Supraśl – u Pana Boga za Piecem

Szczypta historii

W 1501 na uroczysku Suchy Hrud powstał, przeniesiony z Gródka, prawosławny monaster, którego założycielem i głównym fundatorem był wojewoda nowogródzki Aleksander Chodkiewicz, przy późniejszym wsparciu prawosławnego biskupa smoleńskiego Józefa Sołtana. Najpierw powstała drewniana cerkiew św. Jana Ewangelisty, a potem renesansowa cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego. W XVI wieku uformowała się wokół monasteru osada. W 1609 mnisi przystąpili do unii brzeskiej (1596), a klasztor w Supraślu stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym unitów. W 1796 władze pruskie skonfiskowały większość dóbr klasztoru. W 1804 zlikwidowana została drukarnia. W 1807 Supraśl znalazł się pod zaborem rosyjskim (na terenie włączonym bezpośrednio do Rosji). W I połowie XIX w. Supraśl otrzymał prawa miejskie. W 1824 władze rosyjskie przekazały monaster supraski zakonnikom prawosławnym.

Monaster w Supraślu by Dlinemedia – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Supraśl w I Rzeczpospolitej był położony w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Supraśl należy do Polski przez 347 lat.

Ławra Supraska

Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Apostoła Jana Teologa jest jednym z pięciu prawosławnych klasztorów męskich w Polsce. Monaster został ufundowany przez wojewodę nowogródzkiego Aleksandra Chodkiewicza. W 1510 r. rozpoczęto prace nad główną cerkwią – obronną świątynią pod wezwaniem Zwiastowania. W XVI w. monaster w Supraślu stał się jednym z najważniejszych ośrodków prawosławnych w I Rzeczypospolitej. Zakonnicy zajmowali się także gromadzeniem i kopiowaniem ksiąg. Szczególnym kultem otaczana była w nim uważana za cudotwórczą Supraska Ikona Matki Bożej. Po zawarciu unii brzeskiej mnisi monasteru na czele z archimandrytą Hilarionem odmówili przyjęcia jej postanowień. Dopiero w 1635 r. klasztor przeszedł w ręce unitów i do 1824 był administrowany przez bazylianów. Zakon ten w znaczący sposób rozbudował kompleks budynków, powstała papiernia i drukarnia, w której powstała większość ksiąg liturgicznych na potrzeby Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej.

Monaster w Supraślu by Andrzej Miecznik – Praca własna, CC BY 3.0
Widok ogólny klasztoru by Chwiedka – Praca własna, CC BY-SA 3.0
Monaster Zwiastowania NMP, cerkiew i budynki klasztorne, widok od zach., fot. J. Kotyńska-Stetkiewicz. NID, CC BY-SA-NC 3.0
Cerkiew Zwiastowania NMP by Jacek Daczyński – Praca własna, CC BY-SA 4.0
Brama wejściowa by Andrzej Otrębski – Praca własna, CC BY-SA 3.0,
Monaster Zwiastowania NMP, elewacja frontowa Pałacu Archimandrytów, fot. J. Kotyńska-Stetkiewicz. NID, CC BY-SA-NC 3.0

Po znalezieniu się Supraśla pod zaborem rosyjskim, w 1824, klasztor został przejęty przez Rosyjski Kościół Prawosławny. Prawosławny męski monaster funkcjonował do 1915, gdy mnisi udali się na bieżeństwo. W okresie międzywojennym zabudowania klasztoru należały do salezjanów. W 1944 wycofujący się Niemcy wysadzili w powietrze główną cerkiew monasterską.

Cerkiew Zwiastowania Bogurodzicy w Supraślu by © Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0
Wnętrze cerkwi Zwiastowania by Adrian Grycuk – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Supraska Ikona Matki Bożej (kopia Smoleńskiej Ikony Matki Bożej) jest czczona jako cudotwórcza, była ważnym celem pielgrzymkowym.

Supraska Ikona Matki Bożej by Jacek Daczyński – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Na terenie monasteru znajduje się też cerkiew św. Jana Teologa. 

Cerkiew św. Jana Teologa by Andrzej Otrębski – Praca własna, CC BY-SA 3.0,
Ikonostas cerkwi św. Jana Teologa by Andrzej Otrębski – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Muzeum Ikon w Supraślu

Pałac Opatów wzniesiono w latach 1645–1652, za czasów archimandryty Ławry Supraskiej Aleksandra Dubowicza. Pałac stanął na skraju stromej skarpy rzeki Supraśl, posiadał trzy kondygnacje. Zbudowano go w stylu późnego renesansu, natomiast wnętrza pałacowe posiadały charakter barokowy. W budynku pałacowym mieściły się nie tylko komnaty opatów, ale i pomieszczenia drukarni, biblioteki, archiwum, cele bibliotekarza i nadzorcy oficyny wydawniczej, refektarz, kuchnia oraz kaplica z wnętrzem wysokim na trzy kondygnacje. W 2006 roku w kilku pomieszczeniach pałacowych zostało otwarte Muzeum Ikon. W zbiorach znajduje się ok. 1,2 tys. ikon. Duża część tego zbioru to ikony zatrzymane przez celników w czasie prób przemytu ich do Polski zza wschodniej granicy, które po zakończeniu postępowań sądowych zostały przekazane do muzeum. W muzeum obejrzeć można m.in. ikony związane z Chrystusem, Matką Boską, z 12 najważniejszymi świętami cerkiewnymi, ikony przedstawiające poszczególnych świętych (m.in. św. Mikołaj czy św. Jerzy). Najstarsze z prezentowanych ikon pochodzą z XVIII wieku.

Pałac Archimandrytów na terenie monasteru supraskiego – siedziba muzeum by Lilly M – Praca własna, CC BY-SA 3.0
Muzeum ikon w Supraślu – fragment sklepienia jednej z sal ekspozycyjnych by Jolanta Dyr – Praca własna, CC BY-SA 3.0
Ikony przedstawiające 12 głównych świąt liturgicznych by Jimmy(jjg) z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0,
Ekspozycja w sali stylizowanej na pustelniczą pieczarę by Adrian Grycuk – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl
Muzeum ikon w Supraslu – tryptyk mosiężny, emaliowany by Jolanta Dyr – Praca własna, CC BY-SA 3.0
Muzeum ikon w Supraslu – ikony Matki Bożej w srebrnych ryzach by Jolanta Dyr – Praca własna, CC BY-SA 3.0
Ikony by Jolanta Dyr – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Kościół pw. Świętej Trójcy

W 1849 roku otrzymano pozwolenie od władz carskich na wybudowanie świątyni katolickiej w Supraślu. W 1863 r. został wzniesiony kościół, ufundowany przez fabrykantów. W roku 1903 do świątyni została dobudowana wieża z kruchtą, chór oraz dwie zakrystie.

Kościół św. Trójcy by Andrzej Otrębski – Praca własna, CC BY-SA 3.0
Kościół św. Trójcy by Danuta Ruminowicz – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski

Rozwój przemysłu włókienniczego w II poł. XIX w. spowodował napływ ludności wyznania ewangelickiego. Dla nich wybudowano w 1870 r. neogotycki kościół ewangelicko. Obecnie pełni on funkcję rzymskokatolickiego kościoła pw. NMP Królowej Polski.

Kościół NMP Królowej Polski w Supraślu by Andrzej Otrębski – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Pałac Buchholtza

Kiedy Rosjanie w 1834 r. wprowadzili granicę celną z Królestwem Polskim, kilku łódzkich fabrykantów włókienniczych wyjechało z Łodzi do Białegostoku i Supraśla dla budowy tutaj nowych fabryk. Najbardziej znanym z nich był Adolf Buchholtz. Wraz żoną Adelą Marią (córką najpoważniejszego łódzkiego fabrykanta Karola Wilhelma Scheiblera) wzniósł on na przełomie XIX i XX w. pałac w Supraslu. Początkowo był to niewielki pałacyk, usytuowany w pobliżu fabryki, który w późniejszym okresie został rozbudowany poprzez dodanie od strony zachodniej skrzydła bocznego oraz wieży. Pałac posiada bardzo bogaty wystrój w stylu secesyjnym.

Pałac Buchholtza by Marcin Fedoruk – Praca własna, CC BY-SA 4.0
Budynek stróża by Albinsik – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl
Koniusznia by Albinsik – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl
Kaplica Buchholtzów na cmentarzu ewangelickim w Supraślu by Albinsik – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Ratusz w Supraślu

Ratusz w Supraślu to dawna szkoła zbudowana w 1906 r. ze środków Józefiny Zachert (żony fabrykanta). Budynek jest obecnie użytkowany przez Urząd Miejski.

Ratusz w Supraślu by Lilly M – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Dom Ogrodnika

Drewniany budynek o konstrukcji zrębowej został zbudowany w II połowie XVIII w. tuż obok zespołu klasztornego dla ogrodników pracujących w ogrodach supraskiego monasteru. W latach późniejszych budynek przebudowano na karczmę.

Supraśl – dom ogrodnika, w oddali supraski monaster by AndyTheVine – Praca własna, CC BY 3.0

Dwór Zacherta

Klasycystyczny dworek z kolumnowym portykiem został wybudowany w połowie XIX w. jako dom fabrykanta Zacherta. Obecnie mieści się w nim siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.

Siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej by Lilly M – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Tajga w Puszczy Knyszyńskiej

Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej został powołany w 1988 r. Powierzchnia parku w chwili powołania wynosiła 73 094 ha (największy park krajobrazowy w kraju). Jego charakterystyczną cechą jest mozaika form geomorfologicznych, którą tworzą ciągi moren czołowych, kemy, ozy, misy wytopiskowe i sandry. Przez środek obszaru szeroką doliną płynie rzeka Supraśl. W całej Puszczy Knyszyńskiej jest wiele torfowisk i obszarów podmokłych, tworzących się w dolinach rzek i strumieniach oraz w zagłębieniach bezodpływowych. 78% powierzchni Parku przypada na lasy, które w dużym stopniu zachowały charakter naturalny. Jest to las monumentalny zbliżony do południowej tajgi z dużą ilością starych i potężnych drzew. Dominują bory sosnowe i sosnowo-świerkowe.

Puszcza Knyszyńska by Krzysztof Kundzicz – Praca własna, CC BY-SA 3.0
Puszcza Knyszyńska by Adrian Grycuk – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

U Pana Boga za Piecem

W Supraślu kręcono wiele scen z trylogii „U Pana Boga …” (za Piecem, w Ogródku, za Miedzą). Na ulicy 3 Maja można odnaleźć dawne domy tkaczy, które przeistoczyły się w dom filmowego Komendanta Policji – Henryka, w którego rolę wcielił się Andrzej Zaborski. Domy powstały w połowie XIX w. dla pracowników zakładów włókienniczych Zacherta i Bucholtza, łódzkich fabrykantów, którzy wybudowali fabryki w Supraślu.

Ulica 3-go Maja w Supraślu by mamik, praca własna, CC-BY-SA 3.0

Kuchnia regionalna

Obok filmowego domu komendanta policji z „U Pana Boga za Piecem” mieści się restauracja Jarzębinka. Serwowane tam są typowe dania regionalne kuchni podlaskiej z najbardziej charakterystyczną kiszką ziemniaczaną i babką ziemniaczaną. Polecana zupa to chłodnik litewski i żurek z kawałkiem chleba ze smalcem. Powinniśmy także spróbować kartaczy w towarzystwie skwarków, surówek i ogórka kiszonego. Na deser mamy pyszny podpiwek i ciasto Marcinek

Pożyteczne informacje

  • Restauracja Bar Jarzębinka, ul. 3 Maja 22, Supraśl

Zaplanuj wycieczkę