Wybraliśmy się do Olsztyna. Kojarzy się nam z Kopernikiem, planetarium, zamkiem i pięknym rynkiem. Dzisiaj mało kto zastanawia się nad historią miasta. Wydawałoby się, że zawsze był w polskich rękach. Ale tak nie było. Były czasy, gdy w Olsztynie istniał Konsulat Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie mieszkający tutaj Mazurzy mogli załatwić wizę na wycieczkę do Polski.

Szczypta historii

Sprowadzeni przez Konrada I Mazowieckiego Krzyżacy zaczęli podbój terenów zamieszkałych przez pogańskie plemiona Prusów. W 1239 r. rozpoczął się krzyżacki podbój Warmii, która decyzją papieską stała się dominum biskupim ze stolicą w Lidzbarku Warmińskim. Jednym z największych miast Warmii stał się Olsztyn. W czasie wojny trzynastoletniej Warmię przyłączono do Korony Polskiej (od 1464 r.). Po sekularyzacji Prus (1525 r.) Warmia jako Prusy Królewskie znalazła się w Królestwie Polskim, a rozciągające się na południe Mazury do Księstwa Prus (początkowo jako lenno polskie). Łączny czas przynależności Warmii do Polski wynosi 381 lat, a Mazur 75 lat. Mazury i południową Warmię zamieszkiwali osadnicy przybyli tu z Mazowsza (Masovia, stąd Masuren). W 1772 r. krainę przejęły Prusy. Pomimo presji germanizacyjnej zachowana tutaj była polskość

Przygotowując się do plebiscytu w 1920 r. szacowano, że powiecie olsztyńskim aż 60-80% mieszkańców było Polakami. Jednakże w plebiscycie 11 lipca 1920 r. mieszkańcy zdecydowanie opowiedzieli się za Niemcami. Olbrzymi wpływ miała tutaj propaganda niemiecka i niesprzyjający czas wojny polsko-rosyjskiej. Wtedy to, w czerwcu 1920 r. zaczęła się ofensywa wojsk rosyjskich (19 lipca bitwa o Grodno), która dotarła prawie do Torunia i Warszawy (zakończyła się ona zwycięską Bitwą Warszawską 13–25 sierpnia 1920 r.). Koniec II wojny światowej przyniósł przesiedlenie większości mieszkańców do Niemiec, a na ich miejsce przybyli osadnicy z kresów i ziemi przemyskiej.

Olsztyn

Tereny południowych Prus od Łyny przez Wielkie Jeziora, aż do Narwi (Jaćwieży) były pokryte gęstą, niedostępną Puszczą Galindzką, zamieszkałą przez plemię Galindów. Ponieważ tereny te były praktycznie bezludne, Krzyżacy nie musieli tutaj toczyć bojów. Nad górną Łyną (po prusku Alne, niemiecku Alle) założyli osadę Allenstein. W roku 1243 r. powstała Warmia jako dominium biskupie. W 1345 roku wójt warmiński Henryk von Luter rozpoczął budowę nowego murowanego zamku, który zlokalizowano w zakolu Łyny. Obok zamku wyrosło miasto, które wkrótce stało się trzecim – po Braniewie i Ornecie – największym miastem na Warmii. Władzę zwierzchnią nad miastem i nad całym komornictwem sprawowała bezpośrednio kapituła warmińska we Fromborku.

Zamki krzyżackie, biskupie i kapitulne.

Warmia stanowiła dominium biskupstwa warmińskiego i jej formalną stolicą była stolica diecezji (katedra) i kapituły czyli Frombork. biskup warmiński wybierany był przez kapitułę fromborską. W związku z podziałem Warmii na ziemie biskupie i kapitulne, biskup warmiński rezydował w Lidzbarku Warmińskim. Formalnie stolicą Warmii pozostawał Frombork jako siedziba Kapituły Warmińskiej. To Kapituła zdecydowała by w 1516 r. do komornictwa kapitulnego w Olsztynie wysłać kanonika Mikołaja Kopernika.

Zamek w Olsztynie

Zamek w Olsztynie jest zamkiem kapituły warmińskiej, a nie krzyżackim. Został wybudowany w połowie XIV wieku w stylu gotyckim przez kapitułę warmińską, która była jego właścicielem do 1772 r. Zamek pełnił funkcje obronne oraz był siedzibą min. administratora dóbr kapituły. Najsławniejszym mieszkańcem zamku był Mikołaj Kopernik, który pełnił obowiązki administratora w latach 1516–1521. Na jednej ze ścian zachowała się po nim oryginalna tablica astronomiczna.

Mikołaj Kopernik w Olsztynie

W latach 1516 -1521 Mikołaj Kopernik urzędował w olsztyńskim zamku jako kanonik-administrator dóbr kapituły warmińskiej. Wtedy to na ścianie zamkowego krużganku wyrysował swoją słynną tablicę astronomiczną do wskazywania równonocny wiosennej i jesiennej i przy jej pomocy obserwował Słońce, a około 1520 r. zaczął spisywać dzieło życia – „O obrotach sfer niebieskich”, w którym zawarł heliocentryczną teorię wszechświata W styczniu 1521 r. organizował obronę Olsztyna i odparł krzyżacki atak na miasto.

Stare Miasto w Olsztynie

Wysoka Brama (dawna Brama Górna) została wybudowana na przełomie XV i XVI wieku na miejscu starszej.

Bazylika konkatedralna w Olsztynie

Bazylika konkatedralna św. Jakuba Apostoła w Olsztynie została zbudowana w II poł. XIV w. Na początku XVIII wieku wszyscy księża olsztyńscy byli Polakami. W latach 1898-1900 był tu organistą Feliks Nowowiejski, kompozytor „Roty” i „Legendy Bałtyku.

W porównaniu z bogactwem swej architektury kościół ma znacznie skromniejsze wyposażenie wnętrza. W 1807, podczas wojen napoleońskich, Francuzi zamknęli w nim półtora tysiąca jeńców rosyjskich, a ci, broniąc się przed ostrym mrozem, spalili tu wszystko, co mógł strawić ogień.

W Kaplicy Wieczystej Adoracji znajduje się późnogotycki tryptyk wykonany przez nieznanego artystę na początku XVI w.

Czasy pruskie i niemieckie, walka o zachowanie polskości

W roku 1772 podczas I rozbioru Polski Warmia została wcielona do Królestwa Prus. Olsztyn i zamek olsztyński stały się własnością króla pruskiego. W czasach napoleońskich, w 1807 roku miała miejsce bitwa pod Olsztynem. Napoleon Bonaparte na olsztyńskim Rynku przyjął odprawę wojska. Walki się przeniosły pod Pruską Iławę, gdzie Francuzi pokonali Rosjan i Prusów.

Olszyn rozwijał się szybko.  W 1873 r. przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową, łączącą Toruń z Królewcem, W 1900 przeszło 35% mieszkańców Olsztyna stanowili Polacy. W tym samym okresie Olsztyn stał się jednym z ośrodków polskiego ruchu narodowego na Warmii. W kwietniu 1886 ukazał się pierwszy numer „Gazety Olsztyńskiej”, polskiego pisma wydawanego bez przerwy do 1939 roku przez rodziny Liszewskich i Pieniężnych. W 1891 powstało Polsko-Katolickie Towarzystwo Ludowe „Zgoda”. Dzięki pomocy działaczy z Wielkopolski i Pomorza polscy Warmiacy w wyborach do sejmu pruskiego zaczęli wysuwać swoich kandydatów.

Katedra ewangelicko-augsburska imienia Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie

Kościół ewangelicki zbudowany został w latach 1876-1899 w stylu neogotyckim.

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa to rzymskokatolicki kościół wybudowany na początku XX wieku w stylu neogotyckim.

Nowy Ratusz w Olsztynie

Nowy Ratusz został wzniesiony w 1915 r. na miejscu rozebranego w 1806 r. kościoła Świętego Krzyża.

Planetarium

Jak przystało na gród Kopernika, Olszyn posiada własne planetarium. Otwarto je w 1973 r., w pięćsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika pod nazwą Planetarium Lotów Kosmicznych.

Kuchnia regionalna

Na Starym Mieście w Olsztynie warto odwiedzić kultową restaurację Cudne Manowce oferującą regionalne potrawy. Na przystawkę polecamy podpłomyki z kurkami i boczkiem popijane zakwasem z buraka. Mamy duży wybór zup – chłodnik śledziowy, zupa pokrzywowa ze ślimakami. Polecane główne dania to warmiński placek, pierogi z kozim serem pierogi z jeleniem lub kaczką, dzyndzalki, grzybowe kaszotto oraz ryby – sandacz, pstrąg i jesiotr. Na deser spróbujmy lemoniada z pigwy i wędzone lody konopne.

Praktyczne informacje

• Restauracja Cudne Manowce, ul. Chrobrego 4, Olsztyn