Archikolegiata w Tumie – Pomnik Historii

We włościach diabła Boruty

Szczypta historii

Łęczyca to jedno z najstarszych miejscowości w Polsce, wspomina o niej Gal Anonim w swojej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116. Łęczyca dawniej była stolicą Księstwa łęczyckiego, a od XIV do XVIII wieku stolicą województwa łęczyckiego. Tereny te przynależą do Polski przez 931 lat.

Stara Łęczyca – Tum

Pierwszy gród plemienny powstał pod koniec VIII wieku na prawym brzegu Bzury, na terenie obecnej miejscowości Tum. W II poł. X wieku gród rozbudowano budując wały o wysokości 5,5 metra. Gród funkcjonował do I poł. XIV w. W XI i XII wieku był to najważniejszy gród prowincji usadowiony w Pradolinie Wisły- Warty na trasie z Poznania na Mazowsze. Gród jest teraz częściowo zrekonstruowany i udostępniony do zwiedzania (ścieżka ze skansenu).

Rolę Łęczycy podniosła budowa w sąsiedztwie grodu w XI w. opactwa benedyktyńskiego prawdopodobnie z fundacji Kazimierza Odnowiciela. Około roku 1140 opactwo zostało przeniesione do Mogilna, zaś klasztor rozebrany, a na jego miejscu zbudowano wspaniałą romańską kolegiatę.

Archikolegiata w Tumie – Pomnik Historii

Dzisiejsza nazwa wsi, a także cała jej historia od połowy wieku XII, wiąże się ściśle z tumem, jak dawniej nazywano katedrę lub kolegiatę. Arcybiskup gnieźnieński Jakub ze Żnina w 1141 r. rozpoczął na miejscu dawnego opactwa budowę kolegiaty łęczyckiej. Arcybiskup Janik konsekrował świątynię w 1161 r.

W archikolegiacie odbyło się kilkadziesiąt synodów kościelnych, uznawanych za pierwsze polskie sejmy.

Kościół był siedzibą arcybiskupów do XVIII w. i pozostawał pod opieką królów polskich. W 1967 r. prymas Wyszyński i arcybiskup Wojtyła w Archikolegiacie Łęczyckiej w Tumie prowadzili uroczystości kończące Milenium Polski. W Tumie znajdują się obecnie relikwie Św. Wojciecha.

Kolegiata w Tumie jest obecnie największym kościołem romańskim w Polsce. W XVI w. do kolegiaty dobudowano renesansową kruchtę. Kolegiata w 1939 r. spłonęła podczas walk z hitlerowcami w czasie Bitwy nad Bzurą. Po 1947 r. świątynia została odbudowana i przekształcona (m.in. strop żelbetowy) po 1947 r. wg architektonicznego projektu Jana Koszczyc-Witkiewicza. Prace trwały wiele lat, zakończono je w 1962 r. Żelbetowy strop zakryto w 2003 r. stropem drewnianym.

Archikolegiata Łęczycka w Tumie posiada wspaniały romański tympanon i romańskie freski.

Nowa Łęczyca stolicą Księstwa łęczyckiego.

Pierwszy raz ziemia łęczycka istniała jako samodzielny byt polityczny w pierwszych latach rozbicia dzielnicowego (w latach 1138–1144), gdy rządziła nim wdowa po Bolesławie III Krzywoustym, Salomea z Bergu (Łęczyca była wtedy stolicą tzw. oprawy wdowiej).  Doniosłe znaczenie dla losów miasta miała budowa w latach 1149–1161 kolegiaty NMP i św. Aleksego (w Tumie), która stała się miejscem zjazdów książęcych i synodów kościelnych metropolii gnieźnieńskiej i w której odbyły się pierwsze polskie sejmy.

Po objęciu władzy nad tym terenem w 1228 lub 1229 roku przez Konrada I mazowieckiego kasztelanie łęczycka, sieradzka, spicymierska i wolborska weszły w skład wydzielonego przez niego w 1231 roku księstwa łęczyckiego, które przyłączył do Mazowsza. Po śmierci Konrada w 1247 roku jego drugi syn, Kazimierz I kujawski, objął księstwo łęczyckie, które do 1299 roku znajdowało się w rękach jego kolejnych synów.

W 1264 r. Kazimierz I podzielił ziemię łęczycką na Księstwo łęczyckie i Księstwo sieradzkie. Księstwo sieradzkie objął jego syn Leszek Czarny. Łęczyca stała się stolicą Księstwa łęczyckiego. W tym też czasie nadano Łęczycy prawa miejskie (ok. 1267 r.), ale lokacja miasta nastąpiła na zachodnim (lewym) brzegu Bzury. Po śmierci Kazimierza I w 1267 r. Księstwo łęczyckie przejął jego czwarty syn Kazimierz II Łęczycki. Łęczycę otoczono murami miejskimi z wieżami, czego pozostałością jest baszta obronna, obecnie dzwonnica kościoła św. Andrzeja z XIV w.

W 1289 r. Kazimierz II, razem z bratem Władysławem Łokietkiem wsparł kampanię krakowską księcia płockiego Bolesława II. Wspólne siły płocko-brzesko-łęczyckie pokonały 26 lutego 1289 r. oddziały śląskie dowodzone przez Henryka III Głogowczyka, Bolka Opolskiego i Przemka Ściniawskiego w bitwie pod Siewierzem. Kazimierz II Łęczycki zginął w bitwie pod Trojanowem w 1294 r. rozegranej na brzegu rzeki Bzury, podczas pościgu za oddziałem litewskim księcia Witenesa uchodzącym po napadzie na Łęczycę. Kazimierz nie był żonaty i nie pozostawił potomstwa, a jego księstwo przejął Władysław Łokietek. W 1352 r. Kazimierz Wielki włączył Księstwo łęczyckie do Polski po śmierci ostatniego księcia łęczyckiego Władysława Dobrzyńskiego. Odtąd Łęczyca była już tylko stolicą województwa łęczyckiego (aż do rozbiorów).

Zamek królewski w Łęczycy

Zamek został wzniesiony po roku 1345 przez króla Kazimierza Wielkiego w porozumieniu z księciem łęczyckim Władysławem Garbatym. Zamek stanął na sztucznym wzniesieniu otoczonym fosą, która zasilana była wodami przepływającej niedaleko rzeki Bzury. Niemal w całości został zbudowany z czerwonej cegły, osadzony na kamiennych fundamentach. Zamek pełnił rolę rezydencji królewskiej Kazimierza Wielkiego, pod nieobecność którego był siedzibą starosty łęczyckiego. W roku 1406 został spalony przez Krzyżaków, lecz po niedługim czasie udało się go odbudować, gdyż już w 1409 roku zjawił się tu sam Władysław Jagiełło, by wziąć udział w naradzie, na której podejmowano decyzje w związku ze zbliżającą się wielką wojną z zakonem krzyżackim. Około 1563 roku podskarbi koronny, a zarazem starosta łęczycki, Jan Lutomirski, dobudował do wieży bramnej nowy budynek mieszkalny, zwany „Domem Nowym”. Na zamku mieści się obecnie Muzeum w Łęczycy.

Ponoć w lochach łęczyckiego zamku mieszka diabeł Boruta i pilnuje zdeponowanych skrzyń ze złotem. Boruta został podstępem wykorzystany przy budowie archikolegiaty w Tumie. Na ścianie jednej z wież można zobaczyć odciśnięte ślady łapy diabła Boruty.

Kościół farny św. Andrzeja Apostoła

Pierwszy drewniany kościół łęczycki był dwukrotnie spalony przez Krzyżaków – w 1331 i 1406 r. W 1425 r. został odbudowany jako murowany w stylu gotyckim.

W nawie południowej znajduje się kaplica Szczawińskich (Jakub Szczawiński, herbu Prawdzic, był wojewodą brzesko-kujawskim). W ołtarzu znajduje namalowany na blasze obraz Matki Bożej Szkaplerznej, zwanej Księżną Łęczycką, a w zwieńczeniu obraz św. Walentego.

Łęczyca stolicą województwa łęczyckiego – zespół klasztorny Bernardynów

Z czasów I Rzeczpospolitej mamy w Łęczycy zespół klasztorny Bernardynów. Bernardyni w 1643 r. wznieśli przy Bramie Poznańskiej jednonawowy kościół. Obecna szata wnętrza pochodzi z przełomu XVII-XVIII w. Twórcą polichromii był brat Walenty Żebrowski. Wnętrze kościoła, urządzone w duchu teatrum sacrum, jest jednym z piękniejszych w Polsce.

Łęczyca pod zaborami i czasy współczesne

Symbolem czasów zaborów stał się dawny kościół i klasztor Dominikanów przekształcony na więzienie. W 1341 r. do murów obronnych Łęczycy została dobudowana murowana świątynia pod wezwaniem św. Dominika i piętrowy klasztor. W 1799 roku władze pruskie skasowały klasztor, natomiast w 1801 roku zamieniły go na więzienie i jednocześnie rozebrali kościół. Więzienie funkcjonowało aż do 2006 r. Jego wnętrze udostępnione jest do zwiedzania.

Ratusz

Klasycystyczny ratusz pochodzi z końca XVIII w.

Kościół św. Mikołaja w Tumie

Oprócz warownego dwunastowiecznego kościoła romańskiego w Tumie znajduje się mały drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja z XVIII wieku (powstał w czasie przebudowy kolegiaty).

Skansen wsi łęczyckiej w Kwiatkówku

Nieopodal tumskiej kolegiaty, w Kwiatkówku, znajduje się skansen wsi łęczyckiej „Łęczycka Zagroda Chłopska”. Składa się z kilku zasadniczych części: budynków architektury (domu mieszkalnego – tzw. glinianej chałupy, budynku inwentarskiego z szopą na torf, stodoły, piwnicy ziemnej, studni z żurawiem, gnojownika i ogrodzenia), elementów małej architektury (kapliczki), budynków prezentujących przemysł i rzemiosło wiejskie (wiatrak typu kozłowego, olejarnia, kuźnia) oraz obiektów towarzyszących (budynku administracyjno-ekspozycyjnego, pieca garncarskiego i chlebowego).

Ze skansenu prowadzi ścieżka turystyczna do grodziska łęczyckiego.

Bitwa nad Bzurą

Łęczyca była świadkiem walki Armii „Poznań” i „Pomorze” z Niemcami na początku września 1939 (bitwa nad Bzurą). Miasto zajęte przez niemiecką 221 Dywizję Piechoty w nocy z 14 na 15 września. Na rynku stoi pomnik poświęcony walczącym żołnierzom polskim.

Kopalnie żelaza w Łęczycy.

W latach 1955–1992 w mieście wydobywano rudy żelaza – syderyty. Śladem po Łęczyckim Zagłębiu Rud Żelaza jest wieża szybowa odwiertu „Łęczyca I” (na południe od rynku). Obecnie chodniki kopalni są zalane. Wieża szybowa stanowi obecnie ujęcie wody pitnej.

Góra Świętej Małgorzaty

We wsi Góra Świętej Małgorzaty znajduje się malownicze wzniesienie (136 m n.p.m.), dochodzące do 30 m wysokości względnej, położone na równinie pradoliny rzecznej. Góra jest pochodzenia polodowcowego; liczne odsłonięcia skał na zboczu pozwalają obejrzeć budowę geologiczną terenu. Na szczycie wzgórza stoi gotycki kościół, którego pierwowzór został zniszczony w wyniku przebudowy w XIX w. w stylu klasycystycznym. Pierwotna świątynia została wzniesiona w XII w. w stylu romańskim, czego pozostałością są fragmenty murów.

Kuchnia regionalna

Na posiłek zapraszamy do naleśnikarni „Nasz Naleśnik” mieszczącej się w Rynku. Mamy do wyboru wiele naleśników wytrawnych z warzywami, szynką, salami, kurczakiem, pieczarkami, tuńczykiem, serami lub też naleśniki na słodko z dżemem, owocami, nutellą i twarożkiem. Ponadto mamy smoothies, sałatki, krokiety i pancakes.

Na kawę i pyszne ciasta warto wpaść do kawiarni Niebieskie Migdały znajdującej się tuż przy Rynku.

Pożyteczne informacje

• Nasz Naleśnik, Plac T. Kościuszki 8, Łęczyca
• Cukiernia Niebieskie Migdały, ul. Poznańska 6, Łęczyca

Zaplanuj wycieczkę