Zakon krzyżacki

Kim byli Krzyżacy? W 1190 roku w Ziemi Świętej założono zakon krzyżacki. Celem zakonu była ochrona pielgrzymów przed muzułmanami. Oficjalna nazwa to Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Zakonnikami byli głownie rycerze z krajów germańskich. Kiedy los Królestwa Jerozolimskiego coraz silniej atakowanego przez muzułmanów został przesądzony, Krzyżacy poszukiwali nowych zadań i nowej siedziby. W ówczesnej Europie praktycznie tylko Prusowie, Jaćwingowie, Litwini i ludy bałtyckie (Kurowie, Liwowie, Łatgalowie) nie były jeszcze schrystianizowane. W 1226 r. zaprosił ich książę Konrad I Mazowiecki i nadał zakonowi ziemię chełmińską. Krzyżacy zrobili sobie tutaj bazę wypadową do bazę wypraw przeciw pogańskim Prusom. Krzyżacy szybko podbili Pomezanię (zamieszkałą przez Pomezanów) i dotarli w 1237 r. do Zalewu Wiślanego, a w kolejnych latach objęli panowanie nad całymi Prusami aż po Królewiec. U szczytu swojej potęgi (1410 r.) Krzyżacy opanowali całe wschodnie wybrzeże Bałtyku, aż po Estonię.

Posiadłości krzyżackie w 1410 r. by Joostik, Wikimedia, CC BY-SA 3.0

Malbork

Teren Pomorza Gdańskiego należał do Polski od początków polskiej państwowości – czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego. W czasach panowania Bolesława Śmiałego Pomorze Gdańskie znalazło się pod kontrolą lokalnych władców pomorskich. Za ich sprawą na prawym brzegu Nogatu powstał gród Zantyr, który brat księcia Świętopełka podarował Zakonowi Krzyżackiemu w 1250 r. Około 1274 r. Krzyżacy zaczęli wznosić, częściowo z materiałów uzyskanych z rozbiórki starych zabudowań klasztornych grodu w Zantyrze, silnie ufortyfikowany zamek w dolnym biegu Nogatu. Budowany zamek i otaczające go miasto nazwano Marienburg, czyli zamek Marii, od imienia patronki Zakonu. W 1280 do zamku przeniesiono konwent zakonu z Zantyru.

Zamek Krzyżacki w Malborku, widok z lotu ptaka, fot. Piotr Ostrowski, NID, CC BY-SA-NC 3.0
Zamek w Malborku by Asfilm – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Zamek w Malborku – stolica państwa krzyżackiego

Budowę zamku rozpoczęto w 1274 r. Zamek był początkowo konwentualną siedzibą komtura. W 1309 r. przeniesiono siedzibę wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego z Wenecji do Malborka. Zamek jest uznany za pomnik historii oraz jest wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jest jednym z największych zespołów zamkowych w Europie.

Zamek od strony Nogatu by Gregy – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Zespół zamkowy w Malborku obejmuje Zamek Wysoki, Średni i Niski (podzamcze).

Zamek Wysoki i Średni od strony Nogatu by Carschten – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Zamek Wysoki jest zbudowany na planie czworoboku, z dziedzińcem otoczonym krużgankiem. W jego skład wchodzą kościół Najświętszej Maryi Panny z kaplicą grobową św. Anny, gdanisko, wieże Klesza i Wróbla.

Zamek Wysoki by Dawid Galus – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl
Zamek w Malborku, widok od strony wejścia na teren zamku po stronie wschodniej, fot. Piotr Ostrowski, NID, CC BY-SA-NC 3.0
Zamek w Malborku, widok zza Nogatu fot. Piotr Ostrowski, NID, CC BY-SA-NC 3.0
Zamek Krzyżacki w Malborku, widok od strony południowo-wschodniej, stan w 2016 r., fot. Piotr Ostrowski, NID, CC BY-SA-NC 3.0
Elewacja zachodnia Pałacu Wielkich Mistrzów, fot. Paweł Kobek (NID), CC BY-SA-NC 3.0
Most zwodzony między Zamkiem Średnim a Wysokim, fot. Piotr Ostrowski (NID), CC BY-SA-NC 3.0
Refektarz konwentu by Ludwig Schneider / Wikimedia. – Praca własna, CC BY-SA 3.0

W 1340 r. zakon krzyżacki rozbudował kaplicę konwentualną i w jej miejsce wzniósł kościół NMP. Kościół przyozdobiono wysoką na ponad 8 metrów figurą Madonny z Dzieciątkiem. Był to największy średniowiecznym posąg w Europie. Figura została zniszczona w 1945 r. i została niedawno zrekonstruowana.

Wnętrze kościoła Najświętszej Maryi Panny, fot. Piotr Ostrowski (NID), CC BY-SA-NC 3.0

Figura Madonny z Dzieciątkiem w oknie kościoła NMP by Łukasz Małecki – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Zrekonstruowana figura by Chron-Paul – Praca własna, CC BY-SA 4.0
Kaplica św. Anny by Diego Delso, CC BY-SA 3.0

Trójboczny Zamek Średni otacza rozległy dziedziniec otwarty ku Zamkowi Wysokiemu (oddzielony od niego murem i fosą). W Zamku Średnim znajdziemy kaplicę św. Bartłomieja, Wielką Komturię, Infirmerię, Wielki Refektarz, pałac Wielkich Mistrzów, Refektarz Letni, Refektarz Zimowy i wieżę Kurzą Nogę.

Zamek Średni – dziedziniec by Lestat (Jan Mehlich) – Praca własna, CC BY-SA 2.5

Zapiski w kronikach mówią, iż latem 1411 roku podczas oblężenia zamku wystrzelono z armaty 80-kilogramową kulę z zamiarem trafienia w centralny filar podtrzymujący całą konstrukcję. Kula ominęła go jednak o sześć centymetrów. Fragment kuli tkwi do dzisiaj w murach zamku (nad kominkiem refektarza letniego).

Zamek Średni, refektarz letni, centralny filar by Pko – Praca własna, CC BY-SA 3.0
Zamek Średni, Wielki Refektarz by Dawid Galus – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Czasy polskie

W 1457 nieopłacane przez zakon krzyżacki wojska najemne strzegące zamków sprzedały Malbork polskiemu królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. Wojska polskie wkroczyły do twierdzy, a stolicę państwa krzyżackiego przeniesiono do Królewca. Krzyżacy wkrótce odbili zamek, ale w 1460 r., po długim oblężeniu miasto ostatecznie poddało się siłom polskim. Zamek aż do I rozbioru Polski (1772 r.) był rezydencją królów Polski, a od 1466 siedzibą władz. W czasach pruskich i niemieckich zamek był wielokrotnie niszczony i odbudowywany. Największe zniszczenia, szacowane na 50% przyniósł rok 1945. Odbudowę rozpoczęto w latach 60-tych XX w. Malbork i okolice przynależą do Polski łącznie 381 lat.

Zniszczony zamek by Hajotthu, CC BY-SA

Kościół farny św. Jana

W II połowie XIV w. wraz z zamkiem powstawało miasto otoczone murami obronnymi oraz fara pod wezwaniem św. Jana. Kościół ma trójnawowy układ halowy (nawy o tej samej wysokości). W 1635 r. zachodnie przęsło świątyni runęło na skutek wybuchu miny. Obiekt odbudowano tylko częściowo, przez co zachodnia nawa jest krótsza o jedno przęsło.

Fara św. Jana, krótsza zachodnia nawa, CC0
Gotycki kościół św. Jana w Malborku by Joanna Barton – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Mury obronne

Brama Mariacka by Chilijeczka – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl
Brama Garncarska by Aneta Lazurek – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Ratusz w Malborku

Ratusz został wybudowany w XIV w. w miejscu wcześniejszego ratusza.

Ratusz w Malborku by Sławomir Milejski – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Mennonici

Z Żuławami związani są Menonici. Średniowieczna Polska była krajem o szerokiej tolerancji religijnej. Prawa dla innowierców były gwarantowane na mocy Konfederacji Warszawskiej z 1573 r. Żuławy były intensywnie zasiedlane przez Mennonitów – osadników holenderskich wyznających protestantyzm (anabaptyzm). Byli pracowici, wykazywali się kunsztem w osuszaniu bagien. Stworzyli kulturę o surowych obyczajach i zasadach, praca stanowiła dla nich istotną wartość. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. musieli uchodzić przed militaryzmem pruskim (mennonici nie uznają służby wojskowej). W 1945 r. zostali uznani za Niemców i poddani przesiedleniom.

Warto odwiedzić cmentarz mennonicki w Stogach. Znajduje się tu nekropolia mennonitów z 1768 r., uważana za największy cmentarz mennonicki w Polsce. Spacerując po cmentarzu, warto zwrócić uwagę na znajdujący się nagrobek Abrahama Regiera, starszego gminy, który zakończony jest urną. Większość, znajdujących się tu stelli zakończonych jest trójkątnym naczółkiem.

Stelle na cmentarzu w Stogach koło Malborka by Karol Szklarski – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Kuchnia regionalna

Na domowe pierogi warto wpaść do restauracji „Pychotka”, która się znajduje nieopodal zamku.

Pożyteczne informacje

  • Muzeum Zamkowe w Malborku jest otwarte codziennie w godzinach 9.00-20.00
  • Pychotka, Piastowska 1, Malbork