Podboje krzyżackie w Barcji

W 1190 roku w Ziemi Świętej założono zakon krzyżacki. Celem zakonu była ochrona pielgrzymów przed muzułmanami. Oficjalna nazwa to Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Zakonnikami byli głownie rycerze z krajów germańskich. Kiedy los Królestwa Jerozolimskiego coraz silniej atakowanego przez muzułmanów został przesądzony, Krzyżacy poszukiwali nowych zadań i nowej siedziby. W 1226 r. zaprosił ich książę Konrad I Mazowiecki i nadał zakonowi ziemię chełmińską. Krzyżacy mieli chrystianizować pogańskie plemiona Prusów. W 1239 r. nastąpił krzyżacki podbój Warmii. Po upadku I powstania pruskiego, w 1249 r. rozpoczęły się najazdy krzyżackie na ziemie Bartów i Natangów. W latach 1251–1252 opanowano całe terytorium Barcji i dla umocnienia władzy zbudowano zamki w Bartoszycach i Reszlu. Wkrótce doszło do wybuchu II powstania pruskiego (1260 – 1273). Diwan – wódz Barcji oblegał przez 4 lata zamek w Bartoszycach. Uciekający Krzyżacy spalili Reszel. Po stłumieniu powstania, Barcja została włączona do państwa zakonu krzyżackiego.

Tereny Barcji i Natangii, czyli nizinny obszar dorzecza Pregoły i dolnego biegu Łyny nazwano Prusami Dolnymi (główne miasta to Królewiec, Bartoszyce, Węgorzewo, Barciany i Kętrzyn). W wyniku wojny trzynastoletniej (1454-1466) Prusy Dolne stały się lennem Polski. Po sekularyzacji Zakonu w 1525 w Prusach Dolnych zapanował protestantyzm (w odróżnieniu od sąsiedniej katolickiej Warmii). Prusy do 1657 r. pozostawały lennem Królestwa Polskiego, a później były częścią Królestwa Prus. Barcja należy do Polski 75 lat, a doliczając czasy lenna (lata 1466-1657) to łącznie 266 lat. Czas państwa krzyżackiego to 450 lat, a czas pozostawania pod panowaniem pruskim i niemieckim to 244 lata.

Kętrzyn – Rastembork

Pierwsza osada, czyli Rastembork powstała na miejscu pruskiego grodu Rast stosunkowo późno, bo dopiero w XIV w. Zbudowano strażnicę zniszczoną wkrótce (1345 r.) przez Litwinów pod wodzą Olgierda i Kiejstuta. Osadę odbudowano i rozpoczęto budowę murów obronnych, które miały 13 baszt, dwie bramy: Wysoką, Młyńską i furtę Wodną. W obrysie murów wybudowano warowny kościół św. Jerzego i zamek krzyżacki.

Bazylika św. Jerzego – kościół niemiecki, obecnie rzymsko-katolicki

Kościół św. Jerzego został zbudowany na miejscu dawnej strażnicy w 1359 r. Jest to najlepiej zachowany kościół obronny na Mazurach. Początkowo był to obiekt halowy, jednonawowy, który później znacznie rozbudowano na trójnawową pseudobazylikę. W kościele możemy zobaczyć sklepienia kryształowe z 1515 r. (wykonał je mistrz Matz z Gdańska), XVI-wieczna ambona, organy z 1721 r. Kościół w 1525 roku stał się kościołem ewangelickim. Do II wojny światowej nazywany był „kościołem niemieckim” (w odróżnieniu od stojącego obok „kościoła polskiego”). Po wysiedleniu Niemców w 1946 r. kościół został przejęty przez parafię rzymsko-katolicką.

Matka Boska Ostrobramska

W bazylice znajduje się też symbol powojennych przesiedleń Polaków z kresów. Do Kętrzyna trafiło mnóstwo Polaków z Wileńszczyzny. W kościele kaplicę św. Jakuba przebudowano architektonicznie na wzór Ostrej Bramy z Wilna. Kopia obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej czuwa nad losami tej społeczności. Z tego miejsca zawsze na początku lipca odbywają się piesze pielgrzymki do Wilna.

Klasztor Zgromadzenia Sióstr Misjonarek

Klasztor Zgromadzenia Sióstr Misjonarek sąsiaduje z bazyliką.

Kościół św. Jana – kościół polski, obecnie ewangelicki

Kościół św. Jana to dawna kaplica cmentarna adaptowana w 1546 na Szkołę Wielką, założoną przez księcia Albrechta Hohenzollerna. Na piętrze były sale lekcyjne i mieszkania nauczycieli. Językiem wykładowym była łacina, a do przedmiotów obowiązkowych należała nauka jęz. niemieckiego i polskiego. Naukę jęz. polskiego zniesiono ok. 1830 r. Budynek ten służył mniejszości polskiej jako świątynia protestancka, stąd zwany był kościołem polskim. Od 1946 r. jest to jedyna działająca w mieście świątynia ewangelicka.

Zamek krzyżacki

Zamek zbudowano w poł. XIV w. jako trójskrzydłowy obiekt, zamknięty od strony zachodniej ścianą kurtynową z bramą. Zamek był chroniony wąwozem rzeki Guber oraz fosą. W 1945 r. zamek spalili żołnierze radzieccy. W latach 1962–1967 mury zamku zostały zrekonstruowane na podstawie zachowanych rycin z XIX w. Wnętrza są współczesne i dostosowane do potrzeb znajdujących się w nim muzeum i biblioteki.

Czasy pruskie i niemieckie

Po utworzeniu w 1525 r. lennych Polsce Prus Książęcych nastąpił szybki rozwój miasta, zahamowany wojną ze Szwecją, a później podczas wojny siedmioletniej (1758–1762) miasto było okupowane przez Rosjan. W czasach napoleońskich w 1807 roku w mieście stacjonował gen. Jan Henryk Dąbrowski wraz ze swoją dywizją poznańską. W XIX w. miasto dynamicznie się rozwijało, wybudowano cukrownię, browar, młyn i przeprowadzono połączenie kolejowe. W 1871 r. miasto znalazło się w granicach Niemiec. Powstały kwartały nowej zabudowy wraz z ratuszem.

Kościół Świętej Katarzyny – kościół katolicki

Ponieważ w mieście nie było kościoła katolickiego, a do miasta przeprowadziło się sporo ludności o wyznaniu katolickim to postanowiono wybudować nowy kościół. Neogotycka świątynia powstała w 1897 r. Zachowało się wyposażenie świątyni w stylu neogotyckim, ołtarz główny oraz ołtarze boczne, a także ambona.

Stara Synagoga

Stara Synagoga zbudowana w 1853 roku. Gmina żydowska sprzedała synagogę baptystom w 1914 r. Obecnie w budynku byłej synagogi znajduje się kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej.

Loża wolnomularska

W mieście działała loża wolnomularska. Budowę siedziby rozpoczęto w 1860 r. z inicjatywy Antona Brillowskiego, mistrza miejscowej loży Drei Thore des Tempels. Po kasacji loży w okresie III Rzeszy budynek został skonfiskowany przez miasto.

Polacy w Rastemborku

W latach 1855–1859 do tutejszego gimnazjum uczęszczał Wojciech Kętrzyński, który zaangażował się w działalność patriotyczną i miał swój udział w powstaniu styczniowym. Pochodził z mieszanej kaszubsko – niemieckiej rodziny i nazywał się Adalbert von Winkler. Oficjalnie zmienił swe nazwisko i wziął udział w powstaniu styczniowym. W późniejszym okresie został wieloletnim dyrektorem Ossolineum. Na jego cześć nazwa Rastembork została zmieniona po wojnie na Kętrzyn.

Czasy powojenne

Walki w 1945 r. doprowadziły do bardzo poważnych zniszczeń miasta. Zamek i zabudowa staromiejska miasta zostały spalone przez żołnierzy radzieckich.

Cerkiew św. Bazylego Wielkiego

Świadectwem napływu Łemków i Ukraińców przesiedlonych w ramach akcji Wisła w 1947 r. jest obecność mieszkańców wyznania greckokatolickiego. Dla nich wybudowano cerkiew pw. św. Bazylego Wielkiego.

Cerkiew pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy

Przesiedleńcy z kresów Rzeczpospolitej – wyznawcy prawosławia użytkują dawną kaplicę ewangelicką zbudowaną w latach 30. XX w. W 1949 r. zaadaptowano ją na potrzeby liturgii prawosławnej. Wewnątrz cerkwi mamy ikonostas z początku XX w. sprowadzony z południowego Podlasia. W cerkwi polichromię wykonał Jerzy Nowosielski – – polski malarz uważany za jednego z najwybitniejszych współczesnych ikonopisarzy.

Kętrzyńskie Stado Ogierów

Kętrzyńskie Stado Ogierów specjalizuje się w hodowli koni rasy zimnokrwistej oraz koni ras szlachetnych. W stadninie możemy zobaczyć najdłuższych stajni w Europie liczącą 200 m długości, pochodzącą z XIX w.

Kuchnia regionalna

Wybraliśmy się do Kardamonu w centrum Kętrzyna. Restauracja oferuje dania regionalne. Warto spróbować zupa rybną, chłodnik i rosół oraz koniecznie dania z ryb  – sandacza i sałatkę z łososiem. Poza tym serwowane są mazurskie pyzy i babka ziemniaczana. Na deser polecamy lemoniadę z wiśni, kawę i piernik.

Praktyczne informacje

• Restauracja Kardamon, Plac Piłsudskiego 1, Kętrzyn