Szczypta historii

Ziemia Sanocka została przyłączone do Polski przez Kazimierza Wielkiego w 1345 r. (walki o Ruś Halicką) i aż do zaborów stanowiła część Królestwa Polskiego, później zagarnęli ją Austriacy i w 1918 r. wróciła do Polski ( w sumie 553 lat w Polsce). Przed wojną teren ten był bardzo zacofany i trudnodostępny. Nie było tutaj dróg bitych (porządna droga docierała z Łupkowa do Balnicy). Do Ustrzyk Górnych i Wołosatego prowadziły tylko drogi gruntowe. W wielu miejscach nie było nawet mostów, a rzeki pokonywało się korzystając z brodów.

Kolejka bieszczadzka

W dawnych Bieszczadach podróżowało się na piechotę lub furmanką. Istotną rolę dla komunikacji i eksploatacji drewna stanowiła kolejka wąskotorowa. Zaczęto jej budowę w 1890 r. na trasie Nowy Łupków – Cisna. W 1904 r. zbudowano przedłużenie do Kalnicy. W okolice Wetliny kolejka dotarła w 1909 r. (przysiółek Beskid położony w górnej części doliny rzeki Smerek).

Bieszczady wyswobodziły w 1944 roku wojska radzieckie, ale wciąż trwały walki prowadzone przez partyzantkę UPA. Już od 1945 r. wysiedlano ludność „worka bieszczadzkiego” z kulminacją w 1947 r. w postaci akcji „Wisła”, podczas której wysiedlono wszystkich mieszkających jeszcze tutaj Łemków i Bojków i spalono całe wsie. Na opuszczone tereny wkroczyła przyroda. Tereny gospodarstw pokryły pokrzywy i inne rośliny ruderalne, a na tereny dawnych pól wkroczyły olsza szara, wierzba iwa, jarzębina i leszczyna. Rozrosły się kolczaste krzaki tarniny.

W 1953 r. Polska zamieniła z ZSRR obszary terytorium – wymieniliśmy bogatą Grzędę Sokalską z kopalniami węgla kamiennego na kawałek wyludnionych Bieszczadów z Ustrzykami Dolnymi. Oficjalnym powodem konieczności wymiany terenów były plany budowy zapory na Sanie w Solinie. Powstało wielkie Jezioro Solińskie, a ubocznym efektem tej przyjacielskiej wymiany był program budowy dróg asfaltowych wokół jeziora w postaci Wielkiej Pętli Bieszczadzkiej poprowadzonej z Leska, Baligrodu, przez Cisną, Wetlinę, Ustrzyki Górne do Lutowisk oraz Małej Pętli Bieszczadzkiej od Soliny przez Wołkowyję do Czarnej Górnej. Prace nad nimi trwały w latach 1955 – 1962. Wtedy też rozbudowano system kolejek wąskotorowych. Do odbudowanego odcinka Łupków – Smolnik – Balnica – Cisna, w latach 1957–1964 dobudowano nową linię wąskotorową Cisna – Wetlina – Moczarne o długości prawie 37 km. Ponadto, wykorzystując odcinek dawnej 12-kilometrowej kolei prywatnej hr. Potockiego do Rzepedzi (z 1923 r.), zbudowano w 1959 r. połączenie Smolnik – Rzepedź. Głównym odbiorcą drewna stał się nowo zbudowany kombinat drzewny w Rzepedzi, a kolej maksymalnie przewoziła 115–160 tysięcy m³ drzewa rocznie.

Przewozy pasażerskie były mało opłacalne i komplikowały pracę przewozową, wobec czego miały zostać zawieszone około 1975 roku, lecz na skutek wzrastającej turystyki w Bieszczadach i protestów przeciwko likwidacji, przywrócono je dla ruchu turystycznego. W końcówce lat 70. trakcję parową zaczęto zastępować rumuńskimi lokomotywami spalinowymi serii Lyd2, jednakże w tym samym okresie przewozy drewna zaczęły znacząco maleć, przejmowane przez dogodniejszy transport samochodowy i nad kolejką bieszczadzką zawisły czarne chmury.

W latach 80. nastąpił upadek Zakładów Przemysłu Drzewnego w Rzepedzi. Wstrzymano ruch kolejki na odcinku z Wetliny do Moczarnego, a później na odcinku Dołżyca – Wetlina. 1 grudnia 1994 roku kolej wyłączono z eksploatacji. Oddział Kolei Leśnej w Cisnej został postawiony w stan likwidacji, pracowników zwolniono, a część taboru oddano na złom.

W 1979 w Majdanie przy drodze do Cisnej utworzono skansen kolei leśnej, w którym eksponowano dwa składy pociągów z parowozami Kp4 i Px48. Przed fizyczną likwidacją kolejki uchroniło dokonane w 1992 roku wpisanie jej układu komunikacyjnego, infrastruktury i części taboru do rejestru zabytków. W lipcu 1996 roku powołano Fundację Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej, której przekazano w nieodpłatne użytkowanie majątek kolejki i trasę w granicach Nadleśnictwa Cisna. W 1997 r. wznowiono ruch na 11-kilometrowej trasie z Majdanu do Przysłupia i już w tym roku kolej przewiozła 23 tysiące turystów. W 1998 roku uruchomiono pociągi na drugiej linii w kierunku zachodnim do Balnicy oraz w wybrane dni do Woli Michowej (17 km, obecnie zawieszone). Liczba pasażerów stale wzrastała i w 2018 roku osiągnęła 150 tysięcy.

Centralna stacja kolejki w Majdanie

W Majdanie znajduje się centralna stacja kolejki oraz muzeum kolejnictwa.

Górna dolina Solinki

Wybraliśmy się na wycieczkę w górną część doliny Solinki, równolegle do trasy kolejki prowadzącej do Balnicy. Andrzej opowiedział nam o efektach niechlujnej pracy kartografów austriackich, którzy wprowadzili bałagan z nazwami rzek Wetlina i Solinka. Solinka płynie przez Cisną i wpada do Jeziora Solińskiego. Jej dopływem jest Wetlina. Na starych mapach górny bieg Wetliny nazwano znowu Solinką (od Wetliny do rejonu Moczarnego). Ponieważ rzeka o tej samej nazwie płynęła 10 km na zachód, to po wojnie skorygowano nazwę górnej części Wetliny na Górną Solinkę, co nadal jest idiotycznym pomysłem.

Tak więc z Żubraczego wyruszyliśmy w górną część doliny Solinki do nieistniejącej wsi Solinka. Naszą trasę kilkukrotnie przecinała bieszczadzka kolejka.

Balnica

Drogi prowadzące do Balnicy okazały się całkiem zarośnięte, więc postanowiliśmy kontynuować wycieczkę wzdłuż torowiska kolejki. W Balnicy znajduje się małe schronisko oraz szereg straganów z pamiątkami i lokalnymi produktami spożywczymi.

Teren Słowacji zajęty w 1938 r.

Wraz z zajęciem Zaolzia w 1938 r. Polska zajęła mały trójkątny skrawek terenu Czechosłowacji na północ od stacji Balnica. Do tego czasu kolejka na odcinku kilku kilometrów trawersowała stok Matragony po ternie Czechosłowacji. Po wojnie utrzymano przebieg granicy z 1938 r.

Przy okazji Andrzej zwrócił uwagę, że wraz z Polską, również Węgry uczestniczyły w rozbiorze Czechosłowacji. Zajęły one Ruś Zakarpacką i trójstyk granicy Polski, Węgier i Słowacji wyznaczono na wzgórzu na północ od Czerenina, na zachód od wsi Solinka.

Kaptaż górnej części Solinki

Rzeka Solinka płynie przez dawną wieś Solinka szeroką płaska doliną, niejako na szerokiej półce. Od zachodu obramowana ona jest wzgórzami o wysokości względnej wynoszącej zaledwie 20 – 30 metrów (przebiega tam granica, szlak niebieski i czerwony). Po zachodniej stronie mamy kocioł źródłowy rzeki Udavy. Występują tutaj olbrzymie spadki terenu, co powoduje silną erozję wzgórz granicznych. Za kilkaset lat może tutaj dojść do podcięcia doliny Solinki i przejęcia wód z górnego biegu Solinki przez Udavę. Takie zjawisko nazywa się kaptażem.

Pożyteczne informacje 

• Kolejka kursuje w sezonie codziennie kilkukrotnie na trasie z Majdanu do Balnicy i Przysłupia. Organizowane są również kursy za parowozem do Dołżycy.