Bartowie i Barcja

Krzyżacy mieli chrystianizować pogańskie plemiona Prusów. Jednym z nich było plemię Bartów. W latach 1251–1252 opanowali całe terytorium Barcji i dla umocnienia władzy zbudowali zamki w Bartoszycach i Reszlu. Wkrótce doszło do wybuchu II powstania pruskiego (1260 – 1273). Diwan – wódz Barcji oblegał przez 4 lata zamek w Bartoszycach (bezskutecznie). Uciekający Krzyżacy spalili Reszel. Po stłumieniu powstania, Barcja została włączona do państwa zakonu krzyżackiego. Krzyżacy stosowali masowy terror na miejscowej ludności. Prusowie pozbawieni byli wszelkich praw i zostali poddani wynarodowieniu. Część z Prusów uciekła na Mazowsze i Kujawy. Przedstawiciele szlachty pruskiej z nadania księcia mazowieckiego Siemowita III otrzymali herb szlachecki „Prus”. Jednym z potomków pruskich zbiegów, był Aleksander Głowacki, polski pisarz znany pod pseudonimem Bolesław Prus, pochodzącym właśnie od herbu.

Herb szlachecki Prus from Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku, Tadeusz Gajl, CC BY-SA 3.0

Baba pruska (Muzeum w Lidzbarku Warmińskim)

Całe Prusy zostały wyludnione do takiego stopnia, że wkrótce Krzyżacy zaczęli ściągać nowych osadników z Niemiec i z północnego Mazowsza. W XV w. rdzenni Prusowie stanowili już tylko 40% ludności na terenie Prus. Zostali oni zgermanizowani, a po Prusach zostały tylko nazwy geograficzne (np. Bartoszyce, Barciany, Prusy Wschodnie) i kamienne baby pruskie – rzeźbione głazy narzutowe.

Po sekularyzacji Zakonu w 1525 r. w Barcji (Prusach Dolnych) zapanował protestantyzm (w odróżnieniu od sąsiedniej katolickiej Warmii). Prusy do 1657 r. pozostawały lennem Królestwa Polskiego, a później były częścią Królestwa Prus. Barcja należy do Polski 75 lat, a doliczając czasy lenna (lata 1466-1657) to łącznie to łącznie 266 lat. Czas państwa krzyżackiego to 450 lat, a czas pozostawania pod panowaniem pruskim i niemieckim to 244 lata.

Bartoszyce – Barsztyn

Krzyżacy po podboju Barcji w 1240 r. wybudowali nad Łyną zamek, wokół którego szybko rozrosła się osada Bartenstein (skała Bartów, pol. Barsztyn). Dzisiejszą nazwę ustalono oficjalnie po włączeniu miasta do Polski. Tutejszy zamek był w wieku XIV i XV siedzibą prokuratora i należał do komturii w Bałdze. Zniszczony przez mieszczan na początku wojny trzynastoletniej nigdy nie został już odbudowany. Miasto Bartoszyce z XIV wieku przetrwało zawieruchy wojenne w stosunkowo dobrym stanie. Warto zobaczyć rynek (plac Konstytucji 3 Maja) wraz z szachownicą przylegających ulic, mieszczańskimi kamienicami i budynkami, murami obronnymi oraz obszarem okalającym.

Rynek w Bartoszycach by Lech Darski – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Brama Lidzbarska

Brama Lidzbarska pochodzi z 1468 roku. Obok mamy doskonale zachowany fragment miejskich murów obronnych.

Brama Lidzbarska by Lech Darski – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Kościół św. Jana Ewangelisty i Matki Boskiej Częstochowskiej

Kościół św. Jana Ewangelisty i Matki Boskiej Częstochowskiej to gotycka budowla z II połowy XIV wieku, którą wielokrotnie przebudowywano, wieża pochodzi z 1732 r. W okresie świetności miasta ufundowano wspaniały manierystyczny ołtarz (ok. 1660, prawdopodobnie wykonany przez Joachima Pfaffa z Królewca) oraz duże organy (organmistrz Werner z Elbląga). Wnętrze zniszczono w 1945 r. Fragmenty ołtarza znajdują się w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

Kościół św. Jana Ewangelisty w Bartoszycach
Wnętrze kościoła © Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Wnętrze kościoła by Lech Darski – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Kościół św. Jana Chrzciciela

Gotycki kościół św. Jana Chrzciciela pochodzi z XV wieku. Był zniszczony w czasie wojny trzynastoletniej. Ołtarz barokowy jest z lat 1715–1720, przypisywany Krausowi z Królewca, ambona z 1706 r.

Kościół św. Jana Chrzciciela by Lech Darski – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Kamienne baby pruskie

Wjeżdzających do Bartoszyc witają kamienne baby pruskie popularnie nazywane „Bartkami”. Dwa kamienne posągi Bartek i Gustebalda są umieszczone wraz z kamienną misą są dziełem Bartów – plemiona pruskiego zamieszkującego pierwotnie te tereny.

Baby pruskie by Lech Darski – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Pałac w Osiece

Pałac wzniesiono w Osiece w stylu włoskim w 1861. Aktualnie znajduje się tam trzygwiazdkowy hotel wraz z restauracją i prywatna kolekcja starych maszyn rolniczych. Zespół pałacowy składa się z pałacu i parku wraz z trzema stawami. W narożniku południowym, od strony głównego podjazdu i drogi, znajduje się trójkondygnacyjna kwadratowa wieża nakryta czterospadowym dachem.

Pałac w Osiece by © Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0

Pałac i folwark w Galinach

Wieś założona w 1336 przez komtura Henryka von Muro. Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Heinrich Reuss von Plauen w roku 1486 przekazał, za poniesione zasługi, pochodzącemu z Saksonii rycerzowi Wend Illeburgowi na mocy nadania, tereny położone na obszarze zamieszkanym przez pruskie plemię Galindów. Pałac został wybudowany dla barona Botho zu Eulenburga w 1589 roku. Usytuowany na wzniesieniu, miał początkowo charakter obronny. Jest jednym z nielicznych przykładów architektury renesansowej, zachowanych na terenach dawnych Prus Książęcych. Wywodzący się z Galin, Gottfried Heinrich zu Eulenburg po tragicznej śmierci żony i dziecka przeszedł na katolicyzm, został kanonikiem warmińskim, a następnie ufundował kaplicę we Fromborku i Wozławkach.

Brama pałacu Galiny
Pałac Galiny
Galeria pałacu w Galinach
Brama wjazdowa
Folwark Galiny
Stodoły w Galinach

Kościół w Galinach

Kościół parafialny powstał w drugiej połowie XIV w. Początkowo była to budowla niewielka. Wymieniany był w dokumentach z 1373 r. Po 1466 kościół został powiększony o nawę i zachodnią wieżę. Około 1500 r. wieża została podwyższona. W czasie reformacji kościół przejęli ewangelicy i pozostawał pod patronatem rodu Eulenburgów. W latach 1856-1858 świątynia została gruntownie odnowiona i nabrała cech neogotyckich. Po II wojnie światowej kościół powrócił w posiadanie katolików.

Kościół w Galinach

Pałac w Łabędniku

W latach 1694–1945 dobra w Łabędniku należały do rodu von der Groeben. Pałac został wzniesiony na przełomie XVII/XVIII w., lecz obecny kształt i wygląd nadała mu gruntowna przebudowa i modernizacja z 1861 r. Fryderyk von der Groeben, służył w armii Jana III Sobieskiego i dowodził oddziałem jazdy w bitwie pod Wiedniem. Do swej nowej rezydencji przywiózł zdobyty podczas bitwy namiot jednego z paszów tureckich, przechowywany w Łabędniku do roku 1903 (obecnie w Arsenale w Berlinie).

Łabędnik

Kościół Matki Boskiej Zwycięskiej w Łabędniku

Gotycki kościół zbudowano w XIV w. Wieżę dobudowano w pierwszej połowie XV w. Zwracają uwagę ozdobne szczyty. W XVII w. powstały empory, prospekt organowy, malowidła na stropie (1679), z tego czasu przetrwały resztki epitafiów i bogato zdobione ławy kolatorskie. Zachowała się również dobudowana w XVIII wieku kaplica grobowa Groebenów. W wieku XVI i XVII kazania w tutejszym kościele wygłaszano po polsku, co wskazuje że wieś przynajmniej w dużej części zamieszkana była przez osadników z Mazowsza.

Kościół w Łabędniku by Cezary Bazydlo – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Kościół św. Jana Chrzciciela w Łankiejmach

Kościół w stylu gotyckim z cegły i kamienia wybudowano pod patronatem rodu Truchseß von Wetzhausenów w 1400 r. Wieżę wybudowano na przełomie XV–XVI wieku. Od reformacji do II wojny światowej użytkownikami świątyni byli ewangelicy.

Kościół w Łankiejmach
Kościół w Łankiejmach by Romek – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Kościół św. Anny w Sokolicy

Kościół parafialny św. Anny jest budowlą gotycką, salową, wzniesioną po połowie XIV w., wnętrze jest kryte stropem. Ozdobą kościoła jest szczyt wschodni, bogato rozczłonkowany bielonymi blendami i ukośnie ustawionymi filarkami oraz i szczyty wieży. Ołtarz główny wzniesiono 1681 r. z fundacji rodów Kreytzenów i Kanitzów, wtedy też powstała ambona. Na ścianie południowej zawieszono gotycki tryptyk z ok. 1420 r. W 1945 r. kościół przejęli katolicy.

Kościół w Sokolicy by KubaaJ – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Kościół Chrystusa Króla w Sątocznie

Sątoczno to jedno z najstarszych miast Barcji. W 1326  r. zbudowano tu strażnicę krzyżacką, a przy niej kościół. Zamek w Sątocznie został rozebrany w 1628. Znajdował się on na północ od kościoła. W czasie potopu szwedzkiego elektor pruski Fryderyk Wilhelm I zerwał więź lenną z Rzecząpospolitą i stanął po stronie Szwecji. W reakcji na to na przełomie 1656/57 na Prusy najechały wojska polsko-litewskie, którym towarzyszyli sprzymierzeni z nimi Tatarzy. W wyniku tych działań Sątoczno zostało zniszczone.

Obronny kościół Chrystusa Króla w Sątocznie swoją wielkością dominuje nad niewielką osadą. Od strony południowej znajduje się kruchta z przylegającą do niej dawną kaplicą grobową właścicieli wsi – von Eulenburgów. Na kościelnej wieży (wysokość 32 m) znajduje się dzwon, pochodzący z 1735 r.

Kościół w Sątocznie by Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 4.0

Pałac w Prosnej

Pierwotny pałac wybudowany w 1620 r. jako siedziba dla rodu zu Eulenburgów. W II połowie XIX w. pałac przebudowano na styl negotycki. Pałac przetrwał wojnę, ale użytkowany przez PGR od 1945 r. powoli popadł w ruinę.

Pałac w Prosnej

Dwór w Sędławkach

We wsi znajduje się klasycystyczny dwór pochodzący z II połowy XIX w.

Dwór w Sędławkach by KubaaJ – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Kuchnia regionalna

Wybraliśmy się restauracji w Folwarku Galiny, która mieści się w zabytkowym spichlerzu. Galińska Gospoda została dwukrotnie wyróżniona „czapką” w Żółtym Przewodniku Gault&Millau Polska. Gospoda popularyzuje kulinarne tradycje regionu Warmii i Mazur. Do przyrządzania potraw używamy warzyw, owoców i ziół z galińskich upraw, lokalnie wytwarzanych serów, wędlin i domowych przetworów. Polecamy barszcz ukraiński, gołąbki „Olgi” z kaszą gryczaną i leśnymi grzybami, pierogi z jagnięciną polewane masłem, jagnięcinę confit w sosie winno-tymiankowym z domowymi kopytkami i grillowaną marchewką oraz kaczkę pieczoną z jabłkami podaną z domowymi kluseczkami.

Praktyczne informacje

  • Pałac i Folwark Galiny, Galiny 110, tel. 89 761 21 67, galiny@palac-galiny.pl