Miasta nad Zatoką Gdańską zasłużone dla I, II i III Rzeczpospolitej

Szczypta historia

Pomorze Gdańskie znalazło się wśród ziem polskich już w 960 r. W późniejszych latach traciliśmy kilkukrotnie zwierzchnictwo nad tym regionem. Definitywnie sprawę rozstrzygnął Bolesław III Krzywousty, który pokonał Pomorzan w bitwie pod Nakłem (1109 r.) i od tego momentu datuje się podległość Pomorza Gdańskiego wobec Polski. W 1308 r. Gdańsk został zajęty przez Brandenburczyków. Wezwani przez Władysława Łokietka do pomocy przy usunięciu Brandenburczyków Krzyżacy zajęli miasto, po czym dokonali rzezi mieszczan i ustanowili władztwo zakonu nad Pomorzem Gdańskim na okres niemal 150 lat. Wojnę trzynastoletnią z zakonem krzyżackim, trwającą w latach 1454–1466 zakończył pokój toruński, w którym Królestwo Polskie odzyskało Pomorze Gdańskie. Pozostawało ono w ramach Polski aż do I rozbioru (1772 r.), gdy Pomorze zajęły Prusy, ale bez Gdańska, który uległ zaborcom dopiero w 1793 r.. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. utworzono Wolne Miasto Gdańsk, obejmujące Gdańsk, Sopot i ujście Wisły. Polska współzarządzała portem w Gdańsku (nadbrzeże Westerplatte), ale dostęp do portu był przez Niemców coraz bardziej utrudniany. Jedynym polskim portem był Puck. Polska wybudowała od podstaw nowy wielki port wraz z nowym miastem – Gdynią. Gdańsk i Sopot należą do Polski 682 lata, a okolice Gdyni 681 lat.

Gdańsk

Gdańsk to jedno z najważniejszych i najbogatszych miast I Rzeczpospolitej. Przez port w Gdańsku przechodziły towary z całej Polski spławiane Wisłą. Gdańsk odegrał szczególna rolę w obaleniu komunizmu w Polsce i utworzenia niepodległej III Rzeczpospolitej. Strajki i starcia z milicją w latach 1970-1980 przyczyniły się znacząco do odzyskania przez Polską wolności. Strajkujący pracownicy Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku wymusili powstanie NSZZ Solidarność. Stąd Gdańsk jest określany miastem wolności i solidarności.

Westerplatte

Nadbrzeże Westerplatte w Gdańsku zostało zaatakowane przez niemiecki pancernik „Schleswig-Holstein” 1 września 1939 r. co oznaczało rozpoczęcie II wojny światowej, a jednocześnie koniec II Rzeczpospolitej. Pomnik Obrońców Wybrzeża jest monumentem o wysokości 25 metrów, upamiętnia polskich obrońców Wybrzeża we wrześniu 1939.

Pomnik Obrońców Wybrzeża by Holger Weinandt – Praca własna, CC BY-SA 3.0 de

Bazylika Mariacka

Jednym z najcenniejszych zabytków Gdańska jest bazylika konkatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Zbudowany w latach 1346–1502 kościół jest wybitnym przykładem gotyku ceglanego. Jest ona trzecią pod względem wielkości świątynią na świecie zbudowaną z cegły. Pomimo burzliwych dziejów, świątynia zachowała historyczną formę architektoniczną, co poświadcza ikonografia sięgająca XVI wieku oraz bogaty wystrój wnętrza, który tworzą liczne dzieła średniowieczne (m.in. Ołtarz Koronacji Marii, Piękna Madonna Gdańska, Pietà, ołtarz św. Barbary, Tablica Dziesięciorga Przykazań, zegar astronomiczny) i nowożytne (zespół obrazów i epitafiów z XVI–XVIII w.).

Kościół ma formę trójnawowej bazyliki, z sześcioprzęsłowym korpusem nawowym, którego nawa główna sięgała około 27 metrów. Pod koniec XIV w. podjęto budowę trójnawowego transeptu o układzie halowym. Jeszcze w trakcie wojny trzynastoletniej, w latach 1454–1466 podwyższono wieżę, co było symbolicznym akcentem zwycięstwa gdańszczan nad Zakonem Krzyżackim. W 1529 r. odbyło się w gdańskiej farze pierwsze nabożeństwo protestanckie. Przez kolejne stulecia kościół służył gminie luterańskiej, aż do 1945 roku. Podczas walk o Gdańsk w marcu 1945, w wyniku ostrzału artyleryjskiego, spłonęły drewniane konstrukcje dachów, runęło 40% sklepień. W 1955 nastąpiło poświęcenie odbudowanej świątyni i przekazanie jej wiernym.

Ratusz Głównego Miasta

Ratusz jest gotycko-renesansową budowlą z XV w. Posiada wieżę wysokości 83 metrów dominującą nad Drogą Królewską. Znajduje się na niej zabytkowy carillon. Jest drugim po Bazylice konkatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny pod względem wysokości budynkiem Głównego Miasta.

Dwór Artusa

Dwór Artusa to dawne miejsce spotkań kupców i patrycjuszy. Był siedzibą kilku bractw, których nazwy wywodziły się od ław. Wśród nich były: ława św. Rajnolda, św. Jerzego, Malborska, Trzech Króli oraz Ławników. Bractwa gromadziły elitę Gdańska. Wieczory we Dworze urozmaicane były różnymi występami – muzyków, śpiewaków, linoskoczków, kuglarzy. Co jakiś czas wyprawiano wspaniałe uczty, trwające nawet po kilka dni. Czasy rozkwitu dworu przypadają na wiek XVI i XVII. Odbudowano go w kilka lat po pożarze, w 1552 otrzymał nową fasadę, raz jeszcze przekształconą w 1617 przez Abrahama van den Blocke. Budynek ozdobiono wspaniałymi posągami starożytnych bohaterów. Po obu stronach portalu umieszczono medaliony z popiersiami Zygmunta III Wazy oraz jego syna, wtedy jeszcze królewicza Władysława. Od 1989 roku w budynku rozpoczął działalność oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska a wnętrze dworu udostępniono zwiedzającym.

Bazylika archikatedralna w Gdańsku-Oliwie

Cystersów do Oliwy sprowadził w 1186 roku książę pomorski Sambor I. W czasie napadu pogańskich Prusów pierwsze romańskie oratorium spłonęło. Obecny kościół i klasztor zbudowano w drugiej połowie XIV wieku. Archikatedra Oliwska jest trójnawową bazyliką z transeptem i wielobocznie zamkniętym prezbiterium z obejściem. Fasadę flankują dwie smukłe wieże, o wys. 46 m każda z ostro zakończonymi hełmami wys. 18 m zniszczonymi w 1945, a odtworzonymi w 1971. 

Wielkie organy oliwskie zaprojektował i zbudował w latach 1763–1788 o. Johann Wilhelm Wulff na zlecenie opata Jacka Rybińskiego. Prospekt ozdobiono rzeźbami w stylu rokokowym i wyposażono go w czynne do dzisiaj ruchome elementy (aniołowie z dzwonkami i trąbkami, gwiazdy, słońca, czyli tzw. orkiestra anielska). W tym czasie były to największe organy w Europie i prawdopodobnie na świecie.

Gdynia

Gdynia na początku XX w. była małą wioską rybacką. Wobec niepewnej sytuacji w Wolnym Mieście Gdańsku, w celu zapewnienia Polsce dostępu do morskich szlaków i utworzenia bazy marynarki wojennej konieczna była budowa własnego portu. Wybór padł na Gdynię. Głównym projektantem portu został inż. Tadeusz Wenda. Realizacja przedsięwzięcia nabrała dynamiki, gdy ministrem przemysłu i handlu został inż. Eugeniusz Kwiatkowski. Gdynia uzyskała prawa miejskie w 1926 roku. Już w 1934 roku Gdynia stała się największym portem na Bałtyku pod względem wielkości przeładunków, a zarazem najnowocześniejszym portem w Europie. Szybki napływ ludności i dynamiczny rozwój portu sprawiły, że w ciągu kilkunastu lat po nadaniu jej praw miejskich, Gdynia ze wsi rybackiej przekształciła się w miasto zamieszkane przez blisko 130 tys. osób (1939 r.). Gdynia jest symbolem sukcesu gospodarczego II Rzeczpospolitej.

Port w Gdyni

W Gdyni znajduje się drugi pod względem przeładunków port morski w Polsce. Jego specjalizacją są przeładunki kontenerów.

Dworzec Morski w Gdyni

Dworzec Morski w Gdyni to miejsce przez które w II Rzeczpospolitej przeszły tysiące polskich emigrantów, szczególnie płynących naszymi flagowymi transatlantykami MS Batory i MS Piłsudski do Ameryki. Dworzec wybudowano  w 1933 roku.

Obecnie w Dworcu mieści się Muzeum Emigracji dokumentuje historię emigracji Polaków.

ORP Błyskawica

ORP Błyskawica to polski niszczyciel, wprowadzony do służby w Marynarce Wojennej w 1937 roku. Uczestniczył w działaniach II wojny światowej od pierwszych do ostatnich dni walk w Europie, operując na Atlantyku, Morzu Północnym i Morzu Śródziemnym. Od 1 maja 1976 roku zacumowany jest w Porcie Gdynia jako okręt muzeum. Jest najstarszym na świecie zachowanym niszczycielem. W 1987 roku został odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari.

Dar Pomorza

Dar Pomorza to trzymasztowy żaglowiec szkolny (fregata) zakupiony przez społeczeństwo Pomorza w 1929 r. dla Szkoły Morskiej w Gdyni. Fregatę zbudowano w Hamburgu w 1909 r. Jako „Prinzess Eitel Friedrich” odbywał szkolne podróże. Po I wojnie światowej, został przekazany do Francji w ramach reparacji wojennych. Fregata została zakupiona w lipcu 1929 roku przez polski Komitet Floty Narodowej. Od 1982 zacumowany jest w Gdyni jako statek-muzeum.

Dar Młodzieży

Dar Młodzieży to trzymasztowy polski żaglowiec szkolny typu fregaty, własność Uniwersytetu Morskiego w Gdyni. Fregata pełni służbę. Z okazji 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości Dar Młodzieży wziął udział w specjalnym rejsie dookoła świata.

Klif Orłowski

Strukturami przyrodniczymi występującymi tylko w strefie nadmorskiej, a także najbardziej naturalnymi miejscami pierwotnymi są klify. Najbardziej znany jest Klif Orłowski, znajdujący się na południe od Gdyni. Podlega on ochronie jako cenny zespół przyrodniczo-krajobrazowy z wieloma gatunkami roślin rzadkich i chronionych.

Akwarium Gdyńskie

W latach 1971–2003 działało Muzeum Oceanograficzne i Akwarium Morskie Morskiego Instytutu Rybackiego, a obecnie jako Akwarium. Dzieje Akwarium sięgają lat 20. XX wieku zbiory liczyły już kilkaset okazów zwierząt i były prezentowane na różnych wystawach. Obecnie W 34 akwariach pokazano zwierzęta i rośliny, zarówno morskie, jak i słodkowodne. W części muzealnej wystawiono okazy zbierane przez pracowników Instytutu od 1921 roku oraz podarowane przez kapitanów oraz marynarzy polskiej floty handlowej i rybackiej.

Sopot

Sopot jest kurortem nadmorskim i uzdrowiskiem. Od połowy XVI wieku bogaci patrycjusze gdańscy i dyplomaci obcych państw zaczęli budować w Sopocie swoje letnie rezydencje. Były lekarz armii napoleońskiej Jan Jerzy Haffner po odwrocie armii francuskiej z Moskwy wybudował w 1824 Dom Zdrojowy, następnie założył okoliczny park i zbudował pierwsze molo. Prawa miejskie Sopot otrzymał w 1901 r. Zbudowano Zakład Balneologiczny, powstały korty tenisowe, tor wyścigów konnych. Po traktacie wersalskim w 1920 Sopot wszedł w skład Wolnego Miasta Gdańsk. W 1920 założono kasyno gry, a w 1927 oddano do użytku Grand Hotel. Drewniane molo przedłużono do obecnej długości 511,5 m.

Kościoły w Sopocie

Rozwój Sopotu jako kurortu spowodował napływ mieszkańców wyznania protestanckiego. W 1901 r. zbudowano dla nich neogotycki kościół (obecnie kościół rzymskokatolicki św. Jerzego).

Liczba parafian szybko rosła, więc w 1913 roku rozpoczęto budowę nowej świątyni protestanckiej (ukończonej w 1919 r.) – neobarokowego kościoła Zbawiciela.

Zakład Balneologiczny powstał w 1903 r. z inicjatywy Jerzego Haffnera. Budynek ozdobiony jest rzeźbami i witrażami.

Latarnia morska

Tuż przy molo znajduje się zabytkowa latarnia morska. W 1999 r. zdegradowano latarnie morską do kategorii „znak nawigacyjny ze światłem”.

Molo w Sopocie im. Jana Pawła II

Molo spacerowe z XIX/XX wieku to najdłuższe w Europie molo o drewnianej konstrukcji. część spacerowa liczy 511,5 m, z czego 458 m wchodzi w głąb Zatoki Gdańskiej.

Krzywy Domek przy głównej ulicy Sopotu – Bohaterów Monte Casino „Monciaku” by Wikimedia, CC BY-SA 3.0

Puck

W pierwszych tygodniach 1920 r. Puck wszedł w skład Polski i wraz z Helem stali się jedynymi polskimi portami morskimi (Gdańsk należał do Wolnego Miasta Gdańska). W Pucku 10 lutego 1920 odbyły się zaślubiny Polski z morzem z udziałem generała Józefa Hallera poprzez wrzucenie do Zatoki Puckiej platynowego sygnetu.

Najcenniejszym zabytkiem Pucka jest gotycka fara, która powstała w XIV w. W latach 1556-1589 pucki kościół był w rękach luteran. Po zwróceniu świątyni społeczności katolickiej, gruntowny remont przeprowadzono z inicjatywy rodziny Wejherów.

Hel

W chwili wybuchu II wojny światowej Hel, będący główną bazą polskiej floty wojennej, został początkowo zaatakowany przez siły niemieckie z powietrza i z morza. Po przerwaniu pozycji pod Swarzewem i Władysławowem 12 września, wojska niemieckie odizolowały Hel od lądu. Od 21 września pancerniki „Schleswig-Holstein” i „Schlesien” rozpoczęły ostrzał Helu, a ściślej rejonu baterii cyplowej im. Heliodora Laskowskiego. Bateria posiadała cztery armaty Boforsa o kalibrze 152,4 mm i podczas obrony dwukrotnie trafiła pancernik „Schleswig-Holstein”. Załoga Helu była ostatnią polska placówką, która bez żadnych nadziei wsparcia skapitulowała dopiero 2 października 1939 r. Dowódca baterii helskiej komandor porucznik Zbigniew Przybyszewski po kapitulacji Helu dostał się do niewoli i przez resztę wojny znajdował się w oflagach (próbował ucieczki). W wolnej Polsce w 1952 r. został skazany na karę śmierci pod fałszywym zarzutem działalności szpiegowskiej i zabity strzałem w tył głowy, następnie zrehabilitowany.

Kuchnia regionalna

Podczas wycieczki nad Zatoką Gdańską powinniśmy spróbować dań rybnych. Zapraszamy do Tawerny Orłowskiej w Gdyni Orłowie. Lokal jest świetnie położony przy Klifie Orłowskim. Serwują tutaj pyszne ryby. Na przystawkę warto spróbować pastę z makreli lub brioszkę własnego wypieku ze śledziem pod pyszną pierzynką. Wśród zup, oczywiście zupa rybna, a na główne danie dorsze i morszczuki paluszki lizac!

W Oberży86 w Gdyni warto spróbować bułeczki z pasztetem z gęsi. Z dań głównych powinniśmy spróbować dań z kaczki lub jagnięciny oraz dań rybnych, np. sandacz w sosie cydrowym.

Również w restauracji Manca w Sopocie znajdziemy pyszne ryby -dorsza i owoce morza, a ponadto udka z kaczki i inne pyszności.

Praktyczne informacje

• Tawerna Orłowska, ul. Orłowska 3, Gdynia
• Restauracja Oberża 86, Starowiejska 30 (Domek Abrahama), Gdynia
• Restauracja Manca, Powstańców Warszawy 80 (Dworek Admirał) Sopot

Zaplanuj wycieczkę