Mapa regionu Białegostoku	https://smakipolski.pl/www/mapa/#Mapab6
Mapa szlaków turystyki kulinarnej	https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasy&miasto=bialystok https://smakipolski.pl/www/mapa/#Trasa442

Szczypta historii

Osada Białystok powstała w Wielkim Księstwie Litewskim ok. 1440 r. W połowie XV w. Białystok przeszedł we władanie bojara żmudzkiego Jakuba Raczki Tabutowicza. Powstały wtedy dwa dwory oraz kościół parafialny. Na mocy postanowień unii lubelskiej, w 1569 r. Białystok wraz z całym województwem podlaskim został przyłączony do Korony Polskiej. W latach 1617–1626 z fundacji marszałka Piotra Wiesiołowskiego zbudowano zachowany do dziś stary kościół farny oraz murowany gotycko-renesansowy zamek. W XVII w., w zamian za zasługi wojenne, Białystok został przyznany wraz ze starostwem Tykocin hetmanowi polnemu Stefanowi Czarnieckiemu, który przekazał miasto zięciowi – Janowi Branickiemu. Jego wnuk – hetman Jan Klemens Branicki przyczynił się do znacznego rozwoju miasta. W latach 1807–1915 Białystok znajdował się w granicach Imperium Rosyjskiego. Łączna przynależność Białegostoku do Polski wynosi 347 lat. W historii przez setki lat na rzece Narwi w okolicach Białegostoku przebiegała granica pomiędzy Mazowszem a Litwą i stąd przynależność do Polski pobliskiego Tykocina, leżącego już na Mazowszu, wynosi 904 lata.

Stary kościół farny

Stary gotycko-renesansowy kościół karny zbudowano w 1626 r. z fundacji Piotra Wiesiołowskiego. Wewnątrz znajduje się późnobarokowe wyposażenie fundowane przez Jana Klemensa Branickiego.

Jak obchodzono carskie ukazy

Obok starego kościoła farnego znajduje się o wiele większy kościół, wzniesiony w latach 1900-1905 według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego w stylu neogotyku nadwiślańskiego, długi na 90 m z wieżami o wysokości 72,5 m.

Na przełomie XVIII/XIX w. w ramach polityki rusyfikacji ludności polskiej nie pozwalano na budowę nowych kościołów katolickich. Pomimo wielu starań, białostoccy wierni dostali od władzy carskiej zgodę tylko na rozbudowę istniejącego kościoła farnego. Dzięki ich sprytowi, przybudówka, powstająca w miejscu prezbiterium starego kościoła, rozrosła się do olbrzymiego budynku, kilkakrotnie większego od oryginalnego.

Zespół pałacowo-parkowy Branickich

Pałac Branickich to jedna z najlepiej zachowanych rezydencji magnackich epoki saskiej na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w stylu późnobarokowym. Jest określany mianem „Wersalu Północy”. Początki pałacu sięgają XVI wieku. Został on kompletnie przebudowany w stylu późnobarokowym pod koniec XVII wieku na rezydencję magnackiego rodu Branickich. Przebudowy dokonali trzej architekci: Tylman z Gameren, Jan Zygmunt Deybel i Jakub Fontana. Pałac został zniszczony w 1944.  Obecnie mieści się w nim Uniwersytet Medyczny.

Cerkiew św. Marii Magdaleny

Cerkiew św. Marii Magdaleny w stylu barokowym w formie rotundy została ufundowana w II poł. XVIII w. przez Jana Klemensa Branickiego jako kaplica katolicka. W 1864 r. została przejęta przez Kościół Prawosławny.

Ratusz

Późnobarokowy ratusz w Białymstoku zbudowano w latach 1745–1761 z wieżą zegarową z fundacji Jana Klemensa Branickiego według projektu Jana Henryka Klemma. Obecnie ratusz jest siedzibą Muzeum Podlaskiego (dział archeologii i galerii malarstwa polskiego).

Klasztor Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo

Późnobarokowy klasztor szarytek został wzniesiony w 1769 r. z fundacji Jana Klemensa Branickiego.

Pałacyk gościnny Branickich

Barokowy pałac został zbudowany w połowie XVIII w. według projektu Jana Zygmunta Deybela.

Sobór św. Mikołaja

Klasycystyczna katedra prawosławna została wzniesiona w latach 1843–1846 na miejscu starszej świątyni unickiej z XVIII w. W dwudziestoleciu międzywojennym była jedna z dwóch czynnych cerkwi w mieście.

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa

Kościół wzniesiony został w XIX w. w stylu neobizantyńskim jako prawosławna cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej. Po 1918 cerkiew zamieniono na wojskowy kościół rzymskokatolicki.

Pałac Krusensternów

Pałac został zbudowany przez barona Aleksandra Krusensterna w połowie XIX w. w stylu neoklasycystycznym. W czasie II wojny światowej pałac był białostocką siedzibą gauleitera Prus Ericha Kocha.

Synagoga Piaskower

Synagoga została zbudowana w 1893 roku na miejscu starej bożnicy. W budynku funkcjonowała szkoła religijna „Talmud Tora”.

Kamienica Ginzburga – dawny dom publiczny

Zabytkowa kamienica została wybudowana przed 1906 rokiem dla żydowskiego kupca Szeftela Ginzburga. W okresie międzywojennym wdowa po Szeftelu, prowadziła w budynku Hotel Metropol, będący w rzeczywistości największym domem publicznym w Białymstoku.

Bazylika św. Rocha

Kościół na wzgórzu św. Rocha został wybudowany w 1927 roku z darów wiernych jako pomnik Odzyskania Niepodległości. Jest to budowla w stylu modernistyczno-ekspresjonistycznym na planie ośmioboku. Kościół wpisano na listę pomników historii w ramach akcji „100 Pomników Historii na stulecie odzyskania niepodległości”.

Bazylika św. Rocha, widok na elewację zach, fot. J. Kotyńska-Stetkiewicz, NID, CC BY-SA-NC 3.0

Gniazdo zdrady

W czasie ofensywy armii bolszewickiej na Warszawę w 1920 r., w Wilnie i Białymstoku utworzono Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski pod przewodnictwem Juliana Marchlewskiego. W lipcu 1920 r. wydano „Manifest do polskiego ludu roboczego miast i wsi” zapowiadający utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad, czyli włączenie podbitych ziem do Związku Sowieckiego. Kilkutygodniowe rządy Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski na Wileńszczyźnie i Białostocczyźnie były okresem terroru rewolucyjnego. Komitet powołał trybunały, które represjonowały i zabijały przeciwników rządów Komitetu. Nastąpiły masowe aresztowania osób podejrzanych. W wyniku zwycięskiej kontrofensywy wojsk polskich, 22 sierpnia 1920 r. komitet zmuszony był w pośpiechu opuścić Białystok wraz z wycofującymi się wojskami Armii Czerwonej i udał do Mińska. Julian Marchlewski zrobił później karierę z Związku Sowieckim. W 1950 r. urna z jego prochami została przywieziona do Warszawy i z honorami złożona w grobowcu na Powązkach Wojskowych.

Niemcy dwukrotnie zdobywają Białystok podczas II wojny światowej

Niemcy w kampanii wrześniowej zdobyli Białystok 15 września, po czym się wycofali się na linię określoną w Pakcie Ribbentrop – Mołotow. W październiku 1939 r. Białystok przyłączono do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej jako tzw. Zachodnia Białoruś. Bardzo szybko w mieście pojawili się funkcjonariusze NKWD, rozpoczęły się aresztowania i represje ludności. W ciągu całej okupacji sowieckiej (IX.1939-VI.1941) w głąb ZSRR deportowano łącznie ok. 30 tys. rdzennych mieszkańców Białostocczyzny. Przesiedleniami objęte zostały rodziny osób uznanych za „wrogów ustroju” – głównie urzędników, wojskowych, policjantów, nauczycieli, działaczy społecznych, etc.

W czerwcu 1941 do Białegostoku ponownie wkroczyły wojska niemieckie. Od lipca 1941 do lipca 1944 miasto było ośrodkiem administracyjnym Okręgu Białostockiego (nie należącego do Generalnego Gubernatorstwa).

Kuchnia regionalna

Będąc w Białymstoku należy posmakować kuchni kresowej. Najlepsze kresowe smaki oferuje restauracja Babka. Nazwa oczywiście wzięła się od fantastycznej babki ziemniaczanej. Powinniśmy spróbować też chłodnika litewskiego, kartaczy, pierogów z jelenia, gołąbkó1) z kasza i grzybami, draniku, litewskiego kwasu chlebowego.

Pożyteczne informacje

• Restauracja Babka, Lipowa 2, Białystok