Księstwo warmińskie

W 1239 r. nastąpił krzyżacki podbój Warmii, czyli terenu zamieszkałego przez pruskie plemię Warmów. Na mocy decyzji papieża Innocentego IV w kraju podbijanym przez zakon krzyżacki w każdej diecezji 1/3 ziemi należeć miała do odnośnego biskupa jako jego dominium (reszta do komturów). W nowo utworzonej diecezji warmińskiej rozciągającej się od Elbląga, Olsztyna, Szczytna do Ełku i do Królewca, wydzielono 1/3 terenu w postaci nieregularnego trójkąta w obrębie Fromborka, Braniewa, Lidzbarka i Olsztyna jako dominium biskupie. W ten sposób powstało autonomiczne państewko kościelne istniejące w latach 1243–1466 w ramach państwa krzyżackiego, a po pokoju toruńskim w latach 1466-1772 w ramach Polski jako księstwo warmińskie. Siedzibą biskupów, a więc też stolicą Warmii był od 1350 r. Lidzbark Warmiński (do XIX w.).

Cechą charakterystyczną dla Warmii jest wszechobecny kościół katolicki (otaczające Warmię Księstwo Prus było protestanckie). Znajdziemy tutaj setki przydrożnych kapliczek. Pomimo germanizacji dopiero w 1823 r. powstał pierwszy na ziemi warmińskiej kościół ewangelicki. W północnej części Warmii (okolice Lidzbarka-Pieniężna) dominował język niemiecki. Podczas I rozbioru Warmia została wcielona do Prus Wschodnich. Czas przynależności do Polski wynosi dla Warmii 381 lat (75 lat dla Mazur).

Lidzbark Warmiński

Staropruski gród Lecbarg został podbity przez Krzyżaków w 1240 r. Prusowie wkrótce odbili Lecbarg i dopiero w 1274 r. osada powróciła w ręce Krzyżaków. Lecbarg został przekazany biskupom warmińskim, którzy rozpoczęli budowę zamku w widłach Łyny i Symsarny. Jeszcze w XIV w. wybudowano ratusz, kościół i szpital. Pierwszy drewniany kościół wyświęcono w 1315 r. W drugiej połowie XIV w. zaczęto otaczać miasto murami z basztami i bramami. Biskup Jan z Miśni, który w wybrał miasto jako siedzibę dla biskupów warmińskich (1350 r.).

Ignacy Krasicki

Najsłynniejszym biskupem warmińskim był Ignacy Krasicki (od 1767 r.), który został później Prymasem Polski (od 1795 aż do śmierci 1801 r.). Z racji pełnionej funkcji zasiadał w Senacie Rzeczypospolitej. Krasicki z rozmachem urządzał swoje rezydencje w Lidzbarku Warmińskim i Smolajnach.

Krasicki to jeden z głównych przedstawicieli polskiego oświecenia, nazywany „księciem poetów polskich”.

Zamek biskupów warmińskich

Zamek biskupów warmińskich jest uważany za jeden z najcenniejszych zabytków w Polsce, ma status pomnika historii. To błąd gdy mówi się o nim „zamek krzyżacki”, gdyż nigdy bezpośrednio nie znalazł się we władaniu Krzyżaków. Bryłę zamku w narożu północno-wschodnim zdobi wieża wysoka – stołp, a w pozostałych narożach wieżyczki.

Dziedziniec lidzbarskiego zamku ze względu na krużganki przypomina dziedziniec zamku na Wawelu.

W zamku mieści się obecnie muzeum.

Na zamku warto zobaczyć rokokową kaplicę, która swój wystrój zawdzięcza biskupowi Grabowskiemu. Kaplica ma pełną złoceń rokokową ornamentykę z XVIII w. Uwagę zwraca zabytkowa kazalnica i organy.

Przedzamcze otoczone jest trzema skrzydłami budowli: mamy tu pałac ufundowany przez biskupa, basztę cylindryczną i wieżę bramną z XIV w.

Kolegiata św. Piotra i Pawła

Budowę świątyni murowanej zrealizowano w II połowie XIV w. w formie trójnawowej, pięcioprzęsłowej hali. Kościół posiada sklepienia gwiaździste. Wieżę wieńczy barokowy hełm trójlatarniowy, a na nim chorągiewka z herbem biskupa Potockiego. Po 1698 r. kościół przebudowano na barokowy. Pod koniec XIX w. dobudowano trójnawowe bazylikowe prezbiterium, zakrystię i boczne kruchty.

Cerkiew – dawny kościół ewangelicki

Pierwszy kościół ewangelicki na Warmii zbudowano w 1823 r. Kościół wystawiony w konstrukcji ryglowej, na kamiennej podmurówce, z dwuwieżową fasadą od południa. We wnętrzu umieszczone są empory (balkony typowe dla k. protestanckich) wsparte na słupach. Po 1945 roku kościół przeznaczono na cerkiew prawosławną dla osadników z kresów i przesiedleńców z pd.-wsch. Polski (akcja Wisła).

Wnętrze cerkwi by  Kijek z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0. Empory – pozostałość po kościele ewangelickim.

Kościół Podwyższenia Krzyża

Barokowy kościółek zbudowany przez Biskup Załuski jako wotum dziękczynne za kres epidemii dżumy (1709). Barokowe wyposażenie pochodzi z roku 1790. W środku drewnianego ołtarza znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej pokryty kotarą.

Przedbramie Bramy Wysokiej

Jednym z najlepiej zachowanych elementów murów obronnych Lidzbarka jest przedbramie przed nieistniejącą Wysoką Bramą. Ta gotycka budowla powstała w 1478 r.

Oranżeria Krasickiego

Tzw. oranżeria to barokowo-klasycystyczny pawilon ogrodowy, wzniesiony w latach 1711-1724 dla biskupa Teodora Potockiego, rozbudowany ok. 1770 roku dla biskupa Ignacego Krasickiego.

Ratusz

Neogotycki ratusz pochodzi z XIX w.

Młyn na Łynie

Czasy powojenne

Po zdobyciu przez Armię Czerwoną w 1945 r. miasto było zrujnowane w 80%, a mieszkańcy – Niemcy i Warmiacy w większości uciekli wraz z armią hitlerowską. Lidzbark został zaludniony przez ludność napływową z Polski centralnej oraz Kresów, a także w części przez ludność niemiecką z obwodu kaliningradzkiego, którzy nie chcieli władzy radzieckiej. W 1958 roku podjęto decyzję o nieodbudowaniu z ruin Starego i Nowego Miasta i wzniesiono tu betonowe blokowiska. Wyburzono również wiele cennych zabytkowych osiemnastowiecznych domów w rejonie Placu Młyńskiego, ulicy Klasztornej i Wysokiej Bramy.

Kuchnia regionalna

Na specjały warmińskie wybraliśmy się do restauracji Starówka. Na przystawkę warto spróbować śledzia po warmińsku, z zup rybną lub jarzynową. Na drugie danie – jukę mazurską (czyli schab nadziewany kurkami), kaczkę z kopytkami i niebieską kapustą, pierogi z kaczką, filet z pstrąga z kaszą, a na deser szarlotkę i wiśnie na ciepło z lodami.

Praktyczne informacje

• Restauracja Starówka, ul. Hoża 39, Lidzbark Warmiński
• Zamek: Muzeum Warmińskie w Lidzbarku Warmińskim, czynne w godz. 10:00-17:00.
• Lodziarnia „Dolce Vita”, Lidzbark Warmiński