| Mapa regionu Doliny Pilicy | https://smakipolski.pl/www/mapa/#Mapae5 |
Historia regionu
Pilica była przez wiele wieków rzeką rozdzielającą ziemię sieradzką (z Piotrkowem Trybunalskim, Wolborzem) i ziemie łęczycką (z Inowłodzem) od ziemi sandomierskiej (z Opocznem). Tereny te należą do rdzennych polskich regionów, ich przynależność do Polski wynosi 931 lata.
Czasy średniowieczne
Opowieść o historii regionu powinniśmy zacząć od założenia opactwa cysterskiego w Sulejowie w 1176 roku. Kazimierz Sprawiedliwy przekazał cystersom wieś Sulejów, leżącą na szlaku handlowym łączącym północ i zachód Europy z Rusią. Świadkiem tamtych czasów jest kościół św. Tomasza Kantuaryjskiego – trójnawowa bazylika z transeptem. Bryła kościoła zachowała się w nienaruszonym układzie. Front kościoła zdobi romański portal i rozeta.
Rozwój opactwa cysterskiego został jednak zahamowany, gdy w pierwszej połowie XIII wieku w niedalekim Witowie powstał klasztor norbertanów. Kościół początkowo gotycki przebudowano w 1677 r. na barokowy.
Duże znaczenie w dawnych czasach miał też Inowłódz położony nad Pilicą. Osada powstała w X wieku. Pamiątką tych czasów jest kościół św. Idziego, ufundowany przez Władysława Hermana w 1086 r.
Inowłódz Prawa miejskie otrzymał w połowie XIV wieku od króla Kazimierza Wielkiego, wówczas to wzniesiono również zamek inowłodzki, mający bronić północnej granicy Małopolski oraz strzec brodu na rzece Pilicy.
Zamek w Drzewicy
Zamek w Drzewicy zbudowano w latach 1527-1535 z inicjatywy arcybiskupa gnieźnieńskiego Macieja Drzewickiego, w stylu gotycko-renesansowym. Wybudowany na skraju miasta, nad rzeką Drzewiczką, został otoczony dwiema fosami i dzielącym je wałem ziemnym. Budowla stanęła na planie regularnego, zbliżonego do kwadratu prostokąta. W jej systemie obronnym istotną rolę odgrywały cztery kwadratowe wieże usytuowane w narożach założenia. Obiekt spłonął w 1814 roku, jest dziś dobrze zachowaną, po koronę murów, ruiną.
Bazylika św. Jakuba Apostoła w Piotrkowie Trybunalskim
Jest to najstarszy gotycki kościół Piotrkowa, pochodząca z XII w. Wyposażenie barokowe z XVIII w.
Czasy I Rzeczpospolitej
Dzieje trybunalskie Piotrkowa
Piotrków był miastem królewskim, założonym pod koniec XIII w., który przeszedł do historii jako kolebka polskiego parlamentaryzmu. To tutaj już w 1468 r. odbył się pierwszy sejm walny Królestwa Polskiego. W 1492 r. w Piotrkowie odbyła się elekcja Jana Olbrachta. Rok później, w 1493 odbył się pierwszy sejm w Piotrkowie z wydzieloną szlachecką izbą poselską i senatem (z członkami Rady Królewskiej) i ta data przyjmowana jako początek parlamentaryzmu polskiego. Ostatni raz sejm w Piotrkowie obradował w 1567 roku. Po Unii Lubelskiej, ze względu na zmiany terytorialne w powstałej wtedy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, obrady sejmowe przeniesiono ostatecznie do Warszawy.
Piotrków zasłużył się także dla polskiego sądownictwa. Do 1578 roku najwyższym sędzią dla szlachty polskiej był król, ale już w XV wieku sąd królewski był tak obciążony sprawami, że zalegały one często ponad dwadzieścia lat. Aby to usprawnić, sejm w 1578 roku powołał do życia Trybunał Korony – pierwszy w Europie sąd najwyższy niezależny od władcy. Piotrkowa na jedną z dwu siedzib Trybunału Koronnego (dla Wielkopolski). Zjazdy trybunalskie odbywały się regularnie co roku przez 214 lat, o ile nie zakłóciły ich klęski żywiołowe lub wydarzenia polityczne, jak np. wojny ze Szwedami.
W początkowym okresie działalności Trybunału Koronnego w Piotrkowie, prawdopodobnie jego siedzibą był zamek królewski zbudowany w latach 1511-1519. Potem siedzibą Trybunału stał się rozbudowany w końcu XVI wieku ratusz miejski, któremu w 1611 roku dobudowano wieżę, gdzie od tej pory mieściło się także więzienie trybunału, a w podziemiach sala tortur. Już w czasach współczesnych, dla przypomnienia wspaniałej przeszłości, dodano do nazwy miasta człon „Trybunalski”.
Zamek Królewski w Piotrkowie Trybunalskim
Zamek został zbudowany w 1519 r. na polecenie Zygmunta I Starego. Królewska rezydencja została zbudowana na kopcu ziemnym otoczonym fosą. Nadano jej kształt wieży, którą wypiętrzono ponad okolicę potężnym masywem trzech kondygnacji wspartych na wysokim przyziemiu.
Kościół Świętego Jacka w Piotrkowie Trybunalskim
Jest to budowla należąca dawniej do dominikanów. Budowla gotycka z XV wieku, została przebudowana w XVII i XIX stuleciu.
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Piotrkowie Trybunalskim
Barokowy kościół ojców bernardynów jest obecnie Sanktuarium Matki Bożej Piotrkowskiej. Kościół został zbudowany w 1642 roku. Cały obiekt klasztorny chroniony był przez mur oraz baszty.
Czasy rozbiorów
Ziemia piotrkowska w wyniku II rozbioru została włączona do zaboru pruskiego (tzw. Prusy Południowe), a Opoczno (tereny na prawym brzegu Pilicy) do Austrii. Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 cały region przyłączono do Królestwa Polskiego pod zaborem rosyjskim.
Zespół klasztorny dominikanek w Piotrkowie Trybunalskim
W skład zabytkowego zespołu wchodzą: budynek kościoła pw. Matki Bożej Śnieżnej, klasztor wsparty o średniowieczne mury miejskie. Budowę zespołu klasztornego rozpoczęto w 1627.
W 1794 władze zaborcze zamknęły nowicjat, zaś w 1797 skonfiskowały majątek i zamknęły szkołę. w wyniku represji po powstaniu styczniowym (1863) skasowano dom klasztorny dominikanek oraz zamknięto kościół. W 2015 zakończył się gruntowny remont zespołu klasztornego, w ramach którego działa placówka kulturalna o nazwie Centrum Idei „Ku Demokracji”.
Kościół św. Franciszka Ksawerego w Piotrkowie Trybunalskim
Barokowy kościół jezuitów ukończono w 1727. W 1773 miała miejsca kasacja zakonu, w wyniku której jezuici opuścili świątynię. W 1788 świątynię objęli pijarzy, którzy przenieśli z własnego klasztoru, zniszczonego w czasie pożaru. W 1864 władze carskie skasowały zakon pijarów.
Kościół św. Franciszka Ksawerego jest najcenniejszym pod względem artystycznym zabytkiem architektonicznym Piotrkowa. Świątynia harmonijnie łączy cechy baroku i rokoka. Wnętrze kościoła jest bogato zdobione, szczególnie zasługuje na uwagę barokowa polichromia Andrzeja Ahorna i Jana Raynera oraz bogato złocone ołtarze.
Cerkiew Konkatedralna Wszystkich Świętych w Piotrkowie
Pamiątką po czasach zaboru rosyjskiego jest cerkiew Wszystkich Świętych. W miarę wzrostu liczby Rosjan zamieszkujących na stałe w Piotrkowie (kupców, urzędników, wojskowych), sprowadzanych po upadku powstania listopadowego, konieczna stała się budowa cerkwi prawosławnej. Wzniesiona w stylu neobizantyńskimw 1847r.
Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim
Wielka synagoga jest jedną z najlepiej zachowanych synagog w Polsce, cenną ze względu na swoją unikatową architekturę. Synagoga została zbudowana w 1793 r. na miejscu starej synagogi. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę, bezpowrotnie niszcząc jej cenne wyposażenie.
Perły baroku
Bazylika św. Filipa Neri i św. Jana Chrzciciela w Studziannie
Barokowy kościół wzniesiony został w 1724 r. na planie krzyża. Jest to jeden z najpiękniejszych barokowych kościołów województwa łódzkiego.
Pałac biskupów kujawskich w Wolborzu
Barokowy pałac biskupów kujawskich wzniesiony został w 1773 r. Należy do najświetniejszych rezydencji magnackich w Polsce z okresu późnego baroku. Zespół składa się z pałacu, dwóch oficyn, pomieszczeń gospodarczych i kordegardy, a także z dziedzińca paradnego i parku pałacowego.
Pałac Małachowskich Białaczów
Pałac Małachowskich pochodzi z XVIII/XIX w.
Rozwój przemysłu w XIX w.
W regionie rozwijał się głównie przemysł włókienniczy – w Tomaszowie, natomiast w Piotrkowie – szklarski.
Pałac Ostrowskich w Tomaszowie Mazowieckim
Pałac zbudowano w 1812 r. w stylu klasycystycznym dla założyciela Tomaszowa – hrabiego Tomasza Ostrowskiego. Obecnie mieści się tu Muzeum im. Antoniego hr. Ostrowskiego.
Opoczno
W centrum Opoczna stoi neogotycki zamek z XIX wieku, wzniesiony na miejscu zamku z II połowy XV wieku. Stary zamek powstał za decyzją Kazimierza Wielkiego. Zamek zrujnowano w czasie potopu szwedzkiego w 1655 roku, jednak później był nadal użytkowany. W ruinę popadł w XIX w.
Czasy współczesne
Elektrownia Bełchatów
Elektrownia Bełchatów jest jedną z największych na świecie elektrowni węglowych wytwarzających energię elektryczną z węgla brunatnego. Jednocześnie jest to największy w Unii Europejskiej punktowy emitent dwutlenku węgla. Elektrownia produkuje około 20% energii elektrycznej w Polsce.
Kopalnia Węgla Brunatnego „Bełchatów”
Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów mieści się na terenie gminy Kleszczów. Dzięki płaconym lokalnym podatkom, gmina jest uważana za najbogatszą w Polsce. Kopalnię można obserwować z trzech punktów widokowych: na Górze Kamieńskiej oraz w Kleszczowie i Żłobnicy. Głównym odbiorcą węgla jest Elektrownia Bełchatów.
Jezioro Sulejowskie
Jezioro Sulejowskie to sztucznie utworzony zbiornik wodny o powierzchni 27 km². Jezioro powstało w latach 1969–1974 w wyniku przegrodzenia rzeki Pilicy w okolicy miejscowości Smardzewice.
