Pierwsze polskie zdanie w księdze henrykowskiej

Opactwo w Henrykowie

Opactwo w Henrykowie to jedno z najokazalszych i najpiękniejszych założeń barokowych na Śląsku, miejsce powstania Księgi Henrykowskiej – zabytku piśmiennictwa polskiego. Początki opactwa henrykowskiego sięgają 1222 roku. Wtedy to książę Henryk I Brodaty wydał zgodę na sprowadzenie do Henrykowa zakonu cystersów pochodzących z opactwa z Lubiąża. Oficjalnym fundatorem opactwa był książę Henryk II Pobożny, syn Henryka Brodatego. Mnisi zbudowali drewniany kościół, który to wkrótce został spalony przez Mongołów (w 1241). Książęta ziębiccy urządzili z klasztoru henrykowskiego rodzinną nekropolię. Książę Bolko (Bolesław) II, który zmarł w 1341 r. został pochowany w klasztorze, gdzie zachował się jego nagrobek.

Księga henrykowska

Po najeździe mongolskim cystersi skupili się na odbudowie swojego klasztoru oraz odzyskaniu dóbr. W celu uporządkowania stanu klasztoru opat Piotr spisał pod nazwą Liber fundationis claustri Sancte Marie Virginis in Henrichow dokument porządkujący sprawy klasztoru. Dokument ten zwany Księgą henrykowską jest jednym z najcenniejszych zabytków piśmiennictwa polskiego – zawiera pierwsze zdanie zapisane w dokumentach w języku polskim: Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj, co współcześnie oznacza: Daj, niech ja pomielę, a ty odpoczywaj.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jana Chrzciciela

Po wojnie trzydziestoletniej (1618 – 1648) przypadają lata największego rozwoju opactwa i jego świetności. Klasztorny kościół, zbudowany pierwotnie w 1241 r., przebudowano w stylu barokowym. Z tego okresu pochodzą najcenniejsze zabytki ruchome, zlokalizowane zarówno w kościele, jak i w opactwie. Mamy tutaj w ołtarzu głównym obrazy pędzla Michała Willmanna – zwanego śląskim Rembrandtem. Powstały wówczas również inne obrazy autorstwa Jana Liszki, rzeźby Macieja Steinla, Tomasza Weissfeldta, Jerzego Leonarda Webera oraz jedne z najwspanialszych w Polsce rokokowe stalle zakonne, dzieło nieznanych cysterskich snycerzy, zdobione płaskorzeźbami ze scenami z życia Jezusa i Matki Bożej. Kościół opactwa henrykowskiego stał się ważnym sanktuarium maryjnym oraz miejscem kultu św. Józefa.

Ołtarz główny, dzieło Georga Schroettera, powstał w latach 1681–1684. Zdobią go dwa obrazy Michała Willmanna, wielki Boże narodzenie w wizji św. Bernarda oraz górny Zbawca świata. Wielki obraz otaczają z lewej rzeźby św. Benedykta, św. Jana Chrzciciela i św. Piotra, a z prawej św. Bernarda, św. Jan Ewangelisty i św. Pawła. W ołtarzu bocznym znajduje się figura Matki Bożej z Dzieciątkiem, zwana Matką Języka Polskiego.

Bardzo pięknym obiektem kościoła są barokowe stalle. Są one wybitnym dziełem śląskiej snycerki. Dębowy, renesansowy trzon stalli pochodzi z 1567, dekoracja jest bogato rzeźbiona akantem i muszlami. Zaplecki zdobione 36 płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z życia Chrystusa, wykonane zostały w drewnie lipowym. Po 1700 dodano loże opata i przeora, a całość wzbogacono o cztery pary wolno stojących figur św. Grzegorza Wielkiego, Eugeniusza III, św. Hieronima, Konrada de Poitiers, św. Benedykta i św. Bernarda.

Organy, dzieło mistrzów ze Świdnicy, pochodzą z połowy XVII w. i są najstarsze na Śląsku. Całość dopełnia 14 barokowych obrazów przedstawiających życie i legendę św. Bernarda, umieszczonych w górnej części nawy głównej.

W 1753 wzniesiono kaplicę św. Marii Magdaleny, obecnie mauzoleum Piastów. W mauzoleum znajduje się pochodzący z gotyckiego wyposażenia nagrobek księcia Bolka II i jego żony Jutty, jeden z najstarszych w Polsce podwójnych nagrobków.

Zespół klasztorny

Barokowy budynek klasztorny powstał w latach 1681–1702. W drugiej połowie XIX w. został przebudowany w czworoboczny. Założony wokół prostokątnego dziedzińca z wysuniętym skrzydłem południowym. Do wnętrza liczącego około 300 pomieszczeń prowadzą trzy barokowe portale: sądowy z postacią Temidy, klasztorny ze św. Benedyktem i opacki z herbem opata.

Na parterze klasztoru znajduje się barokowy refektarz, na I piętrze reprezentacyjne sale: Książęca, Purpurowa, Dębowa i Papieska. Sala Purpurowa, przeznaczona jako miejsce do przyjmowania dostojnych gości, ma purpurowe ściany i obicia mebli, marmurowy kominek. Znajduje się w niej sześć obrazów Willmanna przedstawiających fundatorów opactwa.

Park klasztorny

W parku klasztornym rośnie trzeci pod względem wieku cis w Polsce.

Obok klasztoru postawiono pomnik przypominający o powstaniu w tym miejscu Księgi henrykowskiej, będącej równie sławnym obiektem historycznym jak samo opactwo.

Panowanie pruskie

Okres wojen śląskich pomiędzy Prusami a Austrią 1741–1762 zahamował rozwój opactwa. W 1801 władze pruskie zamknęły klasztorne gimnazjum oraz zarekwirowały klasztorną bibliotekę z najbogatszym na Śląsku księgozbiorem liczącym 132 rękopisy i 20 tysięcy książek. W 1810 r. król pruski Fryderyk Wilhelm III ogłosił edykt sekularyzacyjny i opactwo henrykowskie zostało zlikwidowane po 582 latach swojego istnienia. Wkrótce po sekularyzacji dobra henrykowskie zakupiła królowa holenderska Fryderyka Wilhelmina, siostra króla Prus. Klasztor nieznacznie przebudowano w celu wykorzystania go jako rezydencji magnackiej. W 1949 opactwo henrykowskie powróciło w ręce cystersów. Okolice Henrykowa należą do Polski przez 393 lata.

Zabudowania klasztorne

Zabytki w okolicy Henrykowa

Brukalice

Pierwsze polskie zdanie zapisane w Księdze henrykowskiej wypowiedziano w niedalekich Brukalicach. Znajduje się tutaj pomnik Księgi henrykowskiej.

Kościół św. Marcina w Starym Henrykowie

Gotycki kościół św. Marcina w Starym Henrykowie zbudowano w XV w. Przebudowa nastąpiła w-XVIII w.

Kościół św. Wawrzyńca Wadochowice

W Wadochowicach znajduje się gotycki kościół z XV w.

Zamek w Witostowicach

Zamek wodny w Witostowicach został wybudowany w pierwszej połowie XIV wieku. Zamek był kilkakrotnie przebudowywany w XVI i XVII w Zamek charakteryzuje się podwójną fosą: zewnętrzną i wewnętrzną, rozdzieloną ziemnym wałem obronnym z bastejami. W parterowej części środkowego skrzydła zamku została odrestaurowana renesansowa kaplica zamkowa. 

Kuchnia regionalna

Na posiłek wybraliśmy się do pobliskich Ziębic, gdzie w Rynku znajduje się restauracja Ratuszowa. Króluje tu smaczna kuchnia domowa. Możemy spróbować smacznych zup, karkówki na desce z krążkami cebulowymi, żeberek na desce, czy też placka po węgiersku.

Pożyteczne informacje

• Restauracja Ratuszowa, Rynek, 44, Ziębice

Zaplanuj wycieczkę