Szczypta historii
Na początku XI wieku Bolesław Chrobry zajął tereny na południe od Karpat, w tym Spisz. Po jego śmierci kraina ta stała się częścią państwa węgierskiego. Granica przebiegała wzdłuż Białki i Dunajca. Na początku XIV w. walczący o koronę węgierską Karol Robert Andegaweński przekazał Zamagurze Spiskie rycerzowi Kokoszowi Berzewiczemu, który szybko rozpoczął akcję kolonizacyjną i wybudował zamek Dunajec w Niedzicy, warownię strzegącą granicy polsko-węgierskiej. Właścicielami zamku i dominium dunajeckiego (Niedzica, Kacwin, Frydman) były węgierskie rody Drugethów, Zapolyów, Łaskich (jedyna polska rodzina), Joanellich, Horváthów, Salamonów. Niedzica utrzymała polityczną przynależność do Węgier do 1918 r. Po rozpadzie Austro-Węgier została przyznana Polsce decyzją Rady Ambasadorów w Spa w 1920 r. Podczas II wojny światowej, w latach 1939–1945 Zamagurze zostało włączone w obręb Słowacji, kolaborującej z Niemcami. Po wojnie powróciło w granice Polski. Tereny Zamagurza Spiskiego należą do Polski przez 426 lat. Co ciekawe, niewiele osób wie, że znaczna część Spisza z Zamkiem Lubowla, przez 360 lat znajdowała się w zastawie u polskich królów i zarządzali nią polscy starostowie.
Zamek Dunajec w Niedzicy
Pierwszy raz nazwa zamek Dunajec (łac. novum castrum de Dunajecz) pojawiła się w dokumencie z 1325 r. Zamek ten stanowił węgierską strażnicę na granicy z Polską. Ostatnimi właścicielami zamku był ród Salamonów (aż do 1945 r.). Od 1948 prowadzono na zamku prace restauracyjne i częściową odbudowę. W części pomieszczeń utworzono dom pracy twórczej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, inne udostępniono do zwiedzania, tworząc muzeum wnętrz i historii regionu spiskiego. Jedną z najbardziej tajemniczych kart w historii zamku jest odnalezione, podobno tuż po II wojnie światowej, inkaskie kipu – rodzaj zapisu informacji pismem węzełkowym, które zawiera ponoć informacje o ukrytym skarbie.
Pańszczyzna w dominium dunajeckim
W dobrach zamkowych aż do 1931 roku (najdłużej w Europie) przetrwały szczątkowe formy pańszczyzny, tzw. żelarki.
Zamek w Czorsztynie
Po przeciwległej stronie Dunajca, po „polskiej” stronie wznoszą się ruiny królewskiego zamku w Czorsztynie. Początki zamku (ok. 1320 roku) związane są z działalnością św. Kingi jako Pani Sądeckiej. Na przełomie XIII/XIV w. wzniesiono cylindryczną wieżę (stołp), a później powstał kamienny mur obwodowy na kulminacji skały. Znaczna rozbudowa zamku nastąpiła za czasów Kazimierza Wielkiego.
Upadek zamku rozpoczął się od dewastacji przez wojska kozackie w latach 1734-1735, w czasie walk o tron pomiędzy Augustem II Sasem i Stanisławem Leszczyńskim. W 1819 roku dobra czorsztyńskie wraz z ruinami zamku zakupiła rodzina Drohojowskich, władająca nimi do 1945 r. Obecnie zamek jest pod opieką Pienińskiego Parku Narodowego. Od 1996 roku zamek jest udostępniony do zwiedzania.
Kasztel w Frydmanie
Murowany dwór obronny – kasztel, typowy dla terenów Spiszu, zbudowany został w Frydmanie przez Jerzego Horvatha Palocsaya w latach 1585–1590 jako wiejska rezydencja o charakterze obronnym.
Kościół, w którym służył do mszy Jan III Sobieski
Gotycki kościół św. Stanisława we Frydmanie z przełomu XIII/XIV w. jest najstarszym zabytkiem architektury sakralnej na Podtatrzu. W 1587 przejęty został przez luteran, w rękach których pozostawał do 1640. Wyposażenie wnętrza kościoła jest w większości późnobarokowe, pochodzi z lat 1751–69. Rokokowy ołtarz w kaplicy Matki Boskiej ma dwa lica i jest dostępny ze wszystkich stron. Na drewnianym stropie znajduje się scena koronacji Matki Boskiej.
Legendy podają, że we frydmańskim kościele służył do mszy Jan III Sobieski wracający przez Zamagurze spod Wiednia.
Łopuszna, widok na Tatry by Jerzy Opiołą – Praca własna, CC BY-SA 4.0
Wdżar
Wdżar to wulkaniczny szczyt (766 m) w paśmie łączącym Lubań z Pieninami. Możemy tu spotkać magmową skałę wulkaniczną – andezyt pieniński. Pierwotnie obszar ten zbudowany był z osadów fliszowych (piaskowce i łupki). W miocenie w osady te dwukrotnie wdzierała się magma – powstało ponad 100 drobnych intruzji. Na stokach Wdżaru znajdują się 3 nieczynne kamieniołomy andezytu.
Jezioro Czorsztyńskie
Jezioro Czorsztyńskie to zaporowy zbiornik wodny na Dunajcu, pomiędzy Pieninami a Gorcami. Jezioro ma 9 km długości i średnio 1,3 km szerokości. Zapora ma 404 m długości i 59,4 m wysokości. Ważną funkcją Zbiornika Czorsztyńskiego jest produkcja energii elektrycznej przez elektrownię szczytowo-pompową o mocy maksymalnej 90,5 MW. Poniżej zapory Zbiornika Czorsztyńskiego znajduje się drugi, znacznie mniejszy Zbiornik Sromowski pełniący rolę zbiornika wyrównawczego dla zbiornika Czorsztyńskiego.
Trybsz
Trybsz wzmiankowany jest od XVI wieku, kiedy to należał do właścicieli zamku Dunajec. Wieś założona została przez spolonizowanych osadników z Frydmana.
Drewniany kościół św. Elżbiety Węgierskiej w Trybszu pochodzi z 1567 r. Wewnątrz znajduje się barokowa polichromia z 1647 r. Na sklepieniu najstarsza malowana panorama polskich Tatr (Hawrań, Płaczliwa Skała), stanowiąca tło dla przedstawienia Sądu Ostatecznego.
Przełom Białki
Przełom Białki pod Krempachami to rezerwat przyrody utworzony na przełomie rzeki Białki, pomiędzy skałkami Kramnicą (688 m n.p.m., wysokość względna 65 m) na prawym brzegu i Obłazową (670 m n.p.m., wysokość względna 47 m) na lewym. Koryto Białki wyścielone jest przyniesionymi z Tatr i obrobionymi podczas tego transportu otoczakami granitowymi.
Prehistoryczny bumerang
W południowym zboczu Obłazowej znajduje się Jaskinia Obłazowa, w której odkryto ślady prehistorycznych ludzi. Najstarsze z nich należą do środkowopaleolitycznej kultury mustierskiej sprzed 40 tys. lat. Wyjątkowy charakter ma zachowany w bardzo dobrym stanie przedmiot z ciosu mamuta, uważany za najstarszy bumerang na świecie. Ma on 71 cm długości, waży ok. 800 g i jest datowany na ponad 30 000 lat temu.
Dzwon burzowy na Przełęczy nad Łapszanką
Na Przełęczy nad Łapszanką stoi wymurowana w 1928 kapliczka z dzwonem ufundowanym przez mieszkańców Łapszanki. Za pomocą tego dzwonu ostrzegano ludzi przed zbliżającą się burzą. Wierzono również, ze ma on zdolności odpędzania burzy.
Kuchnia regionalna
Na najlepsze pstrągi w Gorcach i Pieninach warto się udać do Markowej Zagrody. Serwowane są tu ryby z własnego stawu oraz dania regionalne, np. kaszanka.
Pożyteczne informacje
- Markowa Zagroda, Mizerna 43
Zaplanuj wycieczkę