Zakon krzyżacki

Mapa regionu Dolna Wisła G2	https://smakipolski.pl/www/mapa/#Mapag2
Mapa szlaków turystyki kulinarnej	https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasy&miasto=malbork https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasa134

Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie został utworzony w 1190 r. w Jerozolimie. Upadek Jerozolimy spowodował, że Krzyżacy szukali nowego zadania. Po krótkiej współpracy, przegoniono ich z Węgier. Zostali zaproszeni przez Konrada I Mazowieckiego w 1226 r. na ziemię chełmińską. Krzyżacy zaczęli podbój pogańskich Prusów, mieszkających na pobrzeżu wschodniego Bałtyku. Sukcesy w podbojach pozwoliły na budowę państwa krzyżackiego. W 1309 r przeniesiono stolicę zakonu z Wenecji do Malborka.

Społeczność zakonna składała się z braci rycerzy, kapłanów i braci służebnych. Najwyższą władzę sprawowali bracia rycerze i niemal wszyscy pochodzili z niemieckich rodów szlacheckich. Na czele zakonu stał wielki mistrz, który był wybierany przez kapitułę. Kluczową rolę ogrywali też wielki komtur, wielki marszałek, wielki szpitalnik, wielki skarbnik i wielki szatny.

Zamek w Malborku

Zamek wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego jest uznany za pomnik historii oraz jest wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Był największym zespołem zamkowych w średniowiecznej Europie.

Budowę zamku rozpoczęto w 1280 r. Zamek był początkowo konwentualną siedzibą komtura. Powstał wtedy Zamek Wysoki z gdaniskiem oraz murem obwodowym. Przeniesienie stolicy zakonu do Malborka w 1309 r. spowodowało, że wraz z wielkim mistrzem na zamek przybyła duża liczba braci zakonnych, co wymagało przebudowy i rozbudowy istniejącego kompleksu. W Zamku Wysokim najwięcej miejsca zajęły dormitoria (sypialnie), poza tym mieścił się tutaj kapitularz i refektarz konwentu. Dokonano znaczącej rozbudowy kościoła zamkowego pw. Najświętszej Marii Panny. Pod kościołem  wybudowano kaplicę św. Anny przeznaczoną na miejsce pochówku wielkich mistrzów. Na wschodniej fasadzie, we wnęce okiennej prezbiterium w 1340 r. umieszczono ogromną 8-metrową figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wykonaną ze sztucznego kamienia i pokrytą mozaiką z Wenecji.

Na dawnym przedzamczu w czasie do 1333 r. zbudowano Zamek Średni z nową rezydencją wielkich mistrzów. Powstały tutaj pałac zawiera na głównej kondygnacji pomieszczenia reprezentacyjne. Jego część od strony Nogatu, uformowana w kształcie wieży obronnej, należy do najwybitniejszych osiągnięć europejskiego gotyku.

Oblężenia Malborka i przejęcie zamku przez Polaków

Zaraz po bitwie grunwaldzkiej, gdy dotarły pierwsze wieści o przegranej na zamku wybuchł chaos. Został on opanowany przez komtura ze Świecia – Henryka von Plauen, który zorganizował obronę zamku. 25 lipca wojska polskie zdobyły miasto i rozpoczęły oblężenie. Krzyżacy dzielnie się bronili, a nawet zaczęli robić wypady na wojska królewskie. Zniecierpliwiony brakiem sukcesów książę Witold odstąpił ze swoimi oddziałami na Litwę. Król Jagiełło 19 września 1410 r. przerwał oblężenie i się wycofał. Długosz napisał: „Król nie usłuchawszy zbawiennych rad rycerzy, zwinąć kazał obozy, porzucił oblężenie i z miejsca chwały, podobniejszym raczej do zwyciężonego aniżeli zwycięzcy ruszył do Polski”. Jak byliśmy blisko zwycięstwa, świadczy wypowiedź Henryka von Plauena o wielkim głodzie (zostały dla całej załogi dwa barany i trzy poletki słoniny, zabrakło chleba) i wyłomie w murach, który nie został naprawiony. Plauen przyznał, że „zgoła nie mogliśmy już dłużej trzymać oblężenia, gdybyś ty przy nich chciał wytrwać”.

Rezygnacja z oblężenia podyktowana był chyba kalkulacjami królewskimi – całkowite pobicie krzyżaków mogłoby zagrozić unii polsko-litewskiej. Zawarto I pokój toruński (1411 r.) na mocy którego Polska oddała zdobyte zamki i zgodziła się by Toruń i ziemia chełmińska przeszły pod panowanie krzyżaków. Skorzystała jedynie Litwa, która odzyskała Żmudź.

Kolejne nieskuteczne oblężenie Malborka miało miejsce na wiosną 1454 r., na początku wojny trzynastoletniej. W 1457 r. nieopłacane przez zakon wojska najemne strzegące zamków sprzedały Malbork polskiemu królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. Wojska polskie wkroczyły do twierdzy, a Wielki Mistrz Ludwig von Erlichshausen został wsadzony na wóz i przewieziony do Chojnic. Krzyżacy wkrótce odbili zamek, ale w 1460 r., po długim oblężeniu miasto ostatecznie poddało się siłom polskim.

Na mocy II pokoju toruńskiego zamek przeszedł w ręce polskie. Do Polski przyłączono wtedy także Warmię (Lidzbark Warmiński, Braniewo) i Pomezanię (Elbląg – Malbork). Historycy spierają się dlaczego wtedy nie doprowadzono do całkowitej likwidacji państwa krzyżackiego, tylko pozostawiono Prusy Książęce jako lenno.

Zamek aż do I rozbioru Polski (1772 r.) był rezydencją królów Polski i siedzibą starostów. W pałacu wielkiego mistrza urządzono pokoje królewskie. Starosta malborski zajmował część Zamku Wysokiego. W wielkim refektarzu organizowano imprezy na czas wizyt króla. Na Podzamczu urządzono arsenał. Zamek został zdobyty przez Szwedów w 1626 r. i przekazany elektorowi brandenburskiemu. W wyniku rozejmu z 1635 r. zamek obsadziły wojska hetmana Koniecpolskiego. W 1656 r. Szwedzi ponownie zdobyli zamek, który ostatecznie wrócił do Polski na mocy pokoju oliwskiego z 1660 r. Po wojnach szwedzkich, zamek został w dużym stopniu uszkodzony.

Zamek w czasach pruskich i niemieckich

W 1772 r. do zamku wkroczyły wojska króla pruskiego Fryderyka II, a zamek przekształcono w koszary i magazyny, a nawet zaczęto rozbiórkę. Na przełomie XIX/XX w. zamek odrestaurowano jako symbol władania i kulturotwórczej roli Niemców na słowiańskim wschodzie (pracami konserwatorskimi kierował Konrad Steinbrecht). Cesarz Wilhelm II wizytował zamek ponad 30 razy.

W okresie międzywojennym zamek pełnił rolę muzeum. Po dojściu hitlerowców do władzy organizowano tutaj imprezy z udziałem wysokich funkcjonariuszy NSDAP. W 1940 r. zorganizowano powitanie Banderii Prutenorum – chorągwi krzyżackich zabranych ze skarbca na Wawelu.

W 1945 r. zamek został zniszczony w 60%. Odbudowę rozpoczęto w 1959 r., a w 1961 otwarto na zamku muzeum. W 1997 r. zamek został wpisany na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

Zespół zamkowy w Malborku obejmuje Zamek Wysoki, Średni i Niski (Przedzamcze).

Zamek Średni

Zamek Średni wzniesiono w miejscu byłego przedzamcza Trójboczny Zamek Średni otacza rozległy dziedziniec otwarty ku Zamkowi Wysokiemu (oddzielony od niego murem i fosą). W Zamku Średnim znajdziemy kaplicę św. Bartłomieja, Wielką Komturię, Infirmerię, Wielki Refektarz, pałac Wielkich Mistrzów, Refektarz Letni, Refektarz Zimowy i wieżę Kurzą Nogę.

Zapiski w kronikach mówią, iż latem 1411 roku podczas oblężenia zamku wystrzelono z armaty 80-kilogramową kulę z zamiarem trafienia w centralny filar podtrzymujący całą konstrukcję. Kula ominęła go jednak o sześć centymetrów. Fragment kuli tkwi do dzisiaj w murach zamku (nad kominkiem refektarza letniego).

Gotyckie sklepienia w Wielkim Refektarzu

Pałac Wielkiego Mistrza

Zamek Wysoki

Zamek Wysoki ma układ czworoboczny, z dziedzińcem otoczonym krużgankiem. Jego elementami są kościół Najświętszej Maryi Panny z kaplicą grobową św. Anny, gdańsko oraz wieże Klesza i Wróbla.

W 1340 r. zakon krzyżacki rozbudował kaplicę konwentualną i w jej miejsce wzniósł kościół NMP. Kościół przyozdobiono wysoką na ponad 8 metrów figurą Madonny z Dzieciątkiem. Był to największy średniowiecznym posąg w Europie. Figura została zniszczona w 1945 r. i została niedawno zrekonstruowana.

Sala jadalna na Zamku Wysokim

Muzeum zamkowe

Detale architektoniczne

Wieże i bramy zamkowe

Pożyteczne informacje

• Muzeum Zamkowe w Malborku jest otwarte codziennie w godzinach 9.00-20.00