Mapa regionu Dolna Wisła G2	https://smakipolski.pl/www/mapa/#Mapag2
Mapa szlaków turystyki kulinarnej	https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasy&miasto=kwidzyn https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasa315

Powiśle i okolice Kwidzyna przechodziły burzliwą historię począwszy od słowiańskich początków, pruskich Pomezanów, Krzyżaków i biskupów pomezańskich, Prus Wschodnich i Polski. Kwidzyn i tereny na południe należały do Polski przez 146 lat, na północ zaś 452 lata. W okresie międzywojennym w niemieckim Kwidzynie znajdował się polski konsulat. Dzierzgoń należy do Polski jedynie przez 75 lat.

Słowiańskie początki

We wczesnym średniowieczu tereny na wschód od Wisły aż do linii Malbork -Susz -Nowe Miasto Lubawskie były zasiedlone przez Słowian. Bolesław Chrobry przyłączył te tereny do Polski w 1015 r. W I połowie XIII w. cały ten obszar został podbity przez Pomezanów – plemię należące do pogańskich Prusów. Słowianie zostali wyparci.

Podbój krzyżacki Pomezanii

Krzyżacy zostali sprowadzeni przez Konrada I Mazowieckiego w 1226 r. Już wkrótce zakon krzyżacki uniezależnił się, sfałszował przywilej kruszwicki (1230 r.) i zamiast dzierżawić, zagarnął na wyłączność ziemię chełmińską. Zaproszenie Krzyżaków, którzy wkrótce wyrośli na potęgę, okazało się być jednym z największych błędów w historii Polski.

Pomezania to jeden z pierwszych terenów podbitych przez zakon krzyżacki. Głównym grodem Pomezanii był Stary Dzierzgoń. W czasie I powstania pruskiego (1242–1249) Krzyżacy zdobyli Stary Dzierzgoń, ale wkrótce go utracili. Zbudowali wtedy warownię w pobliskim Dzierzgoniu. (niemiecka nazwa Christburg, spolszczona Kiszporg).

Pomimo najazdu, Pomezanowie zachowali język i obyczaje, co umożliwiło w XVI wieku sporządzenie słownika języka pruskiego i katechizmu pruskiego (Enchiridion Pruski). Język pruski należy do podgrupy języków bałtyckich rodziny języków indoeuropejskich. Język całkowicie wymarł na początku XVIII w., choć obecnie używa go ok 50 osób (inicjatorów rekonstrukcji języka).

Dzierzgoń

Krzyżacy dla umocnienia swojej obecności wznieśli w Dzierzgoniu zamek i obronny kościół. Zamek w Dzierzgoniu zaczęto budować w 1248 r. W 1249 r. podpisano tu ugodę dzierzgońską kończącą I powstanie pruskie. W 1414 r. zamek spłonął po zdobyciu go przez wojska polskie i wkrótce został rozebrany.

Kościół Trójcy Przenajświętszej i Świętej Katarzyny w Dzierzgoniu wzniesiono w latach 1310–1320 w stylu gotyckim. Bogate i cenne wyposażenie, pochodzi głównie z XVIII w.

Diecezja pomezańska ze stolicą w Kwidzynie

Andrzej zwrócił uwagę na nazwę „Kwidzyn”, a nie „Kwidzyń”, z prawidłową odmianą „do Kwidzyna”, „w Kwidzynie”, a nie „w Kwidzyniu”. Nazwa Kwidzyn pochodzi od pomezańskiego grodziska o nazwie Kwedis (Quedzyn). Miasto zostało zniszczone podczas walk prusko-krzyżackich w 1243 r. Odbudowane przez Krzyżaków zostało w 1285 ustanowione stolicą biskupstwa pomezańskiego (do 1587). Oficjalna nazwa miasta brzmiała Marienwerder (Kępa Mariacka).

Pomezania jako pierwsza kraina staropruska uległa osadnictwu niemieckiemu i polskiemu po podboju krzyżackim. Na mocy decyzji papieża Innocentego IV w kraju podbijanym przez zakon krzyżacki w każdej diecezji 1/3 ziemi należeć miała do odnośnego biskupa jako jego dominium (reszta do komturów). W nowo utworzonej diecezji pomezańskiej teren od Kwidzyna po Szymbark koło Iławy ustanowiono jak dominium biskupie. Stolicą diecezji pomezańskiej i dominium biskupiego stał się Kwidzyn. Wybudowano tu  zamek biskupi (stary zamek). Został on rozebrany a jedyną pozostałością jest marmurowy element wbudowany w południowy portyk katedry kwidzyńskiej. Powstał wtedy też kościół farny (1284). Przyjęto, że kanonikami mogli zostawać wyłącznie Krzyżacy. Zamek stał się rezydencją kapituły katedralnej. Na przełomie XIII/XIV wieku przystąpiono do budowy nowego murowanego gotyckiego zamku kapituły pomezańskiej wraz z przedzamczem.

Zamek kapituły pomezańskiej

Do budowy istniejącego obecnie zamku przystąpiono w 1 połowie XIV w. Zamek wzniesiono z kamieni i cegieł na planie zbliżonym do kwadratu, z wieżami w narożach. Zamek posiada dwukondygnacyjny krużganek na dziedzińcu oraz gdanisko. Pierwotnie zamek stanowił samodzielne założenie, dopiero wtórnie został połączony z katedrą, a jego najwyższą, narożną wieżę południowo-wschodnią przekształcono w dzwonnicę.

Muzeum zamkowe eksponuje przedmioty dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego związane z Powiślem. Zbiory podzielone są na kolekcje: dzieła sztuki, numizmaty, rzemiosło artystyczne, znaleziska archeologiczne, zbiory etnograficzne i zbiory przyrodnicze.

Katedra św. Jana Ewangelisty

Ponieważ dotychczasowy kościół farny nie był godny pełnienia funkcji katedralnych, rozpoczęto budowę nowej świątyni. Obecna katedra powstała w połowie XIV wieku. Katedra od początku stanowiła jeden kompleks budynków w połączeniu z warownym zamkiem kapituły pomezańskiej. W katedrze pochowano m.in. biskupów pomezańskich i wielkich mistrzów krzyżackich.

Biskupstwo pomezańskie, dla podniesienia swego prestiżu, dążyło do kanonizacji Doroty z Mątowów zmarłej w 1394 r. Dorota była mistyczką, pod koniec życia dała się zamurować w małej celi rekluzorium jako pustelnica (rekluza). Rekluzorium było wolnostojącą budowlą położoną w pobliżu katedry. W rekluzorium była szuflada, która służyła do podawania pustelnicy pokarmów. W 1976 r. papież Paweł VI podpisał dekret Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych zatwierdzający długotrwały kult Doroty z Mątowów. W Polsce Dorota nazywana jest błogosławioną, zaś w Niemczech świętą.

Sekularyzacja Prus – czas protestntyzmu

Kwidzyn w 1525 r. został w granicach Prus Książęcych zarządzanych przez Albrechta Hohenzollerna. Książę pruski przystąpił do propagowania luteranizmu. Kościoły miały przejść na luteranizm, a czytanie Pisma Świętego, kazania, śpiewy i sakramenty święte mogły być sprawowane tylko w języku niemieckim. Katedra w Kwidzynie została przyznana protestantom. Nabożeństwa protestanckie dla mieszczan niemieckich odbywały się w korpusie katedry. Dla katolików wydzielono część prezbiterium oddzielając ją od reszty obiektu murem pruskim. Miejsce to przeszło do historii jako „kościół polski”. Z zabytków z tamtej epoki należy wymienić malowany tryptyk ze sceną Ukrzyżowania z 1570 (ołtarz kościoła polskiego), rzeźbiony dawny ołtarz główny z ok. 1690 oraz ambonę „polską” z 1634. W XVIII wieku pozbawiono Polaków tej namiastki własnej świątyni.

Jedynym kościołem katolickim w powiecie pozostał kościół w Tychnowach. W roku 1920 roku podczas przegranego przez Polaków plebiscytu na Powiślu ludność Tychnowów opowiedziała się w 59,09% za Polską. Mimo opcji propolskiej mieszkańców, wieś pozostała na obszarze Niemiec. W okresie międzywojennym Tychnowy stanowiły silny ośrodek polskości.

Kwidzyn po wojnie trzynastoletniej (1466) pozostał przy Prusach jako polskie lenno. Po sekularyzacji Prus w 1525 znalazł się w granicach Prus Książęcych, a od 1657 pod panowaniem Brandenburgii i później Niemiec. Od końca XVIII wieku postępowały działania germanizacyjne, które doprowadziły do zamknięcia w 1836 r. polskiej szkoły. Łącznie czas przynależności Kwidzyna do Polski wynosi 146 lat. Teren na północ od Kwidzyna w kierunku Sztumu znajdował się łącznie 452 lata, a teren po drugiej stronie Wisły (Pomorze Gdańskie) 681 lat.

Kościół Świętej Trójcy w Kwidzynie

Polacy i katoliccy osadnicy w Kwidzynie dopiero w połowie XIX w. dostali zgodę na budowę kościoła katolickiego. Budowla w stylu eklektycznym (neogotyckim) została wybudowana z cegły na kamiennych fundamentach.

Czas międzywojenny

W 1920 r. rejony Kwidzyna i Sztumu zamieszkiwali w większości Polacy. Pomimo tego w plebiscycie zwyciężyli Niemcy. Miało na to wpływ rozpoczęcie ofensywy rosyjskiej (wojna polsko-bolszewicka 1920 r.) oraz przywiezienie na ten teren plebiscytu przez władze niemieckie około 100 000 osób, przeważnie emigrantów z Zagłębia Ruhry.

Po II wojnie światowej

Po zajęciu przez Armię Czerwoną w 1945 r. w Kwidzynie powstał wielki ośrodek szpitalnictwa wojskowego 2 Frontu Białoruskiego. W mieście istniało co najmniej 18 szpitali dla ok. 20 tysięcy chorych i rannych. Rosjanie walnie przyczynili się do dewastacji miasta. Ponoszą winę za spalenie zabytkowej starówki wraz z ratuszem. Po przejęciu miasta przez administrację polską wypalone kamienice zostały rozebrane, a uzyskane w ten sposób cegły wykorzystano do odbudowy Warszawy. Linie kolejowe przez Wisłę i do Kisielic zostały rozebrane.

Zakłady Celulozowo-Papiernicze w Kwidzynie

Największą fabryką Kwidzyna, zbudowaną w czasach gierkowskich, były Zakłady Celulozowo-Papiernicze (powstałe w 1974 r.). Nowoczesną fabrykę sprzedaliśmy amerykańskiemu koncernowi International Paper (w 1992 r.). Niedawno International Paper sprzedał swoją fabrykę w Kwidzynie austriackiej grupie Mayr-Melnhof Karton AG.

Kuchnia regionalna

Zameczek Bystrzec (Biały Dwór) koło Kwidzyna został wybudowany pod koniec XV w. jako dwór obronny. Posiada on dwie warowne wieżyczki strzelnicze. Obecnie znajduje się w nim wspaniale odrestaurowany hotel z restauracją i stylową kawiarnią w podziemiach.

W Kwidzynie warto wpaść do restauracji Pyszna Sprawa, gdzie możemy posmakować tradycyjnej kuchni polskiej.

Praktyczne informacje

• Restauracja Pyszna Sprawa, ul. Piłsudskiego 45, Kwidzyn
• Muzeum zamkowe w Kwidzynie otwarte jest dla zwiedzających codziennie prócz  poniedziałków.