Szczypta historii

Wybraliśmy się na wycieczkę po Garbie Tenczyńskim leżącym w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Znajduje się tu w Tenczynku olbrzymi zamek leżący na Szlaku Orlich Gniazd.

Tenczynek został założony prawdopodobnie na pocz. XIV w. przez Nawoja z Morawicy. Wojewoda krakowski, herbu Topór, otrzymał od króla Jagiełły dobra tenczyńskie w zamian za pomoc w otrzymaniu korony polskiej. W odróżnieniu od Tenczyna Wielkiego (zamku) wieś tę zwano Tenczynem Małym, skąd powstało zdrobnienie Tenczynek. W 1795 Tenczynek został zagarnięty przez Austriaków. W latach 1815–1846 wieś położona była na terenie Wolnego Miasta Krakowa. Teren Jury w okolicach Tenczynka należy do rdzennych terenów Polski i przynależy do państwa polskiego przez 907 lat.

Zamek Tenczyn Ruiny zamku stoją na dawnym stożku wulkanicznym, będącym najwyższym wzniesieniem Garbu Tenczyńskiego (Góra Zamkowa 401 m n.p.m.).

Pierwszy zamek zbudował około 1319 r. kasztelan krakowski Nawój z Morawicy. Wzniósł on największą na zamku wieżę, zwaną do dziś „Wieżą Nawojową”. Właściwym twórcą zamku murowanego był syn Nawoja, Jędrzej, wojewoda krakowski i sandomierski. Na najwyższej, północno-wschodniej części wzgórza, wzniósł dalszy fragment zamku, w którym mieszkał i zmarł w 1368 r. On także pierwszy przyjął nazwisko Tęczyński. W krótkim czasie ród Tęczyńskich doszedł do wielkiego znaczenia. W posiadaniu Tęczyńskich było 45 miejscowości, w tym 15 w pobliżu zamku. W 1461 r. przez blisko rok na zamku mieszkał Jan Długosz. W 1570 r. kasztelan wojnicki, podkomorzy wielki koronny Jan Tęczyński rozbudował zamek nadając mu cechy renesansowe.

Zamek był przez wiele lat centrum dóbr Tęczyńskich. Po wymarciu linii męskiej tego rodu, wieś w 1637 dostała się w ręce Opalińskich, w 1687 Sieniawskich, w 1731 Czartoryskich, a 1816 aż do 1939 Potockich. W 2016 r., w wyniku porozumienia zawartego między Gminą Krzeszowice a spadkobiercami Adama hr. Potockiego, ruiny zamku zostały ponownie otwarte dla zwiedzających. Organizatorem ruchu turystycznego na zamku jest Fundacja Na Rzecz Rozwoju i Promocji Sztuki New Era Art.

Kościół św. Katarzyny w Tenczynku

Barokowy kościół św. Katarzyny z fundacji Augusta Czartoryskiego zbudowany został w latach 1728–1742. W podziemiach kościoła znajdują się szczątki ostatniego z potomków Tęczyńskich – Jana (zm. 1637).

Tenczynek –  dawny ośrodek górnictwa

Tenczynek to dawny ośrodek górnictwa węglowego. Pierwsze kopalnie z regularnym i planowym wydobyciem węgla powstały pod koniec XVIII w. były to kopalnie Adam i Rieda. Ogółem w okolicy od XVIII w. do 1955 istniało aż 17 kopalń, które wydobywały od kilku tysięcy ton do 1,8 mln ton – najwięcej w kopalni Krystyna. Pozostałości śladów po dawnej eksploatacji węgla zachowało się głównie w rejonie kopalni Krystyna I (budynki nadszybia szybu o głębokości 181 m oraz zdewastowane budynki mieszkalne jej pracowników) i Krystyna II (rozległe hałdy poeksploatacyjne z licznymi okruchami węgla, resztki betonowych fundamentów, nasypów i dróg dojazdowych), a na zachód od nich wiele płytkich szybików w rejonie wychodni pokładu Andrzej, będących najlepiej zachowanym miejscem do powierzchniowych obserwacji serii węglonośnej w tym rejonie.

Oprócz węgla w okolicach wydobywano także piaskowce i wapienie. Zwiedzanie dawnych kamieniołomów ułatwia geologiczna ścieżka turystyczno-dydaktyczna szlakiem górnictwa węglowego w okolicy Tenczynka. Prezentuje ona kilka stanowisk geologicznych o podstawowym znaczeniu dla poznania budowy geologicznej obszaru krzeszowickiego, jednego z najciekawszych w Polsce pod względem geologii i morfologii. Przy zwiedzaniu stanowisk dokumentacyjnych w kamieniołomach należy pamiętać o zakazie zbierania skał i skamieniałości.

Kościół Św. Franciszka z Asyżu w Alwerni

Barokowy kościół Stygmatów św. Franciszka z Asyżu został założony na wzór włoskiej pustelni La Verna w Toskanii, gdzie w 1224 r. św. Franciszek otrzymał dar stygmatów. Świątynia znana jest jako miejsce kultu obrazu Pana Jezusa „Ecce Homo”, czczonego tu jako ikona Miłosierdzia Bożego. Pierwsza wzmianka o cudownym obrazie pochodzi z roku 1453. Obraz ten miał zasłynąć łaskami i znajdował się w kaplicy cesarskiej Konstantego XII (1448–1453). Po upadku Konstantynopola obraz dostał się w ręce sułtana Mahometa II (1451–1481), który umieścił wraz z innymi pamiątkami po cesarzach w skarbcu w Konstantynopolu Obraz ten przekazał katolikom sułtan Amurat IV (1623–1640).

Kościół św. Marcina w Porębie Żegoty

Późnobarokowy kościół wybudowano w 1762 roku z fundacji kasztelana wojnickiego Franciszka Szwarcenbarg–Czernego – ówczesnego właściciela wsi. Wewnątrz znajduje się modernistyczna polichromia z 1910 roku ze szkoły warsztatu Stanisława Wyspiańskiego.

Pałac Szembeków w Porębie Żegoty

Od XVIII wieku do 1945 roku właścicielem późnobarokowego pałacu w Porębie była rodzina Szembeków. W czasie II wojny światowej okupanci, po wysiedleniu właścicielek zorganizowali w nim ośrodek wypoczynkowy dla załogi obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Pałac spalili żołnierze rosyjscy w 1945 roku. W całości zachowała się jedynie oficyna.

Kościół św. Jakuba Starszego w Sance

Kościół św. Jakuba Apostoła w Sance został wybudowany w 1625 r. Wkrótce z inicjatywy ówczesnego właściciela wsi Adama Świerczewskiego, miejscowy kościół został zborem kalwińskim.

W głównym ołtarzu świątyni znajduje się uważany za cudowny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, pochodzący z XVII w. W 2018 r. kościół otrzymał status Sanktuarium Matki Boskiej Pani Saneckiej, Matki Oczekiwanego Macierzyństwa.

Kuchnia regionalna

Na świetne lody naturalne warto wybrać się do Regulic (części Alwerni) do cukierni Lawendowe Pole.

Pożyteczne informacje

• Lawendowe Pole, Chrzanowska 42, Regulice, Alwernia

Szlaki geologiczne w Tenczynku:

• kamieniołom Nowa Krystyna – stanowisko dokumentacyjne prezentuje piaskowce wapniste i wapienie piaszczyste z bogatą fauną małży, ramienionogów i amonitów.
• odsłonięcie Nad Czerwieńcu – stanowisko prezentuje skały wapienne, wapienno-piaszczyste z bogatą fauną małży, ślimaków, ramienionogów i amonitów.

Zaplanuj wycieczkę