Supraśl – u Pana Boga za Piecem

Szczypta historii

W 1501 na uroczysku Suchy Hrud powstał, przeniesiony z Gródka, prawosławny monaster, którego założycielem i głównym fundatorem był wojewoda nowogródzki Aleksander Chodkiewicz, przy późniejszym wsparciu prawosławnego biskupa smoleńskiego Józefa Sołtana. Najpierw powstała drewniana cerkiew św. Jana Ewangelisty, a potem renesansowa cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego. W XVI wieku uformowała się wokół monasteru osada. W 1609 mnisi przystąpili do unii brzeskiej (1596), a klasztor w Supraślu stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym unitów. W 1796 władze pruskie skonfiskowały większość dóbr klasztoru. W 1804 zlikwidowana została drukarnia. W 1807 Supraśl znalazł się pod zaborem rosyjskim (na terenie włączonym bezpośrednio do Rosji). W I połowie XIX w. Supraśl otrzymał prawa miejskie. W 1824 władze rosyjskie przekazały monaster supraski zakonnikom prawosławnym.

Supraśl w I Rzeczpospolitej był położony w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Supraśl należy do Polski przez 347 lat.

Ławra Supraska

Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Apostoła Jana Teologa jest jednym z pięciu prawosławnych klasztorów męskich w Polsce. Monaster został ufundowany przez wojewodę nowogródzkiego Aleksandra Chodkiewicza. W 1510 r. rozpoczęto prace nad główną cerkwią – obronną świątynią pod wezwaniem Zwiastowania. W XVI w. monaster w Supraślu stał się jednym z najważniejszych ośrodków prawosławnych w I Rzeczypospolitej. Zakonnicy zajmowali się także gromadzeniem i kopiowaniem ksiąg. Szczególnym kultem otaczana była w nim uważana za cudotwórczą Supraska Ikona Matki Bożej. Po zawarciu unii brzeskiej mnisi monasteru na czele z archimandrytą Hilarionem odmówili przyjęcia jej postanowień. Dopiero w 1635 r. klasztor przeszedł w ręce unitów i do 1824 był administrowany przez bazylianów. Zakon ten w znaczący sposób rozbudował kompleks budynków, powstała papiernia i drukarnia, w której powstała większość ksiąg liturgicznych na potrzeby Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej.

Po znalezieniu się Supraśla pod zaborem rosyjskim, w 1824, klasztor został przejęty przez Rosyjski Kościół Prawosławny. Prawosławny męski monaster funkcjonował do 1915, gdy mnisi udali się na bieżeństwo. W okresie międzywojennym zabudowania klasztoru należały do salezjanów. W 1944 wycofujący się Niemcy wysadzili w powietrze główną cerkiew monasterską.

Supraska Ikona Matki Bożej (kopia Smoleńskiej Ikony Matki Bożej) jest czczona jako cudotwórcza, była ważnym celem pielgrzymkowym.

Na terenie monasteru znajduje się też cerkiew św. Jana Teologa. 

Muzeum Ikon w Supraślu

Pałac Opatów wzniesiono w latach 1645–1652, za czasów archimandryty Ławry Supraskiej Aleksandra Dubowicza. Pałac stanął na skraju stromej skarpy rzeki Supraśl, posiadał trzy kondygnacje. Zbudowano go w stylu późnego renesansu, natomiast wnętrza pałacowe posiadały charakter barokowy. W budynku pałacowym mieściły się nie tylko komnaty opatów, ale i pomieszczenia drukarni, biblioteki, archiwum, cele bibliotekarza i nadzorcy oficyny wydawniczej, refektarz, kuchnia oraz kaplica z wnętrzem wysokim na trzy kondygnacje. W 2006 roku w kilku pomieszczeniach pałacowych zostało otwarte Muzeum Ikon. W zbiorach znajduje się ok. 1,2 tys. ikon. Duża część tego zbioru to ikony zatrzymane przez celników w czasie prób przemytu ich do Polski zza wschodniej granicy, które po zakończeniu postępowań sądowych zostały przekazane do muzeum. W muzeum obejrzeć można m.in. ikony związane z Chrystusem, Matką Boską, z 12 najważniejszymi świętami cerkiewnymi, ikony przedstawiające poszczególnych świętych (m.in. św. Mikołaj czy św. Jerzy). Najstarsze z prezentowanych ikon pochodzą z XVIII wieku.

Kościół pw. Świętej Trójcy

W 1849 roku otrzymano pozwolenie od władz carskich na wybudowanie świątyni katolickiej w Supraślu. W 1863 r. został wzniesiony kościół, ufundowany przez fabrykantów. W roku 1903 do świątyni została dobudowana wieża z kruchtą, chór oraz dwie zakrystie.

Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski

Rozwój przemysłu włókienniczego w II poł. XIX w. spowodował napływ ludności wyznania ewangelickiego. Dla nich wybudowano w 1870 r. neogotycki kościół ewangelicko. Obecnie pełni on funkcję rzymskokatolickiego kościoła pw. NMP Królowej Polski.

Pałac Buchholtza

Kiedy Rosjanie w 1834 r. wprowadzili granicę celną z Królestwem Polskim, kilku łódzkich fabrykantów włókienniczych wyjechało z Łodzi do Białegostoku i Supraśla dla budowy tutaj nowych fabryk. Najbardziej znanym z nich był Adolf Buchholtz. Wraz żoną Adelą Marią (córką najpoważniejszego łódzkiego fabrykanta Karola Wilhelma Scheiblera) wzniósł on na przełomie XIX i XX w. pałac w Supraslu. Początkowo był to niewielki pałacyk, usytuowany w pobliżu fabryki, który w późniejszym okresie został rozbudowany poprzez dodanie od strony zachodniej skrzydła bocznego oraz wieży. Pałac posiada bardzo bogaty wystrój w stylu secesyjnym.

Ratusz w Supraślu

Ratusz w Supraślu to dawna szkoła zbudowana w 1906 r. ze środków Józefiny Zachert (żony fabrykanta). Budynek jest obecnie użytkowany przez Urząd Miejski.

Dom Ogrodnika

Drewniany budynek o konstrukcji zrębowej został zbudowany w II połowie XVIII w. tuż obok zespołu klasztornego dla ogrodników pracujących w ogrodach supraskiego monasteru. W latach późniejszych budynek przebudowano na karczmę.

Dwór Zacherta

Klasycystyczny dworek z kolumnowym portykiem został wybudowany w połowie XIX w. jako dom fabrykanta Zacherta. Obecnie mieści się w nim siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.

Tajga w Puszczy Knyszyńskiej

Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej został powołany w 1988 r. Powierzchnia parku w chwili powołania wynosiła 73 094 ha (największy park krajobrazowy w kraju). Jego charakterystyczną cechą jest mozaika form geomorfologicznych, którą tworzą ciągi moren czołowych, kemy, ozy, misy wytopiskowe i sandry. Przez środek obszaru szeroką doliną płynie rzeka Supraśl. W całej Puszczy Knyszyńskiej jest wiele torfowisk i obszarów podmokłych, tworzących się w dolinach rzek i strumieniach oraz w zagłębieniach bezodpływowych. 78% powierzchni Parku przypada na lasy, które w dużym stopniu zachowały charakter naturalny. Jest to las monumentalny zbliżony do południowej tajgi z dużą ilością starych i potężnych drzew. Dominują bory sosnowe i sosnowo-świerkowe.

U Pana Boga za Piecem

W Supraślu kręcono wiele scen z trylogii „U Pana Boga …” (za Piecem, w Ogródku, za Miedzą). Na ulicy 3 Maja można odnaleźć dawne domy tkaczy, które przeistoczyły się w dom filmowego Komendanta Policji – Henryka, w którego rolę wcielił się Andrzej Zaborski. Domy powstały w połowie XIX w. dla pracowników zakładów włókienniczych Zacherta i Bucholtza, łódzkich fabrykantów, którzy wybudowali fabryki w Supraślu.

Kuchnia regionalna

Obok filmowego domu komendanta policji z „U Pana Boga za Piecem” mieści się restauracja Jarzębinka. Serwowane tam są typowe dania regionalne kuchni podlaskiej z najbardziej charakterystyczną kiszką ziemniaczaną i babką ziemniaczaną. Polecana zupa to chłodnik litewski i żurek z kawałkiem chleba ze smalcem. Powinniśmy także spróbować kartaczy w towarzystwie skwarków, surówek i ogórka kiszonego. Na deser mamy pyszny podpiwek i ciasto Marcinek

Pożyteczne informacje

• Restauracja Bar Jarzębinka, ul. 3 Maja 22, Supraśl

Zaplanuj wycieczkę