Wiślica – degradacja z pozycji stolicy do najmniejszego miasta

Wiślica jest jednym z najstarszych ośrodków miejskich w Polsce. Około 990 r. gród został włączony w obręb państwa Piastów. Łączny czas przynależności tego obszaru do Polski wynosi 931 lat.

Prawa miejskie uzyskała Wiślica już w 1326 r. W czasach piastowskich była obok Krakowa i Sandomierza najważniejszym ośrodkiem administracyjnym Małopolski, a w krótkim okresie w XII w. za czasów Kazimierza Sprawiedliwego również stolicą odrębnego księstwa. Początkowy rozwój oparty był o dwa grody. Posiadała kolegiatę, cztery romańskie kościoły i XVI-wieczny kościół szpitalny. Miasto było otoczone murami i wybudowano tu zamek królewski. Zniszczenia wojenne (wojny szwedzkie) spowodowały upadek. Rozebrano większość zabytków. Z czasów świetności niewiele do dzisiaj przetrwało. Wiślica utraciła prawa miejskie w 1870 r. Status miasta odzyskała dopiero w 2018 r., stając się ludnościowo najmniejszym miastem Polski z 503 mieszkańcami (rok później została zdetronizowana przez Opatowiec z 338 mieszkańcami).

Wiślica – stolicą państwa Wiślan?

Nazwa osady pochodzi od imienia jej założyciela, księcia Wiślan Wiślimira, który wraz ze swoim otoczeniem miał przyjąć chrzest w 880 r. Wspomina o tym legenda panońska, czyli Żywot św. Metodego. Dokument mówi o przymusowym chrzcie pogańskiego księcia Wiślan. Wiślica przez wiele lat była postrzegana jako stolica państwa Wiślan. Współcześnie jednak nie ma już wątpliwości co do stołecznej roli Krakowa.

Na początku XI wieku Bolesław Chrobry wzniósł nieopodal osady targowej gród obronny, którego zadaniem było strzec przeprawy przez Nidę na szlaku handlowym prowadzącym z Pragi i Krakowa na Ruś Kijowską. Gród posiadał wał z zewnętrzną ścianą w postaci tzw. suchego muru, zbudowanego z łupków gipsowych łączonych gliną (jedyna tego typu konstrukcja w Małopolsce).

W XI w zbudowano w Wiślicy kościół św. Mikołaja.

W czasie rozbicia dzielnicowego, za panowania księcia Henryka Sandomierskiego Wiślica stała się główną siedzibę dworu. Książę ufundował w Wiślicy pierwszą wiślicką kolegiatę. Wybudowano pałac składający się m.in. z dwóch palatiów połączonych z kaplicami o kształcie rotundy. W 1291 miasto znalazło się we władaniu Władysława Łokietka i stała się jednym z najważniejszych ośrodków królestwa. Około 1326 uzyskała prawa miejskie. Odbywały się tu zjazdy rycerstwa małopolskiego oraz ogólnopolskiego. W 1347 król Kazimierz Wielki zatwierdził tu statuty wiślickie. W latach 60. XIV wieku Kazimierz Wielki wzniósł niewielki zamek i otoczył miasto obronnym murem z trzema bramami: Buską, Krakowską i Zamkową. Ufundował także trzecią i zachowaną do dzisiaj kolegiatę wiślicką.

Statuty wiślickie Kazimierza Wielkiego

Statuty Kazimierza Wielkiego (zwane też statutami wiślickimi) to jedne z pierwszych na ziemiach polskich pisanych regulacji prawotwórczych, które weszły w życie w połowie XIV w. Dążąc do unifikacji kraju Kazimierz Wielki ujednolicał prawo. Jednakże z powodu poważnych różnic regionalnych początkowo nie udało się wprowadzić jednolitego prawa na całym terytorium Polski, w związku z wprowadzono osobne regulacje prawa w Wielkopolsce i Małopolsce. Dla Małopolski opracowano statut wiślicki, spisany po łacinie.

Elekcja Zygmunta Wazy

W 1587 r. w Wiślicy miał miejsce sejm elekcyjny podczas którego nastąpiła podwójna elekcja: arcyksięcia Maksymiliana Habsburga oraz Zygmunta Wazy. Miasto zostało w tym czasie zajęte przez wojska Krzysztofa Zborowskiego, zwolennika arcyksięcia Maksymiliana. Ostatecznie na króla wybrany został Zygmunt Waza, któremu poparcia udzielił kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski. W 1606 w czasie rokoszu Zebrzydowskiego w Wiślicy odbył się zjazd zwolenników króla.

Rozebrane miasto

Miejscowość podupadła w XVII wieku, w czasie potopu szwedzkiego. W 1657 została zniszczona przez wojska Jerzego Rakoczego. W 1766 r. rozebrano zamek, w 1820 r. kościoły św. Marcina i Ducha Świętego, a pod koniec XIX w. dawne mury miejskie. W 1869 r., po powstaniu styczniowym, Wiślica utraciła prawa miejskie.

Bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wiślicy

Bazylika kolegiacka Narodzenia NMP to gotycki kościół wzniesiony w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego na fundamentach dwóch starszych świątyń romańskich, których relikty możemy zobaczyć w podziemiach obecnej kolegiaty.

Płyta wiślicka

Płyta wiślicka (płyta orantów) to unikatowy w skali świata i jeden z najcenniejszych zespołów reliktów architektury romańskiej w Polsce. Pośród reliktów kościoła z XII wieku odkryto w 1959 r. posadzkę o wymiarach 4,1 × 2,5 m z 1175 r. z rytymi przedstawieniami figuralnymi. Posadzka wykonana jest z jastrychu (gipsowej masy, twardniejącej po wylaniu). Wykonano na niej ryty, wypełnione następnie masą gipsową, zabarwioną na czarno smołą lub węglem drzewnym.

Jan Długosz

W Wiślicy Jan Długosz prowadził edukację synów króla Kazimierza Jagiellończyka.

Kuchnia regionalna

W Wiślicy znajduje się słynna lodziarnia Bałagi. Lody naturalne, których smak jest niezmienny od wielu lat, oparte są na starych rodzinnych recepturach.

Pożyteczne informacje

• Lody u Bałagi, Rynek 16, Wiślica