Lubiąż – największe na świecie opactwo cysterskie

Wybraliśmy się do Lubiąża leżącego w zakolu Odry. Znajdujące się tutaj opactwo cystersów jest jednym z największych zabytków tej klasy w Europie i jednocześnie największym opactwem cysterskim na świecie. Opactwo to nazywane jest arcydziełem śląskiego baroku. Powierzchnia dachów zajmuje ok. 2,5 ha, a długość fasady wynosi 223 metry i jest to najdłuższa fasada barokowa w Europie. Posiada ponad 600 okien.

Szczypta historii – czasy piastowskie

Śląsk już w 990 roku wchodził w skład państwa Polan. Utworzone w czasie zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 roku, podporządkowane metropolii w Gnieźnie, biskupstwo wrocławskie objęło swym zasięgiem cały obszar Śląska. W 1025 roku, wraz z koronacją Bolesława Chrobrego, Śląsk wszedł w skład nowo utworzonego Królestwa Polskiego. Od roku 1100 pełną kontrolę nad całym Śląskiem przejmuje książę Bolesław Krzywousty. Na mocy ustawy sukcesyjnej Bolesława III Krzywoustego z 1138 r. Polska została podzielona na dzielnice. Seniorem sprawującym władzę zwierzchnią został najstarszy syn Władysław II Wygnaniec, który otrzymał Śląsk i Ziemię Lubuską. Wkrótce po śmierci Bolesława Krzywoustego rozpoczęły się konflikty pomiędzy rodzeństwem, a później także spadkobiercami. Podzielony Śląsk dostał się w ręce czeskie kiedy to w latach 1327–1336 większość księstw śląskich złożyło hołd Królowi Czech Janowi Luksemburskiemu. Po śmierci króla czeskiego Ludwika Jagiellończyka w 1526 r. wraz z całym Królestwem Czech Śląsk dostał się pod władzę dynastii Habsburgów. W 1740 r. Śląsk został podbity przez Prusy. Łącznie tereny Śląska należały do Polski przez 393 lata, Czech  190 lat, a Prus i Niemiec przez 205 lat.

Bolesław I Wysoki

Najstarszym synem Władysława II Wygnańca był Bolesław I Wysoki, który również został włączony w konflikty sukcesyjne. W 1172 r. Bracia Wysokiego (Mieszko i Konrad) i syn Wysokiego, Jarosław upomnieli się o swoją część dziedzictwa, wywołując wojnę domową, w wyniku której Mieszko otrzymał wschodni kraniec (z Raciborzem i Cieszynem) a Jarosław część środkową (z Opolem), a Konrad Laskonogi otrzymał marchię głogowską (Głogów powrócił wkrótce pod władzę Bolesława Wysokiego).

Klasztor w Lubiążu

Historia klasztoru rozpoczyna się w pierwszych latach rozbicia dzielnicowego. Bolesław I Wysoki rozpoczął kolonizację ubogich puszczańskich obszarów Śląska niemieckimi kolonistami, co w zasadniczy sposób przyśpieszyło rozwój gospodarczy księstwa. Dynamicznie rozwijały się również główne ośrodki księstwa – Wrocław, Głogów, Legnica. Dla wspomagania rozwoju gospodarczego, Bolesław sprowadził z niemieckiej Pforty (Turyngia) cystersów i założył klasztor w Lubiążu, który miał się stać rodową nekropolią.

W ciągu wieków, dzięki nadaniom książęcym i prywatnym, klasztor stał się jednym z większych posiadaczy ziemskich na Śląsku. W 1200 powstał pierwszy kościół w którym w 1201 pochowano księcia Bolesława Wysokiego. W tym okresie powstały pierwsze zabudowania klasztorne. W klasztorze, który w średniowieczu był ważnym ośrodkiem kultury i piśmiennictwa powstało wiele ważnych XII-wiecznych dzieł: Kronika książąt polskich, Roczniki lubiąskie czy Katalog biskupów wrocławskich.

W pierwszej połowie XIV w. powstał nowy kościół, do którego w latach 1311-1312 dobudowano kaplicę grobową i zabudowania klasztorne. W czasie wojen husyckich klasztor i kościoły spalono. Podczas wojny trzydziestoletniej zagrabiono bibliotekę i archiwum.

Pałac opata

Koniec wojny trzydziestoletniej oraz reforma ekonomiczna zapoczątkowana przez opata Arnolda Freiberga umożliwiła od 1649 r. rozpoczęcie wielkiej odnowy całego kompleksu w stylu barokowym. Opat sprowadził w 1660 r. do Lubiąża czołowego malarza barokowego na Śląsku Michała Willmanna. Największą inwestycją był budowany w latach 1681–1699 monumentalny pałac opacki liczący ponad 300 sali z bogatym wystrojem wnętrz.

Refektarz klasztorny

Równie bogatym wystrojem co sala książęca cieszy się klasztorny refektarz.

Refektarz letni

Kolejnym wspaniałym przykładem sztuki barokowej jest refektarz letni.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Pierwszy kościół klasztorny wspominany jest już jako istniejący w 1208 r. Następnie między XIII a XIV wiekiem został on powiększony. Od północnego wschodu do kościoła przylega kaplica książęca wzniesiona w 1312 r. na planie krzyża greckiego, którego każde z ramion zamknięte jest poligonalnie. W jej wnętrzu znajdowała się nagrobna tumba księcia Bolesława III Legnicko-Brzeskiego zwanego rozrzutnym. Gruntowna barokizacja zakonnego kościoła została przeprowadzona pod kierunkiem Mathiasa Steina pod koniec XVII wieku. Zniszczono gotycką fasadę zachodnią, budując na jej miejscu obecną bogatą fasadę z dwiema wieżami, kryjącą przedsionek. Wówczas całość została włączona do tak zwanego masywu zachodniego, w który skład wchodzą: fasada kościoła oraz elewacje klasztoru i pałacu opata. Przy północnym ramieniu transeptu około 1700 roku wzniesiono kaplice Loretańską, używaną jako zakrystia. W krypcie pod gotycką bazyliką znajdują się nagrobki Piastów Śląskich (m.in. Bolesława Wysokiego) oraz mumie opatów cysterskich i zakonników. Do dziś w dobrym stanie zachowało się 98 mumii.

Bazylika jest dziś nieczynną świątynią, stanowiącą mauzoleum Piastów śląskich.

Zespół klasztorny

W skład zespołu klasztornego wchodzą oprócz bazyliki, klasztoru z pałacem optów także pomocniczy kościół św. Jakuba, zabudowania gospodarcze takie jak szpital klasztorny, kancelaria klasztorna, budynek oficjalistów, budynek rzemieślników, wozownia, browar i piekarnia.

Upadek klasztoru

Okres największej świetności klasztoru kończy się w I poł. XVIII w., gdy po latach władania Śląskiem przez cesarzy austriackich, w 1740 tereny te zdobyli Prusacy. Król pruski w 1810 skasował zakon cystersów, przywłaszczając sobie jego dobra, a w klasztorze urządzono szpital. Klasztor w 1945 r. został zdewastowany przez Rosjan.

Poszukiwanie skarbów

Łupienie skarbów klasztornych rozpoczął król pruski, który w 1810 r. skasował zakon cystersów i przywłaszczył sobie jego dobra. Zniszczono wtedy sporo zabytków, przepadły zasoby cysterskiej biblioteki.

Rosjanie w 1945 r plądrowali klasztor w poszukiwaniu skarbów. Zniszczono wyposażenie kościoła i krypty. Trumny Piastów śląskich zostały zrabowane – jabłka, berła, miecze, a mumie porozrzucane po posadzce. Jednakże część zabytków, jak np. większą część obrazów śląskiego Rembrandta (Michaela Willmanna) udało się wywieźć do Warszawy i Wrocławia, gdzie znajdują się do dziś. Od 1950 w pomieszczeniach klasztornych składowano książki i zbiory muzealne. Zabezpieczono wówczas pozostałości najcenniejszych malowideł, a także klasztor, pałac opatów i kościół św. Jakuba. W latach 80. XX wieku klasztor stał się miejscem poszukiwania skarbów przez służby specjalne PRL, które trzykrotnie próbowały znaleźć tu słynne złoto Wrocławia, czyli depozyty sejfów Festung Breslau z 1945 r.

Michael Willmann

Michael Willmann  był niemieckim malarzem epoki baroku, zwanym „śląskim Rembrandtem”. W 1660 r. na zaproszenie opata klasztoru cystersów osiedlił się w Lubiążu, gdzie otworzył pracownię malarską i przebywał już do końca życia. Mumia Willmanna znajdują się w krypcie opatów kościoła w Lubiążu. W zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu oraz Muzeum Narodowym w Warszawie znajduje się pięćdziesiąt dzieł Michaela Willmanna.

Kuchnia regionalna

Na terenie klasztoru działa Karczma Cysterska. Oferowane są tu smaczne pierogi, a szczególnie warty polecenia jest „półmisek mnicha” z miksem pierogów. Poza tym warto spróbować ryb, szczególnie pstrąga.

Pożyteczne informacje

• Zwiedzanie klasztoru w grupach:
  • od 1 kwietnia do 30 września w godzinach: 9:00-18:00
  • od 1 października do 31 marca w godzinach: 10:00-15:00
• Karczma Cysterska, Plac Klasztorny 1, Lubiąż