Śladami wielkich Polaków: J. Łaskiego i H. Kołłątaja

Szczypta historii

Postanowiliśmy odwiedzić tereny związane z wielkimi Polakami – Janem Łaskim i Hugo Kołłątajem. Wybraliśmy się do Pińczowa – stolicy polskiej reformacji. Pińczów leży nad Nidą przepływającą przez Nieckę Nidziańską. Niecka Nidziańska to kolebka polskiej państwowości (plemię Wiślan). W XVIII w.  miasto przeszło na własność rodu Wielopolskich. Działanie wojenne w czasie powstania kościuszkowskiego spowodowały upadek miasta. Po III rozbiorze Polski Pińczów znalazł się w zaborze austriackim, a po kongresie wiedeńskim w 1815 w zaborze rosyjskim. Tereny na południowy zachód od Nidy należą do Polski przez 907 lat, a po stronie północno-wschodniej przez 931 lat.

Pińczów

Rozwój Pińczowa rozpoczął się od kamieniołomu, który istniał tam w XII wieku. W XIV w. Oleśniccy wznieśli gotycki zamek i rozwinęli osadę. Oleśniccy wybudowali na Górze Zamkowej nową rezydencję, a w osadzie ufundowali klasztor Paulinów.

Biblia pińczowska

Za sprawą Mikołaja Oleśnickiego miasto stało się ośrodkiem reformacji. W latach 1550–1551 z miasta wypędzono paulinów, a kościół zmieniono w zbór kalwiński. W budynkach poklasztornych powstało słynne na całą Europę gimnazjum pińczowskie nazywane później sarmackimi Atenami.

Zgodnie z podstawową zasadą Reformacji, Biblia miała być czytana w języku ojczystym. W Pińczowie zatem, na przestrzeni lat 1556–1563 środowisko naukowe związane z miejscową uczelnią dokonało pełnego tłumaczeniem Biblii na język polski. Było to drugie w historii tłumaczenie, po katolickiej Biblii Leopolity, ale pierwsze z uwagi na bezpośredni przekład z oryginalnych tekstów – Starego Testamentu z aramejskiego i hebrajskiego, Nowego Testamentu z greki. Głównym inicjatorem przekładu Biblii na język polski zwany później od miejsca przekładu Biblią pińczowską był Jan Łaski.

Kres ośrodkowi reformacyjnemu w Pińczowie położył biskup krakowski Piotr Myszkowski, który w 1586 wykupił miasto. Nastąpiła gwałtowna rekatolicyzacja Pińczowa. Do miasta powrócili Paulini, a pińczowskie gimnazjum przyjęło program szkoły parafialnej.

Hugo Kołłątaj

 W szkole pińczowskiej w latach 1757-1761 nauczał Hugo Kołłątaj.

Hugo Kołłątaj to polski polityk, mąż stanu, poeta, geograf i historyk. W latach 1782–1786 był rektorem Szkoły Głównej Koronnej, a od 1791 podkanclerzym koronnym. Był jednym z twórców Konstytucji 3 Maja.

Pałac Wielopolskich

Na przełomie XVI i XVII w. Myszkowscy przebudowali w manierystyczną rezydencję stary zamek Oleśnickich. W XVIII w.  miasto przeszło na własność rodu Wielopolskich którzy w 1789 r. przebudowali pałac na klasycystyczny. Jego fasadę przyozdabiają wykonane w stiuku płaskorzeźby przedstawiające sceny z mitologii. Na fasadzie znajduje się także herb Franciszka Wielopolskiego.

Kaplica św. Anny

Kaplica św. Anny została wzniesiona w stylu manierystycznym w 1600 r. według projektu Santi Gucciego. Znajduje się na szczycie wzgórza św. Anny, górującego nad Pińczowem.

Opactwo Paulinów i kościół św. Jana Ewangelisty

Opactwo w Pińczowie założył w 1449 kardynał Zbigniew Oleśnicki. W 1550 w okresie reformacji, Mikołaj Oleśnicki wygnał zakonników z miasta, a klasztor przekształcił w zbór kalwiński. W 1551 powstało w nim gimnazjum pińczowskie znane później w całej Polsce. Wyrokiem Trybunału Koronnego paulinom przywrócono zajęty przez Oleśnickiego majątek. Mnisi wrócili do Pińczowa w 1586. W 1819 klasztor uległ kasacji, a jego majątek przeszedł na własność rządu Królestwa Polskiego.

W skład zespołu klasztornego wchodzi kościół farny św. Jana Apostoła i Ewangelisty. Gotycki kościół w XVII w. został przebudowany w stylu manierystycznym. W latach 1551–1586 został przekształcony na zbór kalwiński.

Drukarnia Ariańska

Dom Ariański zbudowano na przełomie XVI i XVII w. Mieścił on drukarnię ariańską.

Zespół klasztorny Reformatów na Mirowie

Pierwotny kościół ufundował w 1587 biskup krakowski Piotr Myszkowski. Jego bratanek Zygmunt w 1605 sprowadził do Pińczowa zakon reformatów. Po interwencji niechętnego reformatom zakonu bernardynów zostali oni zmuszeni do opuszczenia Mirowa, do którego powrócili w 1683.

Klasztorny kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny jest w stylu późnorenesansowym. Barokowy ołtarz główny pochodzi z II poł. XVII w. Za ołtarzem znajduje się oratorium zakonne.

W jednym z ołtarzy bocznych znajduje się uznawany za cudowny obraz Matki Boskiej Mirowskiej. Pochodzi on z 2. poł. XVII w. Według tradycji miał go przywieźć z Rzymu margrabia Zygmunt Myszkowski.

Zamek Oleśnickich, Myszkowskich i Wielopolskich

Biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki wzniósł w poł. XV w. zamek.

Zamek wzniesiono z olbrzymich, starannie obrobionych ciosów, w górnych partiach stosując cegłę, na planie czworoboku, gdzie głównym członem zamku, był potężny dwukondygnacyjny donżon zbudowany na planie prostokąta. Po śmierci Mikołaja Oleśnickiego, w 1586 zamek nabył biskup krakowski Piotr Myszkowski, który go odrestaurował i gruntownie przebudował. W 1591 zamek przeszedł w ręce Zygmunta Myszkowskiego, który stał się głównym ośrodkiem dyspozycyjnym i reprezentacyjnym Ordynacji Pińczowskiej. Całą przebudowę zamku prowadził architekt i rzeźbiarz królewski Santi Gucci, który był związany z Pińczowem, gdzie miejscowe warsztaty kamieniarskie i kamieniołomy były podporządkowane jego kierownictwu.

W 1727, zamek wraz z Ordynacją Pińczowską przeszedł w 1729 w ręce rodziny Wielopolskich. Pod koniec XVIII wieku za sprawą margrabiny Elżbiety Wielopolskiej rozpoczęto rozbiórkę zamku. W narożu ogrodu pozostał z zamku  jedynie pięcioboczny pawilon w kształcie baszty z XVI w.

Żydzi w Pińczowie

Pierwsi Żydzi zamieszkiwali Pińczów już w I połowie XVI w. W XVIII wieku Pińczów stał się jednym z ważniejszych ośrodków żydowskich w Małopolsce. W II poł. XIX w. Żydzi stanowili 70% mieszkańców. Kapitał żydowski przyczynił się do rozwoju gospodarczego miasta w XIX wieku. Powstała fabryka sukna Rosenberga, fabryka wyrobów bawełnianych i farbiarnia Berensteina. W 1939 w Pińczowie mieszkało 3500 Żydów. W październiku 1942 Niemcy deportowali ich do obozu zagłady w Treblince.

Ciuchcia Expres Ponidzie

wąskotorowa linia kolejowa, dawna Jędrzejowska Kolej Dojazdowa, powstała w 1917 roku. Połączyła ona Pińczów z Jędrzejowem i Szczucinem. Obecnie na odcinkach trasy odbywa się ruch turystyczny.

Republika Pińczowska

Pod koniec wojny oddziały partyzanckie Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej oswobodzili spod okupacji niemieckiej olbrzymi obszar zwany Republiką Pińczowską. Zaczęło się od rozbicia 13 lipca 1944 roku niemieckiego więzienia w Pińczowie. W okresie 24 lipca–15 sierpnia 1944 roku wyzwolony został obszar o powierzchni prawie 1000 km². Na terenie Republiki Pińczowskiej znalazły się miejscowości: Pińczów, Skalbmierz, Kazimierza Wielka, Książ Wielki, Nowy Korczyn i Wiślica. Zbiór pamiątek po Republice Pińczowskiej eksponowany jest w pałacu Wielopolskich w Chrobrze.

Chroberz

Według tradycji nazwa miejscowości pochodzi od Bolesława Chrobrego, który wracając z wyprawy kijowskiej wzniósł tu obronny zamek i założył parafię.

Późnoklasycystyczny zespół pałacowo-parkowy w Chrobrze pochodzi z połowy XIX w. Jego fundatorem był XIII ordynat pińczowski, hrabia Aleksander Wielopolski. Pałac wzniesiono wg projektu Henryka Marconiego. Był wykorzystywany m.in. jako biblioteka. Współcześnie obiekt zajmowany jest przez Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego Ponidzia i Tradycji Rolnej.

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Chrobrze został wybudowany w 1550 r. Ufundował go wojewoda sandomierski Stanisław Tarnowski. Wewnątrz świątyni znajduje się monumentalny renesansowy nagrobek Stanisława Tarnowskiego wykonany przez Jana Michałowicza z Urzędowa.

Kościół Świętego Ducha, Młodzawy Małe

Kościół św. Ducha i MB Bolesnej w Młodzawach Małych to późnobarokowy kościół wzniesiony w 1720 r. jeden z najcenniejszych w Małopolsce. Na fasadzie głównej kościoła umieszczone są rzeźby, Jezusa Chrystusa na szczycie, a poniżej św. Jana Kantego, św. Floriana, św. Wojciecha i św. Stanisława. Na ołtarzu głównym znajduje się, pochodzący z I poł. XVII wieku, uznawany za cudowny, obraz Matki Boskiej Młodzawskiej. Pod prezbiterium usytuowane są krypty grobowe rodu Wielopolskich – m.in. Aleksandra Wielopolskiego. Obok kościoła znajduje się barokowa brama-dzwonnica z 1779 r.

W Młodzawach Małych znajduje się ogród botaniczny.

Stadnina Koni Michałów

W Michałowie znajduje się jedna z większych w Europie i największa w Polsce stadnina koni arabskich

Stadnina w Michałowie została założona w roku 1953. Przejęła ona konie czystej krwi arabskiej, głównie w typie saklavi, ze zlikwidowanej w tym czasie stadniny w Klemensowie. Konie te pochodziły z partii koni arabskich rewindykowanych z Niemiec po II wojnie światowej i klaczy babolniańskich, także przywiezionych z Niemiec.

Stado w Michałowie liczy prawie 400 koni czystej krwi, w tym ponad 100 klaczy-matek. W 2008 roku sprzedano klacz Kwestura, Międzynarodową Czempionkę Klaczy Starszych, za 1 125 000 euro do Dubaju.

Kościół św. Wawrzyńca w Michałowie

W Michałowie znajduje się kościół św. Wawrzyńca z poł. XIX w.

Kuchnia regionalna

Zapraszamy do restauracji Hammer Lunch, gdzie serwują pyszne domowe jedzenie, np. barszcz czerwony, grzybową i gołąbki.

Pożyteczne informacje: 

• Ciuchcia Expres Ponidzie kursuje trasą turystyczną z Jędrzejowa do Pińczowa. tel. 41 386 22 55
• Hammer Lunch, ul. Kościuszki 1, Pińczów

Zaplanuj wycieczkę