Zakon krzyżacki
Kim byli Krzyżacy? W 1190 roku w Ziemi Świętej założono zakon krzyżacki. Celem zakonu była ochrona pielgrzymów przed muzułmanami. Oficjalna nazwa to Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Zakonnikami byli głownie rycerze z krajów germańskich. Kiedy los Królestwa Jerozolimskiego coraz silniej atakowanego przez muzułmanów został przesądzony, Krzyżacy poszukiwali nowych zadań i nowej siedziby. W ówczesnej Europie praktycznie tylko Prusowie, Jaćwingowie, Litwini i ludy bałtyckie (Kurowie, Liwowie, Łatgalowie) nie były jeszcze schrystianizowane. W 1226 r. zaprosił ich książę Konrad I Mazowiecki i nadał zakonowi ziemię chełmińską. Krzyżacy zrobili sobie tutaj bazę wypadową do bazę wypraw przeciw pogańskim Prusom. Krzyżacy szybko podbili Pomezanię (zamieszkałą przez Pomezanów) i dotarli w 1237 r. do Zalewu Wiślanego, a w kolejnych latach objęli panowanie nad całymi Prusami aż po Królewiec. U szczytu swojej potęgi (1410 r.) Krzyżacy opanowali całe wschodnie wybrzeże Bałtyku, aż po Estonię.
Malbork
Teren Pomorza Gdańskiego należał do Polski od początków polskiej państwowości – czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego. W czasach panowania Bolesława Śmiałego Pomorze Gdańskie znalazło się pod kontrolą lokalnych władców pomorskich. Za ich sprawą na prawym brzegu Nogatu powstał gród Zantyr, który brat księcia Świętopełka podarował Zakonowi Krzyżackiemu w 1250 r. Około 1274 r. Krzyżacy zaczęli wznosić, częściowo z materiałów uzyskanych z rozbiórki starych zabudowań klasztornych grodu w Zantyrze, silnie ufortyfikowany zamek w dolnym biegu Nogatu. Budowany zamek i otaczające go miasto nazwano Marienburg, czyli zamek Marii, od imienia patronki Zakonu. W 1280 do zamku przeniesiono konwent zakonu z Zantyru.
Zamek w Malborku – stolica państwa krzyżackiego
Budowę zamku rozpoczęto w 1274 r. Zamek był początkowo konwentualną siedzibą komtura. W 1309 r. przeniesiono siedzibę wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego z Wenecji do Malborka. Zamek jest uznany za pomnik historii oraz jest wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jest jednym z największych zespołów zamkowych w Europie.
Zespół zamkowy w Malborku obejmuje Zamek Wysoki, Średni i Niski (podzamcze).
Zamek Wysoki jest zbudowany na planie czworoboku, z dziedzińcem otoczonym krużgankiem. W jego skład wchodzą kościół Najświętszej Maryi Panny z kaplicą grobową św. Anny, gdanisko, wieże Klesza i Wróbla.
W 1340 r. zakon krzyżacki rozbudował kaplicę konwentualną i w jej miejsce wzniósł kościół NMP. Kościół przyozdobiono wysoką na ponad 8 metrów figurą Madonny z Dzieciątkiem. Był to największy średniowiecznym posąg w Europie. Figura została zniszczona w 1945 r. i została niedawno zrekonstruowana.
Figura Madonny z Dzieciątkiem w oknie kościoła NMP by Łukasz Małecki – Praca własna, CC BY-SA 3.0
Trójboczny Zamek Średni otacza rozległy dziedziniec otwarty ku Zamkowi Wysokiemu (oddzielony od niego murem i fosą). W Zamku Średnim znajdziemy kaplicę św. Bartłomieja, Wielką Komturię, Infirmerię, Wielki Refektarz, pałac Wielkich Mistrzów, Refektarz Letni, Refektarz Zimowy i wieżę Kurzą Nogę.
Zapiski w kronikach mówią, iż latem 1411 roku podczas oblężenia zamku wystrzelono z armaty 80-kilogramową kulę z zamiarem trafienia w centralny filar podtrzymujący całą konstrukcję. Kula ominęła go jednak o sześć centymetrów. Fragment kuli tkwi do dzisiaj w murach zamku (nad kominkiem refektarza letniego).
Czasy polskie
W 1457 nieopłacane przez zakon krzyżacki wojska najemne strzegące zamków sprzedały Malbork polskiemu królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. Wojska polskie wkroczyły do twierdzy, a stolicę państwa krzyżackiego przeniesiono do Królewca. Krzyżacy wkrótce odbili zamek, ale w 1460 r., po długim oblężeniu miasto ostatecznie poddało się siłom polskim. Zamek aż do I rozbioru Polski (1772 r.) był rezydencją królów Polski, a od 1466 siedzibą władz. W czasach pruskich i niemieckich zamek był wielokrotnie niszczony i odbudowywany. Największe zniszczenia, szacowane na 50% przyniósł rok 1945. Odbudowę rozpoczęto w latach 60-tych XX w. Malbork i okolice przynależą do Polski łącznie 381 lat.
Kościół farny św. Jana
W II połowie XIV w. wraz z zamkiem powstawało miasto otoczone murami obronnymi oraz fara pod wezwaniem św. Jana. Kościół ma trójnawowy układ halowy (nawy o tej samej wysokości). W 1635 r. zachodnie przęsło świątyni runęło na skutek wybuchu miny. Obiekt odbudowano tylko częściowo, przez co zachodnia nawa jest krótsza o jedno przęsło.
Mury obronne
Ratusz w Malborku
Ratusz został wybudowany w XIV w. w miejscu wcześniejszego ratusza.
Mennonici
Z Żuławami związani są Menonici. Średniowieczna Polska była krajem o szerokiej tolerancji religijnej. Prawa dla innowierców były gwarantowane na mocy Konfederacji Warszawskiej z 1573 r. Żuławy były intensywnie zasiedlane przez Mennonitów – osadników holenderskich wyznających protestantyzm (anabaptyzm). Byli pracowici, wykazywali się kunsztem w osuszaniu bagien. Stworzyli kulturę o surowych obyczajach i zasadach, praca stanowiła dla nich istotną wartość. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. musieli uchodzić przed militaryzmem pruskim (mennonici nie uznają służby wojskowej). W 1945 r. zostali uznani za Niemców i poddani przesiedleniom.
Warto odwiedzić cmentarz mennonicki w Stogach. Znajduje się tu nekropolia mennonitów z 1768 r., uważana za największy cmentarz mennonicki w Polsce. Spacerując po cmentarzu, warto zwrócić uwagę na znajdujący się nagrobek Abrahama Regiera, starszego gminy, który zakończony jest urną. Większość, znajdujących się tu stelli zakończonych jest trójkątnym naczółkiem.
Kuchnia regionalna
Na domowe pierogi warto wpaść do restauracji „Pychotka”, która się znajduje nieopodal zamku.
Pożyteczne informacje
- Muzeum Zamkowe w Malborku jest otwarte codziennie w godzinach 9.00-20.00
- Pychotka, Piastowska 1, Malbork