Szczypta historii

Pod względem historycznym Tykocin leżał na pograniczu Mazowsza i Podlasia (Litwy). Początki Tykocina związane są z grodem mazowieckim, znajdującym się w odległości ok. 3 km na południe od obecnego miasta. Prawa miejskie w 1425 r. nadał Tykocinowi książę mazowiecki Janusz I Starszy w oparciu o prawo chełmińskie. Po przejściu pod władztwo litewskie Tykocin stał się centrum rozległych dóbr i podlaską siedzibą możnego rodu litewskiego Gasztołdów. Po bezpotomnej śmierci ostatniego z rodu – Stanisława Gasztołda, dobra nie przeszły na wdowę Barbarę Gasztołdową z Radziwiłłów według prawa koronnego, a na podstawie prawa litewskiego ― na króla Zygmunta Starego. Tykocin u schyłku życia Zygmunta Augusta stał się centrum i siedzibą podlaskich dóbr królewskich. W tykocińskiej twierdzy został umieszczony arsenał Rzeczypospolitej, skarbiec (spoczywały tu między innymi słynne arrasy oraz biblioteka króla Zygmunta Augusta). W 1569 r. włączono Tykocin i okoliczne ziemie do Królestwa Polskiego.

W 1705 r. król August II ustanowił w Tykocinie Order Orła Białego, najstarszy i najważniejszy order polski.

Hetman Czarniecki – właściciel Tykocina

W 1661 r. za zasługi w wojnie ze Szwedami Tykocin został przekazany na dziedziczną własność hetmanowi Stefanowi Czarnieckiemu.

Czarniecki odbudował zniszczony w czasie potopu szwedzkiego zamek i umieścił w nim swój osobisty skarbiec, gromadząc w nim znaczne dobra, które uczyniły jego córki jedną z najlepszych partii w Rzeczypospolitej. Poprzez mariaże córek hetmana, Tykocin wraz ze starostwem stał się własnością Branickich. W czasie zaborów Tykocin znalazł się początkowo pod władzą Prus, zaś od 1815 r. w granicach Królestwa Polskiego, gdzie pozostawał do roku 1918. Tykocin został podbity przez III Rzeszę podczas inwazji na Polskę we wrześniu 1939 r., a następnie na podstawie Paktu Ribbentrop – Mołotow został przekazany przez Niemców Związkowi Radzieckiemu. Tykocin należy do Polski przez 904 lata.

Zamek w Tykocinie

Pierwszą litewską warownię w miejscu dzisiejszego zamku zbudował prawdopodobnie Jan Gasztołd. Ród Gasztołdów wymarł w 1542 roku wraz ze śmiercią Stanisława Gasztołda. Na podstawie ówczesnego prawa po wygaśnięciu rodu w linii męskiej, jego dobra przypadały władcy, w związku z czym Tykocin wszedł do majątku prywatnego Zygmunta I Starego. Na polecenie króla Zygmunta Augusta zamek rozbudowany w latach 1549–1575. Król Stefan Batory w zamku umieścił arsenał koronny z 500 armatami. W 1655 roku w czasie potopu szwedzkiego zamek obsadziły sprzymierzone ze Szwedami wojska Bogusława Radziwiłła. 31 grudnia 1655, kiedy zamek oblegały wojska konfederacji tyszowieckiej, zmarł tu Janusz Radziwiłł. Po pokonaniu wspierających króla Jana Kazimierza wojsk Sapiehów, Bogusław Radziwiłł wjechał do obleganego wcześniej zamku 26 lutego 1656 r. Wojska wierne Janowi Kazimierzowi odbiły zamek 27 stycznia 1657 roku.

Zespół klasztorny księży misjonarzy

Rozległy kompleks klasztorny pomisjonarski oraz kościół pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej został wzniesiony w 1748 r. z fundacji hetmana Jana Klemensa Branickiego. Późnobarokowy kościół zamyka wschodnią ścianę Dużego Rynku w Tykocinie, jest budowlą typu bazylikowego, z okazałą elewacją frontową określaną jako fasada parawanowa. Po obu stronach elewacji frontowej znajdują się dwie wieże połączone z korpusem kościoła łukami i arkadami w kształcie półkolistych skrzydeł wykończonych w części dachowej misternie wykonanymi rzeźbami. Dziedziniec świątyni zamknięty jest od czoła żelaznym ogrodzeniem i bramą zdobioną popiersiami czterech ewangelistów.

Trójnawowe wnętrze kościoła zdobią polichromie ścienne z 1749 r. wykonane przez Sebastiana Ecksteina. Wszystkie obrazy w nawach bocznych namalowane zostały przez Szymona Czechowicza. Na ścianach po obu stronach wejścia dwa portrety małżonków Branickich, Jana Klemensa i Izabeli z Poniatowskich autorstwa Augusta Mirysa – nadwornego malarza Branickich.

Nad kruchtą rozciąga się balkon chóralny z rokokowymi organami. Zbudowane one zostały około 1760 r.

Żydzi w Tykocinie

Pierwsi osadnicy żydowscy osiedli na tych ziemiach w 1522 roku. W 1576 roku z ręki Stefana Batorego otrzymali oni prawo osadnictwa potwierdzone w roku 1633 przez Władysława IV. W 1800 roku mieszkańcy pochodzenia żydowskiego stanowili ok. 70% ludności miasta, a tuż przed II wojną światową w liczącej 5000 osób populacji miasta udział ludności żydowskiej wynosił 50%.

Wielka Synagoga została zbudowana w 1642 roku i jest drugą co do wielkości i jedną z najstarszych synagog w Polsce.

Na początku II wojny światowej Żydzi stanowili 50% populacji Tykocina. Po dziewiętnastu miesiącach okupacji radzieckiej, w czerwcu 1941 r. miasto zostało zdobyte przez Wehrmacht. Rankiem 25 sierpnia 1941 r. Niemcy nakazali wszystkim tykocińskim Żydom zebrać się na rynku (prawie 3000 ludzi), w celu „przesiedlenia” do getta w Czerwonym Borze. Wkrótce wzięto z placu około 1400-1700 osób do miejsca kaźni w okolicach lasu w Łopuchowie. Mężczyźni maszerowali pieszo, za pochodem długości ponad kilometra szła lokalna orkiestra klezmerów, której Niemcy kazali grać hatikvę. W lesie więźniowie zostali strąceni do grobów przez oddział SS Einsatzkommando, pod dowództwem SS-Obersturmführera Hermanna Schapera. Egzekucja trwała dwa dni.

Zespół Klasztorny Bernardynów

Klasztor Bernardynów w Tykocinie nad Narwią pod wezwaniem Nawiedzenia NMP został ufundowany w 1479 r. przez Marcina Gasztołda, wojewodę kijowskiego. W 1542 r., po wymarciu Gasztołdów, Tykocin stał się własnością króla Zygmunta Augusta, który wzniósł twierdzę w pobliżu kępy bernardyńskiej i rozpoczął rozbiórkę konwentu.

Nowy klasztor został ufundowany w 1771 r. przez hetmana Jana Klemensa Branickiego. Usytuowano go w południowej części Tykocina (obecnie ul. Klasztorna) na miejscu dworu Zygmunta Augusta, wykorzystując niektóre elementy tego dworu. W 1864 r. klasztor bernardyński, został zlikwidowany ukazem carskim po powstaniu styczniowym i przeszedł w ręce prywatne.

Alumnat

Alumnat jest jedynym tego typu obiektem w Polsce. Jest to przytułek dla zasłużonych żołnierzy. W połowie XVIII w. wystawiono budynek alumnatu we wsch. pierzei rynku, którego rozbudowana fasada nawiązywała do pałacowych założeń barokowych. Alumnat zagrał rolę restauracji pani Struzikowej w filmie „U Pana Boga w Ogródku”,

Zabudowa miejska

Tykocin posiada zabytkową, uroczą zabudowę miejską, w większości parterową. W 1950 r. Tykocin utracił prawa miejskie, które odzyskał w 1993 r.

Dawna cerkiew bazylianów

Unicka (greckokatolicka) cerkiew bazylianów pw. św. Mikołaja pochodziła z 1758 r. Rozebrano ją w 1833 r. i przeniesiona do wsi Sokoły, gdzie zachowała się i funkcjonuje jako rzymskokatolicki kościół cmentarny Podwyższenia Krzyża Świętego.

Kuchnia regionalna

Będąc w Tykocinie powinniśmy posmakować tradycyjnej kuchni żydowskiej. Restauracja Cymes, położona w dawnej synagodze najlepiej oddaje judaistyczny klimat i charakter. Mamy w menu do wyboru kugel, czulent, latkes, kreplec, kawior żydowski, kreplechy, wątróbkę po żydowsku oraz desery – hamantasze i małmazję.

Pożyteczne informacje

• Tejsza, ul. Kozia 2, Tykocin

Zaplanuj wycieczkę