Mapa regionu Elbląskiego	https://smakipolski.pl/www/mapa/#Mapan5
Mapa szlaków turystyki kulinarnej	https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasy&miasto=elblag https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasa137

Szczypta historii

Postanowiliśmy odwiedzić Elbląg, który dzięki położeniu u ujścia rzeki Nogat do Zalewu Wiślanego przez ponad 1100 lat był portem morskim. W zamierzchłych czasach Nogat wpadał do wielkiego Jeziora Druzno (Druźno) połączonego z Zalewem Wiślanym. W 1371 r. Nogat przesunięto na zachód i wykonano połączenie Elbląga z Wisłą za pomocą Kanału Jagiellońskiego, Na wysokości Braniewa znajdowała się tzw. Głębia Bałgijska – naturalne przejście przez Mierzeję Wiślaną. W XV w. Elbląg stracił rolę pierwszego miasta portowego na ziemiach Zakonu Krzyżackiego na rzecz Królewca, a Głębia Bałgijska z czasem została zasypana. Elbląg nadal się rozwijał się dzięki handlowi morskiemu, ale szlak wodny na Bałtyk przebiegał przez Cieśninę Pilawską. Król Stefan Batory w 1577 r. przysłał do Elbląga kasztelana Mikołaja Firleja z poleceniem zbudowania floty do obrony przed kaprami gdańszczan i znalezienia dogodnego miejsca do wykonania przepływu na morze przez Mierzeję Wiślaną, ale nic z tego nie wyszło.

W czasach niemieckich Elbląg stał się olbrzymim ośrodkiem stoczniowym. Wszystko skończyło się w 1945 r. gdy Zalew przedzielono granicą, a Elbląg stracił dogodne połączenie z Bałtykiem. Mamy teraz szansę, by poprzez budowę przekopu Mierzei Wiślanej w Nowym Świecie, Elbląg stał się na powrót wielkim portem morskim.

Truso

Początki wiążą się z pruską osadą Truso. By poznać historię Elbląga musimy się cofnąć do IX w. Miejsce nad Jeziorem Druzno (na wysokości wsi Janów, kilka kilometrów na południe od Elbląga) zostało opisane przez anglosaskiego podróżnika Wulfstana, który w 890 r. dotarł drogą morską do portu Truso. Port i osada handlowa należała do pruskiego plemienia Pogezanów. Handlowa rola Truso podupadła w X w., na co miały wpływ pożary i działania wojenne. Z czasem rolę Truso przejął założony w II połowie X w. Gdańsk.

Święty Wojciech

Kolejne ważne wydarzenie miało miejsce na przełomie X/XI w. Biskup Pragi Wojciech udał się z misją chrystianizacyjną do Pogezanii. Łodzią z Gdańska, osłaniany przez 30 wojów Chrobrego, dotarł w 997 r. do pruskiego grodu granicznego Cholin (25 km na południe od Elbląga, Święty Gaj). 23 kwietnia 997 r., po jednej z mszy odprawianych dla mieszkańców został zabity. Ciału odcięto głowę i nabito na pal na znak hańby. Jego towarzyszy oszczędzono i odesłano do Polski.

Głowę z pala zdjął potajemnie i przewiózł do Gniezna nieznany Pomorzanin. Wkrótce potem Bolesław Chrobry wykupił resztę ciała Wojciecha na wagę złota i rozkazał pochować w Gnieźnie. Do jego grobu w 1000 r. pielgrzymował Otton III (zjazd gnieźnieński). Relikwie świętego Wojciecha przechowywane są obecnie w katedrze w Pradze, Ostrzyhomiu, Gnieźnie, Świętym Gaju koło Elbląga i Tumie koło Łęczycy.

Św. Wojciech jest jednym z trzech głównych katolickich patronów Polski. Jest również uznawany również za patrona Czech (z głównym miejscem kultu w katedrze świętych Wita, Wacława i Wojciecha w Pradze) oraz Węgier (główna katedra węgierska bazylika św. Wojciecha w Ostrzyhomiu).

Elbląg

Krzyżacy zaproszeni w 1226 r. przez księcia Konrada I Mazowieckiego pozyskali podstępnie ziemię chełmińską (Toruń, Chełmno) i stąd rozpoczęli podbój ziem pruskich. Krzyżacy dotarli w roku 1237 do Zalewu Wiślanego i założyli miasto Elbląg. Nazwa miasta pochodzi od rzeki Ilfing, nazwanej tak przez podróżnika Wulfstana w 890 r. Miasto przyjęło nazwę Elbing, a w spolszczonej wersji Elbląg. W roku 1245 rozpoczęto budowanie murowanego zamku, który w 1251 r. został siedzibą mistrza krajowego – dzięki temu przez pierwsze 70 lat Elbląg był najważniejszym ośrodkiem życia miejskiego, jedynym portem morskim oraz podstawową bazą militarną organizującego się państwa krzyżackiego. Krzyżacy sprowadzali do Elbląga kolonistów niemieckich i stąd prowadzili ekspansję militarną w kierunku ziem zamieszkanych przez Prusów.

Zamek krzyżacki

Zamek został zbudowany na południe od miasta w okolicach ujścia rzeki Kumieli do rzeki Elbląg. Był on uważany za najpotężniejszy i najpiękniejszy zamek zakonny po zamku w Malborku. W 1454 r. w wyniku powstania antykrzyżackiego elbląscy mieszczanie zdobyli po 5-dniowym oblężeniu zamek krzyżacki, a następnie, w obawie przed ponownym powrotem Krzyżaków, zniszczyli go.

W tym samym roku elblążanie złożyli hołd królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi. Elbląg czynnie uczestniczył w rozgromieniu floty Zakonu w bitwie na Zalewie Wiślanym.

Według postanowień pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią w 1466 r. Elbląg przyznano Polsce, do której należał przez około 300 lat, aż do roku 1772. Łączny czas przynależności miasta do Polski wynosi 381 lat.

Katedra św. Mikołaja

Początki kościoła sięgają poł. XIII w., kiedy powstało prostokątne prezbiterium i 5 przęseł korpusu. Przez dwa stulecia kościół był stopniowo rozbudowywany w układzie bazylikowym, a po podwyższeniu naw bocznych ponownie halowym. Do kościoła dobudowano wieżę o wysokości 97 m, przez co kościół jest obecnie jednym z najwyższych obiektów sakralnych w Polsce.

Kościół Mariacki

W 1246 r. dominikanie przybyli z Krakowa, rozpoczęli budowę gotyckiego kościoła Mariackiego. Do połowy XVI wieku skupiał on ludność polską, a później został oddany ewangelikom. Kościół i klasztor zostały zniszczone w 1945 roku. Po odbudowie po 1959 r. budynek przeznaczono na cele kulturalne.

Mennonici i kościół bł. Doroty

Średniowieczna Polska była krajem o szerokiej tolerancji religijnej. Prawa dla innowierców były gwarantowane na mocy Konfederacji Warszawskiej z 1573 r. Żuławy były intensywnie zasiedlane przez Mennonitów – osadników holenderskich wyznających protestantyzm. Byli pracowici, wykazywali się kunsztem w osuszaniu bagien. Stworzyli kulturę o surowych obyczajach i zasadach, praca stanowiła dla nich istotną wartość. Po I rozbiorze Polski w 1772 musieli uchodzić przed militaryzmem pruskim (mennonici nie uznają służby wojskowej). W 1945 r. zostali uznani za Niemców i poddani przesiedleniom. Piękny kościół menonicki zbudowany w latach 1705–1759 w Kaczynosie na Żuławach rozebrano i odbudowano w Elblągu jako katolicki kościół bł. Doroty. Kościół należy do najcenniejszych zabytków barokowej architektury sakralnej z terenu Żuław. Budowla ma charakter ryglowy z barokową wieżyczką. Obok kościoła został zrekonstruowany także XVIII-wieczny dwór o konstrukcji ryglowej, jeden z nielicznych obiektów architektury żuławskiej, wzniesiony w formie pałacowej. Obiekty otoczone są współczesną kalwarią Męki Pańskiej.

Zainteresowani historią Mennonitów powinni odwiedzić cmentarz mennonicki w Stogach koło Malborka. Znajduje się tam nekropolia mennonitów z 1768 r., uważana za największy cmentarz mennonicki w Polsce. Spacerując po cmentarzu, warto zwrócić uwagę na znajdujący się nagrobek Abrahama Regiera, starszego gminy, który zakończony jest urną. Większość, znajdujących się tu stelli zakończonych jest trójkątnym naczółkiem.

Czasy pruskie i niemieckie

W 1772 r. prusacy zajęli Elbląg, który stał się  największym obok Królewca miastem Prus Wschodnich i głównym portem dorzecza Wisły, ale tylko do czasu zajęcia przez Fryderyka II Gdańska (w 1793 r.). Dwadzieścia lat działania w uprzywilejowanych warunkach pozwoliło Elblągowi wybić się gospodarczo dzięki usprawnieniu pracy portu, pogłębieniu Nogatu, rzeki Elbląg, redy portowej i rozbudowie urządzeń portowych. Już w II połowie XIX wieku obok Szczecina, a przed Gdańskiem i Królewcem, był silnym pruskim ośrodkiem przemysłu metalowego. Ważnym działem przemysłu pozostawała nadal budowa statków. Dużą rolę w tej dziedzinie odegrał Ferdinand Schichau, który w 1837 otworzył fabrykę maszyn, a w 1854 swoją stocznię, będącą głównym niemieckim producentem torpedowców i niszczycieli.

Od 1937, w związku z intensywną remilitaryzacją Niemiec, ponownie rozpoczęto budowę okrętów dla Kriegsmarine – kilkadziesiąt torpedowców typu Elbing. oraz 136 miniaturowych okrętów podwodnych Seehund.

Port w Elblągu

Rzeka Elbląg przepływająca przez centrum miasta stanie się wkrótce ponownie terenem portowym.

Kanał Elbląsko-Ostródzki

Koncepcja kanału powstała w celu połączenia Górnych Prus (Ostródy nad jez. Jeziorak) poprzez jezioro Druzno, rzekę Elbląg, Zalew Wiślany z Bałtykiem. Przeszkodę stanowiła 99-metrowa różnica poziomu na odcinku 10 km między jeziorami Druzno i Piniewo. Ewentualna budowa śluz wymagałaby budowy około 30 takich obiektów. Zastosowano nowatorskie rozwiązanie – system pochylni z wózkami transportowymi poruszającymi się po torach. Do napędu wózków używana jest siła spadku wody. Oficjalnie kanał oddano do eksploatacji w 1862 r. Jego długość wynosi 84,2 km: Kanał jest uznany jako pomnik historii.

Czasy współczesne

Zaciekłe walki Armii Czerwonej na przełomie stycznia i lutego 1945 r. obróciły miasto w gruzy. Zniszczona została zabytkowa zabudowa Starego Miasta, a także całe Śródmieście. Następnie żołnierze Armii Czerwonej zdemontowali i wywieźli do ZSRR wyposażenie fabryk, warsztatów, zakładów pracy. Rabowano dzieła sztuki, instrumenty muzyczne i wyposażenie ocalałych mieszkań. Upadł przemysł stoczniowy, a port poprzez blokadę Cieśniny Pilawskiej stracił na znaczeniu. Nowa szansa dla Elbląga wiąże się z budową przekopu Mierzei w Nowym Świecie oraz pogłębieniu drogi wodnej do centrum Elbląga. Kanał ma mieć 1,3 km długości i 5 metrów głębokości. Umożliwi on dostęp do Elbląga statkom morskim o długości 100 metrów, szerokości 20 metrów i zanurzeniu 4 metrów. Śluza Nowy Świat zapewni separację wód zalewu od wód pełnego morza.

Kuchnia regionalna

W Elblągu warto wstąpić do restauracji Studnia Smaków. Polecamy zupę rybną, dania rybne i mięsne, w tym pieczoną połówkę bażanta w sosie grzybowym. Na deser bezę, sernik, szarlotkę i pyszną kawę.

Praktyczne informacje

• Restauracja Studnia Smaków, ul. Studzienna 31A, Elbląg