Dolina Jasiołki

Płynąca przez Duklę i Jaśliska rzeka Jasiołka była przez wiele lat rzeką graniczną. W czasach wczesnosłowiańskich na wschód od Jasiołki rozpościerały się Grody Czerwieńskie, które Bolesław Chrobry w 1008 r., przyłączył na 23 lata do Polski. Zostały one wkrótce podbite i włączone do Rusi Kijowskiej. W 1054 r. zmarł książę kijowski Jarosław Mądry, który rozdzielił Ruś na pięciu synów i zapoczątkował okres rozbicia dzielnicowego. Powstałe Księstwo Halicko-Wołyńskie popadało w zależność lenną od chanów tatarskich i Mongołów. Książe Daniel Halicki przeniósł stolicę z Halicza do Chełma. W 1344 r. Kazimierz Wielki przyłączył do Polski ziemię krośnieńską i odtąd stała się ona trwałą częścią Korony Polskiej. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów tereny na zachód od Jasiołki należały do województwa krakowskiego, a na wschód do województwa ruskiego. Na skutek I rozbioru Dukla trafiła w ręce Austriaków. Tereny na zachód od Jasiołki należały łącznie do Polski przez 878, na wschód tylko 553 lat.

Przełęcz Dukielska

Przełęcz Dukielska to najniżej położona przełęcz w głównym grzbiecie Karpat (500 m n.p.m.). Przełęcz Dukielska od najdawniejszych czasów stanowiła wygodny punkt przekraczania głównego grzbietu Karpat. Już od XIV w wiódł nią trakt handlowy z Polski na Węgry i dalej – na Bałkany. Niestety, łatwy dostęp powodował, że wielokrotnie była świadkiem wędrówek wojsk i wielkich bitew. Od 1471 r. w czasie zatargów Kazimierza Jagiellończyka z Maciejem Korwinem przez przełęcz wędrowały wojska węgierskie. W 1619 r. lisowczycy przekroczyli ją w drodze do Siedmiogrodu, by spacyfikować oddziały Jerzego I Rakoczego. W 1657 r. przełęcz przekroczyły wojska jego syna, Jerzego II. W czasie konfederacji barskiej nieopodal przełęczy na wzgórzu zwanym dziś Szańcami istniał konfederacki obóz warowny. 14 maja 1772 przekroczył przełęcz austriacki korpus preszowskiej straży przedniej gen. Esterhazego wkraczający na ziemie I zaboru. W 1914 roku, w czasie I wojny światowej, na przełęczy toczyły się ciężkie walki. Jednak największą w historii Przełęczy Dukielskiej była bitwa o Przełęcz Dukielską we wrześniu i październiku 1944 r., gdy poległo około 90 tys. żołnierzy Armii Czerwonej, słowackich powstańców i Ukraińców.

Konfederaci Barscy

24 lutego 1768 Rzeczpospolita podpisała z Rosją traktat wieczystej przyjaźni, mocą którego stawała się protektoratem rosyjskim. Katarzyna II gwarantowała nienaruszalność granic i ustroju wewnętrznego tego państwa. Konfederacja Barska zawiązana została w Barze 29 lutego 1768. Skierowana była przeciw cesarzowej Rosji Katarzynie II i uległemu jej królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, który z pomocą Repnina narzucił Rzeczypospolitej gwarancję rosyjską. Konfederaci, wszczynając wojnę domową, wypowiedzieli również wojnę Rosji i zaatakowali garnizony wojsk rosyjskich znajdujące się od 1763 w Rzeczypospolitej.

Na Przełęczy Dukielskiej 7 kwietnia 1769 roku w okolicy wsi Barwinek skoncentrowały się siły konfederatów barskich ks. Jerzego Marcina Lubomirskiego. Przybył tu także Kazimierz Pułaski, czołowy dowódca wojskowy Konfederacji. Zorganizowano jeden z największych obozów konfederackich. W Barwinku sygnowany był uniwersał Pułaskiego, wzywający pod broń szlachtę Podkarpacia. Kazimierz Pułaski z tego miejsca wyruszył w wielki rajd kawaleryjski na Podlasie i Litwę, w czasie którego pod Włodawą 15 września 1769, jego brat Franciszek Ksawery Pułaski zginął, gdy szedł do niego z pomocą. Po rajdach K. Pułaski powracał do Barwinka.

Walki o Przełęcz Dukielską w 1944 r.

Niemcy w 1944 na Podkarpaciu utworzyli tzw. „Karpatenfestung”. Wojska radzieckie dotarły pod Krosno. Dowódca I Frontu Ukraińskiego, marszałek Iwan Koniew, otrzymał rozkaz przebicia się przez Przełęcz Dukielską w kierunku na Preszów. Rosjanie byli wspomagani przez I Czechosłowacki Korpus Armijny. Zgromadzono 120 tys. ludzi i 1000 czołgów. Niemcy wspierani przez Węgrów mieli 100 tys. żołnierzy i 350 czołgów. Walki trwały od 8 września do 30 listopada 1944. Operację dukielską zaliczono do najbardziej krwawych epizodów II wojny światowej na ziemiach polskich, a jedno z miejsc walk w pobliżu Chyrowej (na zachód od Dukli), gdzie toczyła się krwawa bitwa pancerna, nazwano „Doliną Śmierci”. Straty wojsk sowieckich wyniosły ok. 123 000 zabitych, rannych i zaginionych. Wojska czechosłowackie straciły ok. 6500 żołnierzy, natomiast straty niemieckie i węgierskie szacuje się na prawie 70 000 ludzi (dla porównania w całej kampanii wrześniowej w armii polskiej poległo około 70 tys. żołnierzy). Sowiecka decyzja na osobisty rozkaz Stalina o podjęciu natarcia bezpośrednio na przełęczy jest krytykowana jako ludobójstwo na własnych żołnierzach. W ataku na dwa miasta, Duklę i Jasło, Koniew utracił około 130 tys. żołnierzy, a Pomimo ogromnych strat nie uzyskano wielkich sukcesów (zdobyto tylko Duklę).

Krzyż Pojednania

Niedaleko klasztoru oo. Bernardynów znajduje się instalacja rzeźbiarska „Krzyż pojednania”. Składa się ze stylizowanego krzyża, upamiętniającego ofiary wojny, oraz figur św. Jana z Dukli i Jana Pawła II.  Krzyż upamiętnia 130 tysięcy żołnierzy poległych w okolicach Dukli w czasie operacji dukielsko-preszowskiej w 1944 r. i ma symbolizować ich tragiczną śmierć. Jego pozioma belka składa się z dwóch ludzkich rąk, natomiast pionową, w dolnej części, oplata wiele dłoni.

Jaśliska

Jaśliska są dawnym obronnym miasteczkiem przygranicznym, które strzegło drogi na trasie z południa Europy. Przebiegał tędy konkurencyjny do Przełęczy Dukielskiej trakt prowadzący przez Przełęcz Beskid nad Czeremchą do Medzilaborców i Koszyc. Miasto było lokowane w 1366 roku przez króla Kazimierza Wielkiego. Jaśliska zostały przydzielone przez Władysława Jagiełłę biskupstwu przemyskiemu – stanowiły one stolicę klucza dóbr jasielskich w ramach tzw. Państwa Biskupiego.

Kościół św. Katarzyny w Jaśliskach został wybudowany w latach 1724–56 z inicjatywy ks. bp. Aleksandra Fredry. Znajduje się w nim cudowny obraz Matki Bożej Królowej Nieba i Ziemi (Matka Boska Jaśliska), namalowany temperą na desce lipowej w XV w.

Dukla

Od początku swojego istnienia Dukla była własnością wielu rodów rycerskich. Od XVII w. właścicielami Dukli zostali Męcińscy i Mniszchowie. Dukla rozwijała się gospodarczo. Mniszchowie konkurując z Czartoryskimi, starali się uczynić z Dukli centrum życia kulturalnego Rzeczypospolitej. W poł. XVIII w. dzięki wsparciom Mniszchów powstały dwa kościoły w Dukli.

Dukielski pałac był miejscem zebrań przywódców Konfederacji Barskiej. Przygotowano tu akt konfederacji ziemi sanockiej, który ogłoszono 6 lipca 1768 r. na polach między Sieniawą a Rymanowem, podczas generalnego zjazdu 6000 osób szlachty sanockiej i dukielskiej. Dukla w 1772 r. została zajęta przez Austriaków. W czasie II Wojny światowej pałac został zniszczony. Po odbudowie w pałacu mieści się Muzeum Historyczne.

Kościół i klasztor św. Jana z Dukli

Kościół i klasztor bernardynów zbudowany został w 1761 r. Kościół jest głównym miejscem kultu św. Jana z Dukli, świątobliwego zakonnika bernardyńskiej prowincji z XV w. Po II wojnie światowej zostały tu przewiezione ze Lwowa relikwie Świętego, które zostały umieszczone w bocznej kapliczce w  rzeźbionej srebrzystej trumnie.

Chyrowa

Pierwsza wzmianka o cerkwi pochodzi z 1536. Obecnie mieści się w niej kościół rzymskokatolicki. W XIX w. należała do Cezarego Męcińskiego herbu Poraj.  W Chyrowej znajduje się greckokatolicka, drewniano-murowana cerkiew Opieki Bogurodzicy z 1780 (położona na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego). Świątynia w Chyrowej jest jedną z dwóch zachowanych do dzisiaj cerkwi (obok cerkwi w Bałuciance) prezentujących typ budowli charakterystycznej dla obszaru środkowej i wschodniej Łemkowszczyzny, w których upowszechniło się stosowanie wielopolowych sklepień zrębowych.

Dolina Śmierci

Dolina Śmierci to fragment doliny rzeki Iwielki pomiędzy szczytami Dania i Chyrowa. W rejonie Chyrowej we wrześniu 1944 r. toczyły się ciężkie walki oddziałów pancernych i kawalerii gen. Baranowa, które dostały się pod ogień własnej artylerii w ramach operacji dukielsko-preszowskiej. Straty po obu stronach sięgnęły dziesiątek tysięcy zabitych i rannych, a ślady po bitwie widoczne były w terenie jeszcze wiele lat po wojnie. W związku z tym miejscowa ludność nazwała to miejsce Doliną Śmierci.

Cerkiew Narodzenia NMP w Tylawie – schizma tylawska

Cerkiew Narodzenia NMP to dawną cerkiew greckokatolicką z 1784 z zachowanym XVIII-wiecznym ikonostasem. W 1926 r była centrum tzw schizmy tylawskiej. Jako schizmę tylawską określa się zdarzenie, które miało miejsce 16 listopada 1926 w Tylawie kiedy zebrani na wiecu Łemkowie, zadeklarowali odejście z Kościoła greckokatolickiego i przejście na prawosławie. Wiec w Tylawie zapoczątkował wiele analogicznych konwersji Łemków na prawosławie w latach 1926–1934 mających miejsce w innych wsiach w zachodniej części Beskidu Niskiego.