Krzyżacy na ziemi chełmińskiej

W 1226 r. książę Konrad I Mazowiecki zaprosił Krzyżaków i nadał zakonowi ziemię chełmińską. Krzyżacy na podstawie sfałszowanego dokumentu, tzw. falsyfikatu kruszwickiego, z 1230 roku (rzekomo nadającego im ziemię chełmińską w wieczyste posiadanie, a nie w dzierżawę), uzyskali w 1234 r. bullę papieża Grzegorza IX, który uznał suwerenną władzę Krzyżaków w ziemi chełmińskiej. Z ziemi chełmińskiej wyruszały wyprawy krzyżowe nakierowane na podbicie obszarów zamieszkałych przez pogańskie plemiona Prusów. Głównymi miastami ziemi chełmińskiej były Chełmno i Toruń.

Toruń

Toruń powstał z połączenia kilku osad: Stary Toruń był ulokowany w okolicach współczesnej wsi Stary Toruń (10 km na zachód od obecnej starówki), nad dogodną przeprawą przez Wisłę. W 1236 roku, z powodu częstych powodzi nawiedzających nisko położone tereny, Krzyżacy przenieśli miasto w górę rzeki, w miejsce jego obecnego położenia. Nowe terytorium Torunia określał odnowiony przywilej chełmiński z 1251 roku, W 1264 roku nadano prawa miejskie drugiej osadzie – Nowemu Miastu, od wschodu stykającemu się ze Starym Miastem. W 1454 roku oba miasta połączono, zachowując jednak dzielące je mury obronne (stąd dwa rynki: Starego i Nowego Miasta). Toruń to jeden z najznakomitszych przykładów średniowiecznej architektury mieszczańskiej w środkowej Europie, znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Zamek krzyżacki

Krzyżacy wznieśli zamek w XIII w. Jest on najwcześniejszym zamkiem krzyżackim -zbudowano go na planie podkowy (dopiero później ustalił się układ typowego zamku konwentualnego w postaci regularnego czworoboku). Był on siedzibą komtura. Zamek został zdobyty i zburzony przez mieszczan toruńskich w 1454 roku po zawiązaniu Związku Pruskiego i zwycięskim powstaniu przeciw zakonowi krzyżackiemu.

Zamek Dybowski

Na lewym brzegu Wisły, naprzeciw Torunia, Władysław Jagiełło w 1428 r. zbudował zamek (dziś zwany Dybowskim), przy którym rozwinęła się osada zwana Nieszawą. W 1454 roku król Kazimierz Jagiellończyk wydał tutaj statuty nieszawskie. Od 1456 roku zamek Dybowski był siedzibą starostów królewskich. Położona obok zamku Nieszawa była niewygodnym konkurentem w handlu dla Torunia, więc na skutek żądania mieszczan toruńskich w roku 1460 przeniesiono mieszkańców Nieszawy o 30 km w górę Wisły, gdzie powstało miasto Nieszawa, zwane wówczas Nową Nieszawą.

Ratusz Staromiejski

Ratusz jest główną budowlą świecką toruńskiego Starego Miasta. Budynek w stylu gotyckim powstał etapami w ciągu XIII i XIV w.

Dwór Artusa

W 1466 r. w Dworze Artusa, podpisano II pokój toruński, kończący wojnę trzynastoletnią (1454-1466) pomiędzy Polską a Krzyżakami. Na mocy pokoju Polska odzyskała zachodnią część dotychczasowego państwa krzyżackiego – Pomorze Gdańskie Ziemię Chełmińską, Żuławy i Warmię; a wschodnia część (Prusy Książęce) stała się lennem Polski. Obecny budynek jest już trzecią przebudową, pochodzącą z końca XIX w.

Rynek Starego Miasta

Dom Kopernika

W kamienicy na Starym Mieście w 1473 roku przyszedł na świat astronom – Mikołaj Kopernik. Obecnie mieści się tutaj Muzeum Mikołaja Kopernika.

Bazylika Archikatedralna

Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu to gotycki, ceglany kościół, dawna fara toruńskiego Starego Miasta, pochodzący z XIV w.

Na wieży bazyliki znajduje się największy w Polsce dzwon kościelny – Tuba Dei (jeden z największych dzwonów kołysanych w Europie).

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny został zbudowany w XIV w. z przebudowy wcześniejszego XIII wiecznego. Kościół był  pierwotnie franciszkański, w latach 1557-1724 w rękach protestantów, w latach 1724-1821 bernardynów, od 1830 roku został katolickim kościołem parafialnym.

Mury obronne

Stare Miasto było otoczone murami obronnymi.

Rynek Nowomiejski

Centrum Rynku od początku XIV wieku zajmował Ratusz Nowomiejski. Po połączeniu Starego Miasta z Nowym Miastem w 1454 roku, budynek stał się magazynem. W 1668 roku został przeznaczony na świątynię luterańską pod wezwaniem św. Trójcy. W XIX w. przebudowano budynek w stylu neoromańskim. Służył on ewangelikom do 1918 roku, następnie od 1927 do 1939 roku pełnił funkcję cerkwi prawosławnej parafii toruńskiej.

We wschodnim narożniku Rynku Nowomiejskiego mieści się dawna fara Nowego Miasta, czyli Kościół Świętych Apostołów Jakuba i Filipa wzniesiona w XIV- XV wieku. Od 1557 r. kościół służył nowomiejskim ewangelikom, a w 1667 roku został przejęty przez benedyktynki (do 1833 roku).

Czasy pruskie i niemieckie

Pomimo zagarnięciu całego Pomorza podczas I rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 r., Toruń został przy Polsce i został włączony do Prus dopiero podczas II rozbioru (1793 r.). Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Toruń przypisano do Prus (1815–1920). Są to czasy silnej germanizacji. Świadectwem tych czasów są kościoły ewangelickie.

Neogotycki kościół św. Katarzyny w Toruniu był do 1920 roku był ewangelickim kościołem garnizonowym Armii Pruskiej.

Toruń przekształcono w XIX w. w twierdzę budując 17 fortów pierścieniowych. Fortyfikacje toruńskie tworzą unikatowy system na skalę europejską.

Czasy współczesne

Toruń od 1920 r. powrócił do Polski. Łączny czas przynależności do Polski dla Torunia wynosi 682 lata. Teren po drugiej stronie Wisły (dworzec kolejowy) przynależał do Polski przez 920 lat.

Jednym z najbardziej współczesnych obiektów sakralnych Torunia jest kościół Najświętszej Maryi Panny Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i św. Jana Pawła II– świątynia katolicka w jurysdykcji zgromadzenia redemptorystów.

Kuchnia regionalna

W 1763 r. rodzina Weesów  utworzyła jedno z najbardziej znanych przedsiębiorstw piernikarskich na świecie, którego tradycje są kontynuowane do dzisiaj w Fabryce Cukierniczej Kopernik S.A. W dawnej fabryce powstało Muzeum Piernika.