Główne Miasto w Gdańsku – Pomnik Historii

Szczypta historii

Jest to miasto o ponadtysiącletniej historii, którego tożsamość na przestrzeni wieków kształtowała się pod wpływem różnych kultur. Gdańsk był największym miastem Rzeczypospolitej Obojga Narodów, miastem królewskim i hanzeatyckim, a w XVI w. był najbogatszym w Rzeczypospolitej. W 997 r. osadę rybacką – Gdańsk – odwiedził biskup Wojciech podczas misji chrystianizacji pogańskich Prusów. Piastowie pomorscy zbudowali tu w XI w. gród w widłach Motławy i Wisły. Od czasów Bolesława Krzywoustego Pomorze Gdańskie z przerwami należało do Polski. Krzyżacy zajęli Gdańsk w 1308 r. dokonując rzezi mieszkańców.

W 1454 r. zakończył się okres panowania Krzyżaków w Gdańsku. 6 marca tego roku król Kazimierz IV Jagiellończyk na wniosek poselstwa Związku Pruskiego, wcielił Gdańsk do Polski. Zawarcie w 1466 pokoju toruńskiego zagwarantowało Pomorzu Gdańskiemu oraz Warmii pozostanie przy Polsce. Prusy zajęły w 1772 Pomorze ale bez Gdańska, który uległ zaborcom dopiero w 1793 r. W 1807 na mocy postanowień traktatu w Tylży, utworzono pierwsze Wolne Miasto Gdańsk. Od 1814 Gdańsk ponownie znalazł się pod panowaniem Prus, co zostało potwierdzone na kongresie wiedeńskim w 1815 r. W 1920 r. na mocy traktatu wersalskiego Gdańsk ponownie stał się wolnym miastem. Gdańsk należy do Polski przez 682 lat.

Główne Miasto

Gdańsk stanowi jeden z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Polsce, pomimo że prawie całe historyczne Śródmieście zostało zburzone i odbudowane po ostatniej wojnie, a znaczna część zabytków ruchomych uległa zniszczeniu bądź rozproszeniu. Główne Miasto to reprezentacyjna część Gdańska, tworząca zwarty zespół zabytkowy. Znajduje się tu większość zabytków miasta; Bazylika Mariacka Wniebowzięcia NMP, Złota Brama czy Ratusz Głównego Miasta oraz zabytkowa oś Drogi Królewskiej składająca się z ul. Długiej i Długiego Targu.

Nazwa Główne Miasto jest często mylona ze Starym Miastem, położonym na północ od Głównego Miasta, którego historyczna tkanka miejska nie została odtworzona po II wojnie światowej. Główne Miasto uzyskało lokację miejską w 1343 roku, a zostało zdegradowane w 1457 roku.

Bazylika Mariacka

Bazylika konkatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jest trzecią pod względem wielkości świątynią na świecie zbudowaną z cegły. Zbudowany w latach 1346–1502 kościół jest wybitnym przykładem gotyku ceglanego. Pomimo burzliwych dziejów, świątynia zachowała historyczną formę architektoniczną, co poświadcza ikonografia sięgająca XVI wieku oraz bogaty wystrój wnętrza, który tworzą liczne dzieła średniowieczne (m.in. Ołtarz Koronacji Marii, Piękna Madonna Gdańska, Pietà, ołtarz św. Barbary, Tablica Dziesięciorga Przykazań, zegar astronomiczny) i nowożytne (zespół obrazów i epitafiów z XVI–XVIII w.).

Kościół ma formę trójnawowej bazyliki, z sześcioprzęsłowym korpusem nawowym, którego nawa główna sięgała około 27 metrów. Pod koniec XIV w. podjęto budowę trójnawowego transeptu o układzie halowym. Jeszcze w trakcie wojny trzynastoletniej, w latach 1454–1466 podwyższono wieżę, co było symbolicznym akcentem zwycięstwa gdańszczan nad Zakonem Krzyżackim. W 1529 r. odbyło się w gdańskiej farze pierwsze nabożeństwo protestanckie. Przez kolejne stulecia kościół służył gminie luterańskiej, aż do 1945 roku. Podczas walk o Gdańsk w marcu 1945, w wyniku ostrzału artyleryjskiego, spłonęły drewniane konstrukcje dachów, runęło 40% sklepień. W 1955 nastąpiło poświęcenie odbudowanej świątyni i przekazanie jej wiernym.

Wnętrze charakteryzuje się jednolitą wysokością poszczególnych naw. Potężne, ośmioboczne filary dźwigają sklepienia o gęstym i wyszukanym układzie żeber, co stanowi jedną z bardziej charakterystycznych cech architektury późnogotyckiej. W nawie głównej i transepcie są to sklepienia sieciowe, w prezbiterium i niektórych kaplicach sklepienia gwiaździste, w nawach bocznych – sklepienia kryształowe, które są pozbawione żeber.

Ołtarz główny jest poliptykiem datowanym na 1517 r., wykonanym przez Mistrza Michała z Augsburga i jego warsztat. Składa się z korpusu ustawionego na predelli oraz trzech par skrzydeł – jednej rzeźbionej i dwóch malowanych. W szafie głównej przedstawiona jest scena Koronacji Marii; na trójdzielnym tronie zasiadają ponadnaturalnej wielkości postaci Chrystusa, Marii i Boga Ojca.

Dawna rokokowa ambona uległa zniszczeniu w 1945 r. Obecna manierystyczna pochodzi z gdańskiego kościoła św. Jana. Powstała ona w 1617 r.

Pierwotne baptysterium poświęcone w 1557 roku do dziś zachowało się częściowo.

W miejsce zniszczonego w 1945 r. prospektu organowego wstawiono wczesnobarokowy prospekt z 1629 z kościoła św. Jana. Ocalałe fragmenty dawnego prospektu rozmieszczono w kilku miejscach bazyliki. Nowy instrument wykonała firma organmistrzowska braci Hillebrand z Hanoweru.

Rzeźba Pięknej Madonny z XV wieku jest pełnoplastycznym dziełem wykonanym z miękkiego piaskowca przez anonimowego artystę. W okresie baroku została przemalowana. Pietà stojąca w kaplicy św. Rajnolda z ok. 1390 roku o naturalnej wielkości (wys. 1,45 m) jest dziełem nieznanego artysty. Wysoki kunszt poświadcza płynny i dynamiczny układ fałdów szat, delikatny modelunek twarzy Marii i ciała Chrystusa oraz realizm przedstawienia relacji Marii z Chrystusem, w której troska i ból łączą się z modlitewnym uwielbieniem.

Tablica Dziesięciorga Przykazań została wykonana około 1490 r. przez nieznanego mistrza. Przedstawia ona dziesięć malowanych kwater, w których ukazane są po dwie sceny rodzajowe ukazujące cnoty i przywary w kontekście Dekalogu. Każdej scenie obrazującej poszanowania przykazania asystuje anioł, złamanie zaś diabeł, z odpowiednim przysłowiem wypisanym na banderoli, napisanym minuskułą w języku staroniemieckim. Tablica jest jednym z najwcześniejszych przedstawień malarskich ukazujących praktykę przestrzegania Dekalogu w życiu codziennym.

Zegar astronomiczny w kościele Mariackim wykonał w 1470 r. Hans Düringer z Torunia. Dzieło ma ponad 14 m wysokości i posiada 6 niezależnych mechanizmów. Składa się z trzech kondygnacji: kalendarium, planetarium i teatru figur.

Ratusz Głównego Miasta

Ratusz jest gotycko-renesansową budowlą z XV w. Posiada wieżę wysokości 83 metrów dominującą nad Drogą Królewską. Znajduje się na niej zabytkowy carillon. Jest drugim po Bazylice konkatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny pod względem wysokości budynkiem Głównego Miasta.

Najstarsze fragmenty ratusza pochodzą z XIV w. W latach 1454–1457, w związku z przybyciem do Gdańska króla Kazimierza Jagiellończyka, ratusz został rozbudowany. Ogólny rozwój miasta, poszerzenie samorządu miejskiego przez króla Zygmunta I Starego w 1526 r., spowodowało dalszą rozbudowę obiektu. W dotychczasowych gabarytach nie mógł on już spełniać zarówno stałych funkcji – urzędował w nim burmistrz, obradowała rada miasta, wyrokował sąd (nazywany wetowym), miał swą siedzibę burgrabia (będący reprezentantem króla polskiego w mieście) – jak i okazjonalnych.

W 1560 r. wykonano nowy hełm wieży, a na szczycie hełmu ustawiono pozłocony posąg panującego wówczas w Polsce króla Zygmunta II Augusta. Z tej okazji, tego samego dnia odbył się pierwszy koncert zainstalowanego wówczas 14-dzwonowego carillonu automatycznego. Najbardziej reprezentacyjną kondygnacją stało się pierwsze piętro. Mieściło ono najważniejsze sale ratusza: Wielką Salę Rady, zwaną również Salą Czerwoną, i Wielką Salę Wety, nazywaną od XIX wieku Salą Białą.

Dwór Artusa

Dwór Artusa to dawne miejsce spotkań kupców i patrycjuszy. Był siedzibą kilku bractw, których nazwy wywodziły się od ław. Wśród nich były: ława św. Rajnolda, św. Jerzego, Malborska, Trzech Króli oraz Ławników. Bractwa gromadziły elitę Gdańska. Wieczory we Dworze urozmaicane były różnymi występami – muzyków, śpiewaków, linoskoczków, kuglarzy. Co jakiś czas wyprawiano wspaniałe uczty, trwające nawet po kilka dni. Czasy rozkwitu dworu przypadają na wiek XVI i XVII. Odbudowano go w kilka lat po pożarze, w 1552 otrzymał nową fasadę, raz jeszcze przekształconą w 1617 przez Abrahama van den Blocke. Budynek ozdobiono wspaniałymi posągami starożytnych bohaterów. Po obu stronach portalu umieszczono medaliony z popiersiami Zygmunta III Wazy oraz jego syna, wtedy jeszcze królewicza Władysława. Od 1989 roku w budynku rozpoczął działalność oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, a wnętrze dworu udostępniono zwiedzającym.

Fontanna Neptuna

Fontanna z XVII wieku z posągiem rzymskiego boga mórz Neptuna jest umiejscowiona na Długim Targu pod Ratuszem Głównego Miasta.

Długo Targ i ulica Mariacka

Długi Targ i ulica Mariacka to reprezentacyjny miejsca na Głównym Mieście. Długi Targ pełni funkcję rynku, jest przedłużeniem ul. Długiej, z którą tworzy tzw. Drogę Królewską.

Wielka Zbrojownia

Wielka Zbrojownia to arsenał miejski w stylu manieryzmu niderlandzkiego z 1605 roku. Jest dziełem jednego z najwybitniejszych gdańskich architektów tamtej epoki, Antoniego van Obberghena. Zbudowano ją z drobnej, czerwonej, holenderskiej cegły zdobionej dekoracjami z piaskowca oraz bogatymi złoceniami. Konstrukcja sprawia wrażenie, jakby budynek składał się z czterech, pozornie oddzielnych kamieniczek.

Dwór Bractwa św. Jerzego

Dwór Bractwa św. Jerzego to budynek w stylu flamandzkim z 1494 roku – siedziba konfraterni patrycjuszy. W przyziemiu znajdowała się strzelnica dla łuczników i pomieszczenia do przechowywania sprzętu łuczniczego. Na pierwszym piętrze umieszczono wielką salę zebrań bractwa, celebrowania ważnych uroczystości, biesiad i przedstawień teatralnych.

Katownia

Katownia z Wieżą Więzienną to budowla obronna z XIV wieku pełniąca funkcje barbakanu, sądu i miejskiego więzienia. Po wschodniej stronie Wieży Więziennej znajdował się pręgierz, miejsce wielu egzekucji. Obecnie w Katowni mieści się oddział Muzeum Gdańska.

Hala Targowa

Hala Targowa pochodzi z 1896 r. Po jej otwarciu zostały zamknięte wszystkie (oprócz Targu Rybnego) targi na Głównym Mieście i Starym Mieście.

Bazylika św. Mikołaja i klasztor dominikanów

W 1227 r. pomorski książę Świętopełk sprowadził do Gdańska zakon oo. dominikanów. Gotycki kościół św. Mikołaja to jeden z najstarszych świątyń w Gdańsku, wzniesiony został w końcu XII wieku. W 1564 władze gdańskie oddały klasztor protestantom, a skarbiec klasztorny zabrano na ratusz. Po interwencji króla Zygmunta Augusta, klasztor w 1567 zwrócono dominikanom. W 1813 wskutek rosyjskiego ostrzału miasta klasztor całkowicie spłonął. Dwadzieścia jeden lat później, w 1834 nastąpiła kasata zakonu, a dominikanie zostali zmuszeni do opuszczenia miasta. Kościół św. Mikołaja jako jedyny nie uległ zniszczeniu w trakcie działań II wojny światowej – został oszczędzony przez palących Gdańsk radzieckich żołnierzy ze względu na postać patrona, otaczanego przez prawosławnych Rosjan szczególną czcią. Kościół posiada bogaty wystrój gotycki, barokowy, renesansowy i rokokowy.

Kościół św. Jana

Gotycki kościół św. Jana z XIV wieku jest jednym z najcenniejszych zabytków miasta. W marcu 1945 kościół spłonął. Większość jego wyposażenia została przeniesiona do Kościoła Mariackiego w Gdańsku. Kościół nie został po wojnie przejęty na cele kultu religijnego, przez wiele lat niszczał. W 1996 roku rozpoczął się remont kościoła, m.in. odgruzowywanie i zabezpieczanie wnętrza oraz renowacja i wzmocnienie ścian zewnętrznych.

Kaplica Królewska

Barokowa kaplica z 1681 r. została zbudowana z pomocą króla Jana III Sobieskiego dla gdańskich katolików jako tymczasowa kaplica katolicka dla wiernych w czasie, gdy kościół Mariacki był w rękach protestantów.

Brama Wyżynna (Wysoka)

Brama Wyżynna to renesansowa brama z 1588, stanowiąca główną bramę wjazdową do miasta, otwierającą ciąg tzw. Drogi Królewskiej.

Brama Złota

Brama Złota to brama w stylu manieryzmu niderlandzkiego z 1612 roku. Położona w ciągu Drogi Królewskiej rozpoczyna ulicę Długą. Dzieło architektów Abrahama van den Blocke i Jana Strakowskiego.

Brama Złota by Henryk Bielamowicz – Praca własna, CC BY-SA 4.0, (obok z lewej Bractwo św. Jerzego)

Brama Zielona

Brama Zielona to brama wodna w stylu manieryzmu niderlandzkiego z 1568 roku, zamykajaca Długi Targ i Drogę Królewską od strony Motławy. Prowadzi na Zielony Most. Została zbudowana przez Regniera z Amsterdamu i drezdeńczyka Hansa Kramera, jako gdańska rezydencja królów Polski.

Żuraw nad Motławą

Żuraw to charakterystyczny dźwig portowy z 1444 r. wraz z bramą wodną – wychodzącą w kierunku Motławy i Długiego Pobrzeża. Jest to największy i najstarszy z zachowanych dźwigów portowych średniowiecznej Europy. Od powstania służył przede wszystkim jako urządzenie portowe do załadunku towarów i balastu na statki oraz do stawiania masztów jednostek. Mechanizmem są dwie pary kół deptakowych o średnicy około sześciu metrów każde. Jako siłę napędową wykorzystywano ludzi stąpających wewnątrz tych bębnów. Urządzenie było w stanie podnieść ciężar dwóch ton na wysokość 27 metrów bądź, po sprzęgnięciu obu par kół, 4 t na wysokość 11 m.

Brama Mariacka

Brama Mariacka to późnogotycka brama wodna z XV wieku położona na końcu ulicy Mariackiej. W przyziemiu znajduje się przejazd, nad którym umieszczono herby: od strony Motławy herb Królestwa Polskiego, któremu „kłaniają się” umieszczone po bokach herb Gdańska i herb Prus Królewskich (tzw. pokłon heraldyczny), zaś od strony ulicy Mariackiej herb Gdańska trzymany przez dwa lwy.

Brama Krowia

Brama Krowia to gotycka brama wodna z XIV wieku. Leży na końcu ulicy Ogarnej i poprzez most Krowi prowadzi na Wyspą Spichrzów.

Brama Straganiarska

Brama Straganiarska to jedna z bram wodnych w Gdańsku. Została zbudowana w latach 1481–1492. Od strony Motławy bramę zdobią wykute w kamieniu herby Prus Królewskich, Polski i Gdańska.

Złota kamienica

Kamienica została wzniesiona w 1618 r. na zamówienie ówczesnego burmistrza Gdańska Johanna Speymanna, według projektu architekta Abrahama van den Blocke. Na ścianie frontowej umieszczono płaskorzeźby ze scenami batalistycznymi oraz postaciami władców, w tym Zygmunta III Wazy i Władysława Jagiełły. W centralnej części fasady znalazły się herby używane przez Speymanna.

Baszta Łabędź

Baszta Łabędź to najdalej na północ wysunięty element średniowiecznych fortyfikacji Głównego Miasta. Była ona częścią fortyfikacji należących do zamku krzyżackiego. Może być uważana za jedyną pamiątkę po zamku krzyżackim zburzonym przez mieszczan w czasie wojny trzynastoletniej w 1454 roku.

Baszta Narożna

Baszta Narożna jest najstarszą z zachowanych baszt, pochodzi z 1343 r. W XIX w. została przebudowana na siedzibę straży pożarnej.

Baszta Kotwiczników

Baszta Kotwiczników to zabytkowa baszta warowna wybudowana w 1361 r. Znajdowało się w niej niegdyś więzienie miejskie.

Baszta Latarniana

Najstarsza spośród zachowanych baszt systemu fortyfikacji średniowiecznego Gdańska.

Kuchnia regionalna

Zapraszamy do restauracji Canis mieszczącej się w historycznej kamienicy. Możemy tu zjeść pyszny obiad, deser, kolację i wypić aromatyczną kawę. Na przystawkę możemy spróbować tatar z sarny lub wędzonego węgorza. Polecamy żeberka, ryby, sałatki.

Praktyczne informacje

• Restauracja Canis, Ogarna 27/28, Gdańsk

Zaplanuj wycieczkę