płk Claus von Stauffenberg przemycił dwie kilogramowe paczki plastiku. Zdążył jednak uzbroić tylko jeden ładunek z około trzydziestominutowym zapalnikiem, który umieścił w teczce i dokonał zamachu na Hitlera, w trakcie narady pozostawiając obok niego teczkę. Eksplozja nie przyniosła spodziewanych rezultatów – zginęły cztery osoby, ale Hitler został tylko lekko ranny, a jego wykonawca ze swymi współtowarzyszami zapłacili za to życiem.

Jednym z uczestników spisku przeciw Hitlerowi był hrabia Henryk Lehndorff, dziedzic pobliskiego Sztynortu.