Na piastowskim szlaku

Szczypta historii

Pierwszy gród w Gnieźnie został wzniesiony na Wzgórzu Lecha w 941 r. Gnieźnieński gród został rozbudowany i zmodernizowany w czasach Mieszka I i wtedy stał się siedzibą władców piastowskich jako główny gród państwa Polan. O stołecznej funkcji Gniezna świadczyć mogą także napisy „Gnezdun civitas” na monetach Bolesława Chrobrego, jak również fakt pochowania właśnie w Gnieźnie w 997 roku ciała biskupa i męczennika Wojciecha.

W 1000 roku odbył się w Gnieźnie zjazd, w którym uczestniczył Bolesław I Chrobry i Otton III. Utworzono wtedy arcybiskupstwo na czele z bratem św. Wojciecha – Radzimem Gaudentym oraz podległymi jej trzema biskupstwami w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu. W 1025 roku w Gnieźnie miała miejsce koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski. W 1038 roku Gniezno zostało złupione przez czeskiego księcia Brzetysława I. Na skutek zniszczeń, Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa.

Gniezno zostało lokowane jako miasto w 1239 roku. W 1295 roku odbyła się po 219-letniej przerwie w katedrze gnieźnieńskiej koronacja króla Przemysła II. Za panowania Władysława Jagiełły (1419) dzięki staraniom Mikołaja Trąby, gnieźnieńskim arcybiskupom przyznano tytuł prymasa Polski oraz zastrzeżono dla nich purpurę kardynalską, dzięki czemu Gniezno umocniło swoją pozycję jako polska „stolica” chrześcijaństwa. Ziemia gnieźnieńska to rdzenne tereny naszego kraju, należące do Polski przez 930 lat.

Katedra Gnieźnieńska

Największym zabytkiem miasta jest „matka kościołów polskich” – Katedra Gnieźnieńska będąca bazyliką prymasowską Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Katedra jest miejscem pochówku św. Wojciecha, głównego patrona Polski i obecnie jest jego sanktuarium. Katedra była miejscem pięciu koronacji królewskich i jest zaliczana do pomników historii.

W podziemiach katedry można zobaczyć m.in. najstarszy w Polsce napis nagrobkowy z ok. 1006 r., odkryte podczas badań archeologicznych relikty budowli kamiennej z końca IX wieku, a także fragmenty murów bazyliki Mieszka I.

Budowa obecnej gotyckiej katedry w Gnieźnie zainicjowana została w 1342 r., a trwała do połowy XV w. Od 1419 roku, w związku z nadaniem arcybiskupom gnieźnieńskim tytułu prymasa, świątynia stała się archikatedrą prymasowską. Archikatedra jest budowlą trójnawową, o układzie bazylikowym z prezbiterium zamkniętym wielobocznie i ambitem. Do naw bocznych i ambitu przylega wieniec czternastu kaplic bocznych, w których pochowano dawnych metropolitów gnieźnieńskich.

W katedrze znajdują się Drzwi Gnieźnieńskie z 1175 r. przedstawiające życiorys św. Wojciecha.

W drugiej połowie XV stulecia, za abp Jakuba z Sienna na belce tęczowej zawisł potężny krucyfiks, a przed prezbiterium stanęło nowe mauzoleum św. Wojciecha, ukryte pod kamiennym baldachimem wspartym na kolumienkach i ozdobione marmurową płytą z podobizną męczennika, którą wykonał rzeźbiarz Hans Brandt. Pod baldachimem znajduje się srebrny relikwiarz świętego Wojciecha.

Muzeum Początków Państwa Polskiego

Muzeum zostało otwarte w 1983 roku. Powstanie muzeum związane jest z prowadzonymi tu od 1948 roku badaniami archeologicznymi, których celem było poznanie historii oraz uzyskanie zabytków pochodzących z wykopalisk dokumentujących początki państwa polskiego i jego pierwszej stolicy.

Kolegiata św. Jerzego

Przy katedrze, na Wzgórzu Lecha znajduje się Kolegiata – zespół średniowiecznych budynków wraz z kościołem św. Jerzego. Kościół został zbudowany na pozostałościach kamiennego kopca, będącego do X w. ważnym obiektem kultu pogańskiego. Po przyjęciu chrztu w 966 książę Mieszko I obrał to symboliczne miejsce na siedzibę, wznosząc tu swoją rezydencję z kaplicą. Z tego okresu pochodzi fragment romańskiego muru, odsłonięty na północnej i południowej ścianie.

Muzeum Archidiecezjalne

Na Wzgórzu Lecha znajduje się Muzeum Archidiecezjalne, w którym znajduje się m.in. skarbiec katedralny, który obok jasnogórskiego i krakowskiego jest najbogatszym skarbcem katedralnym w Polsce. Znajdują się tutaj relikwie św. Wojciecha, który zginął w okolicach Elbląga, a jego ciało wykupił Bolesław Chrobry na wagę złota i rozkazał pochować w Gnieźnie.

Archiwum Archidiecezjalne

Archiwum Archidiecezjalne położone przy kolegiacie posiada jeden z najstarszych i najzasobniejszych w kraju zbiorów muzykaliów, kartografii, rubryceli, schematyzmów diecezjalnych i zakonnych oraz ikonografii. Jednym z zabytków jest Złoty kodeks gnieźnieński (Codex Aureus Gnesnensis) – ewangeliarz, jeden z najważniejszych zabytków europejskiego piśmiennictwa średniowiecznego z XI w.

Kościół Wniebowzięcia NMP

W pobliżu katedry, w północnej części rynku, mieści się Kościół Wniebowzięcia NMP i klasztor oo. franciszkanów, ufundowany przez Przemysła II ok. 1270, z grobem bł. Jolenty, za sprawą której nieopodal wzniesiono klasztor klarysek. Klasztor wybudowany został w stylu gotyckim i posiada obecnie wystrój barokowy. W głównym ołtarzu barokowym znajduje się Obraz Matki Bożej Pocieszenia – Pani Gniezna z I ćw. XVII w.

Kościół św. Jana Chrzciciela

Gotycki kościół św. Jana Chrzciciela zbudowano w połowie XIV w. Wieża pochodzi z XV-XVI wieku, a barokowy hełm z XVII w. Obok kościoła znajduje się klasztor bożogrobców, sprowadzonych do Gniezna z Miechowa w 1179 roku. Bożogrobcy to zakon powstały w czasie wypraw krzyżowych dla obrony Grobu Chrystusowego w Jerozolimie. Znakiem zakonu był krzyż z podwójną poprzeczką.

Pałac Prymasowski

Rezydencja Metropolitów Gnieźnieńskich i Prymasów Polski mieści się w klasycystycznym pałacu pochodzącym z 1 połowy XIX w. Pałac naprzeciw archikatedry tradycyjnie zwany jest prymasowskim. Jest tak dlatego, że od 1417 r. po dziś dzień arcybiskupi Gniezna noszą tytuł Prymasa Polski. Tytuł prymasa oznaczał pierwszeństwo wśród biskupów kraju. W Polsce od 1572 r. Prymas był też interrexem – najwyższym urzędnikiem państwa w okresie bezkrólewia. Dokonywał również koronacji nowo obranego króla.

Kościół św. Trójcy

Gotycki kościół św. Trójcy pochodzi z 1430 r. W XVII w. został przebudowany w stylu barokowym. Wewnątrz wyposażenie pochodzi głównie z XVIII wieku.

Kościół św. Wawrzyńca

Kościół św. Wawrzyńca jest jednym z najstarszych kościołów w Gnieźnie. W dokumencie z 1255 roku, wydanym przez Bolesława Pobożnego, mowa jest o drewnianym kościele parafialnym. Kiedy w XVI wieku, kościół spłonął, w jego miejsce została wybudowana nowa świątynia.

Czasy zaborów

Czasy zaboru pruskiego przypominają kościoły ewangelickie. Takim przykładem jest kościół poewangelicki, obecnie garnizonowy, rzymskokatolicki, pw. NMP Królowej Polski. Budowę rozpoczęto w 1838 r. W okresie II Rzeczypospolitej kościół był we władaniu parafii ewangelickiej. W 1945 świątynia została przejęta przez Kościół katolicki.

Kościół bł. Michała Kozala

Neogotycki kościół wybudowano w 1895 r. jako kaplicę szpitala psychiatrycznego „Dziekanka”. Od samego początku był przeznaczony na świątynię dwuwyznaniową i posiada dwa prezbiteria -katolickie i ewangelickie.

Stary Ratusz

Stary Ratusz został wybudowany w roku 1830 w stylu klasycystycznym. Na piętrze ratusza znajduje się Sala Kryształowa, w której odbywają się Uroczyste Sesje Rady Miasta Gniezna.

Czasy współczesne

Kościół bł. Radzyma Gaudentego

Kamień węgielny nowego kościoła poświęcił w 1983 roku papież Jan Paweł II. Projektantami budowli w kształcie korony, nawiązującej do rangi Królewskiego Miasta Gniezna, są architekci Jan i Maria Godlewscy z Poznania. Marmurowa chrzcielnica w formie krzyża wydrążona została w posadzce, co umożliwia chrzest przez zanurzenie.

Kolej Gnieźnieńska

W 1883 r. założono kolej wąskotorową na trasie Gniezno –Witkowo – Powidz –Anastazewo. Całość linii ze względu na zły stan techniczny w 2015 została wyłączona z eksploatacji. Na szczególną uwagę zasługuje stacja Przybrodzin, nad Jeziorem Powidzkim, która jest jedyną stacją kolejową w Polsce położoną na plaży.

Kuchnia regionalna

Niedaleko katedry możemy się udać na domowe pierogi do „Siódmego Nieba”. Polecamy szczególnie pierogi z grzybami, z fetą i szpinakiem i pierogi na słodko.

Pożyteczne informacje

• Pierogarnia Siódme Niebo, ul. Tumska 16, Gniezno

Zaplanuj wycieczkę