Archikolegiata w Tumie – Pomnik Historii

We włościach diabła Boruty

Szczypta historii

Łęczyca to jedno z najstarszych miejscowości w Polsce, wspomina o niej Gal Anonim w swojej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116. Łęczyca dawniej była stolicą Księstwa łęczyckiego, a od XIV do XVIII wieku stolicą województwa łęczyckiego. Tereny te przynależą do Polski przez 931 lat.

Rynek w Łęczycy (widok z wieży zamkowej)

Stara Łęczyca – Tum

Pierwszy gród plemienny powstał pod koniec VIII wieku na prawym brzegu Bzury, na terenie obecnej miejscowości Tum. W II poł. X wieku gród rozbudowano budując wały o wysokości 5,5 metra. Gród funkcjonował do I poł. XIV w. W XI i XII wieku był to najważniejszy gród prowincji usadowiony w Pradolinie Wisły- Warty na trasie z Poznania na Mazowsze. Gród jest teraz częściowo zrekonstruowany i udostępniony do zwiedzania (ścieżka ze skansenu).

Gród łęczycki

Rolę Łęczycy podniosła budowa w sąsiedztwie grodu w XI w. opactwa benedyktyńskiego prawdopodobnie z fundacji Kazimierza Odnowiciela. Około roku 1140 opactwo zostało przeniesione do Mogilna, zaś klasztor rozebrany, a na jego miejscu zbudowano wspaniałą romańską kolegiatę.

Kolegiata w Tumie by Lestat (Jan Mehlich) – Own work, CC BY-SA 3.0

Archikolegiata w Tumie – Pomnik Historii

Dzisiejsza nazwa wsi, a także cała jej historia od połowy wieku XII, wiąże się ściśle z tumem, jak dawniej nazywano katedrę lub kolegiatę. Arcybiskup gnieźnieński Jakub ze Żnina w 1141 r. rozpoczął na miejscu dawnego opactwa budowę kolegiaty łęczyckiej. Arcybiskup Janik konsekrował świątynię w 1161 r.

Archikolegiata w Tumie by Sławomir Milejski – Own work, CC BY-SA 3.0 pl
Archikolegiata w Tumie

W archikolegiacie odbyło się kilkadziesiąt synodów kościelnych, uznawanych za pierwsze polskie sejmy.

Jan Matejko Łęczyca – pierwszy Sejm  

Kościół był siedzibą arcybiskupów do XVIII w. i pozostawał pod opieką królów polskich. W 1967 r. prymas Wyszyński i arcybiskup Wojtyła w Archikolegiacie Łęczyckiej w Tumie prowadzili uroczystości kończące Milenium Polski. W Tumie znajdują się obecnie relikwie Św. Wojciecha.

Kolegiata w Tumie jest obecnie największym kościołem romańskim w Polsce. W XVI w. do kolegiaty dobudowano renesansową kruchtę. Kolegiata w 1939 r. spłonęła podczas walk z hitlerowcami w czasie Bitwy nad Bzurą. Po 1947 r. świątynia została odbudowana i przekształcona (m.in. strop żelbetowy) po 1947 r. wg architektonicznego projektu Jana Koszczyc-Witkiewicza. Prace trwały wiele lat, zakończono je w 1962 r. Żelbetowy strop zakryto w 2003 r. stropem drewnianym.

Romańska kolegiata w Tumie
Romańska kolegiata w Tumie
Kolegiata w czasie odbudowy, żelbetowy strop by Lestat (Jan Mehlich) – Own work, CC BY-SA 3.0
Kolegiata , żelbetowy strop zakryty drewnianym
Archikolegiata w Tumie, ołtarz, absyda prezbiterium by Jacek Daczyński – Own work, CC BY-SA 4.0

Archikolegiata Łęczycka w Tumie posiada wspaniały romański tympanon i romańskie freski.

Romański portal
Kolegiata w Tumie, najstarsza polichromia w Polsce by Andrzej5006 – Own work, CC BY-SA 3.0
Kolegiata w Tumie, polichromia

Nowa Łęczyca stolicą Księstwa łęczyckiego.

Pierwszy raz ziemia łęczycka istniała jako samodzielny byt polityczny w pierwszych latach rozbicia dzielnicowego (w latach 1138–1144), gdy rządziła nim wdowa po Bolesławie III Krzywoustym, Salomea z Bergu (Łęczyca była wtedy stolicą tzw. oprawy wdowiej).  Doniosłe znaczenie dla losów miasta miała budowa w latach 1149–1161 kolegiaty NMP i św. Aleksego (w Tumie), która stała się miejscem zjazdów książęcych i synodów kościelnych metropolii gnieźnieńskiej i w której odbyły się pierwsze polskie sejmy.

Po objęciu władzy nad tym terenem w 1228 lub 1229 roku przez Konrada I mazowieckiego kasztelanie łęczycka, sieradzka, spicymierska i wolborska weszły w skład wydzielonego przez niego w 1231 roku księstwa łęczyckiego, które przyłączył do Mazowsza. Po śmierci Konrada w 1247 roku jego drugi syn, Kazimierz I kujawski, objął księstwo łęczyckie, które do 1299 roku znajdowało się w rękach jego kolejnych synów.

W 1264 r. Kazimierz I podzielił ziemię łęczycką na Księstwo łęczyckie i Księstwo sieradzkie. Księstwo sieradzkie objął jego syn Leszek Czarny. Łęczyca stała się stolicą Księstwa łęczyckiego. W tym też czasie nadano Łęczycy prawa miejskie (ok. 1267 r.), ale lokacja miasta nastąpiła na zachodnim (lewym) brzegu Bzury. Po śmierci Kazimierza I w 1267 r. Księstwo łęczyckie przejął jego czwarty syn Kazimierz II Łęczycki. Łęczycę otoczono murami miejskimi z wieżami, czego pozostałością jest baszta obronna, obecnie dzwonnica kościoła św. Andrzeja z XIV w.

Jedyna zachowana wieża XIV-wiecznych fortyfikacji miejskich Łęczycy, pełniąca obecnie funkcje dzwonnicy kościelnej parafii p.w. Św. Andrzeja by Kamil Durda – Own work, CC BY-SA 3.0 pl

W 1289 r. Kazimierz II, razem z bratem Władysławem Łokietkiem wsparł kampanię krakowską księcia płockiego Bolesława II. Wspólne siły płocko-brzesko-łęczyckie pokonały 26 lutego 1289 r. oddziały śląskie dowodzone przez Henryka III Głogowczyka, Bolka Opolskiego i Przemka Ściniawskiego w bitwie pod Siewierzem. Kazimierz II Łęczycki zginął w bitwie pod Trojanowem w 1294 r. rozegranej na brzegu rzeki Bzury, podczas pościgu za oddziałem litewskim księcia Witenesa uchodzącym po napadzie na Łęczycę. Kazimierz nie był żonaty i nie pozostawił potomstwa, a jego księstwo przejął Władysław Łokietek. W 1352 r. Kazimierz Wielki włączył Księstwo łęczyckie do Polski po śmierci ostatniego księcia łęczyckiego Władysława Dobrzyńskiego. Odtąd Łęczyca była już tylko stolicą województwa łęczyckiego (aż do rozbiorów).

Zamek królewski w Łęczycy

Zamek został wzniesiony po roku 1345 przez króla Kazimierza Wielkiego w porozumieniu z księciem łęczyckim Władysławem Garbatym. Zamek stanął na sztucznym wzniesieniu otoczonym fosą, która zasilana była wodami przepływającej niedaleko rzeki Bzury. Niemal w całości został zbudowany z czerwonej cegły, osadzony na kamiennych fundamentach. Zamek pełnił rolę rezydencji królewskiej Kazimierza Wielkiego, pod nieobecność którego był siedzibą starosty łęczyckiego. W roku 1406 został spalony przez Krzyżaków, lecz po niedługim czasie udało się go odbudować, gdyż już w 1409 roku zjawił się tu sam Władysław Jagiełło, by wziąć udział w naradzie, na której podejmowano decyzje w związku ze zbliżającą się wielką wojną z zakonem krzyżackim. Około 1563 roku podskarbi koronny, a zarazem starosta łęczycki, Jan Lutomirski, dobudował do wieży bramnej nowy budynek mieszkalny, zwany „Domem Nowym”. Na zamku mieści się obecnie Muzeum w Łęczycy.

Zamek królewski w Łęczycy
Zamek w Łęczycy, baszta
Wnętrza zamkowe – muzeum

Ponoć w lochach łęczyckiego zamku mieszka diabeł Boruta i pilnuje zdeponowanych skrzyń ze złotem. Boruta został podstępem wykorzystany przy budowie archikolegiaty w Tumie. Na ścianie jednej z wież można zobaczyć odciśnięte ślady łapy diabła Boruty.

Diabeł Boruta
Odciśnięta łapa Boruty na murze kolegiaty w Tumie

Kościół farny św. Andrzeja Apostoła

Pierwszy drewniany kościół łęczycki był dwukrotnie spalony przez Krzyżaków – w 1331 i 1406 r. W 1425 r. został odbudowany jako murowany w stylu gotyckim.

Kościół św. Andrzeja by Mietek Ł, CC BY-SA 3.0
Fara św. Andrzeja w Łęczycy – fragment zabudowań klasztornych dobudowanych do dawnych murów obronnych, wieża obronna zaadaptowana na dzwonnicę by Jolanta Dyr – Own work, CC BY-SA 3.0
Fara św. Andrzeja w Łęczycy – wnętrze kościoła by Jolanta Dyr – Own work, CC BY-SA 3.0

W nawie południowej znajduje się kaplica Szczawińskich (Jakub Szczawiński, herbu Prawdzic, był wojewodą brzesko-kujawskim). W ołtarzu znajduje namalowany na blasze obraz Matki Bożej Szkaplerznej, zwanej Księżną Łęczycką, a w zwieńczeniu obraz św. Walentego.

Ołtarz Matki Bożej Szkaplerznej, Księżnej Łęczyckiej by Jolanta Dyr – Own work, CC BY-SA 3.0

Łęczyca stolicą województwa łęczyckiego – zespół klasztorny Bernardynów

Z czasów I Rzeczpospolitej mamy w Łęczycy zespół klasztorny Bernardynów. Bernardyni w 1643 r. wznieśli przy Bramie Poznańskiej jednonawowy kościół. Obecna szata wnętrza pochodzi z przełomu XVII-XVIII w. Twórcą polichromii był brat Walenty Żebrowski. Wnętrze kościoła, urządzone w duchu teatrum sacrum, jest jednym z piękniejszych w Polsce.

Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP by Mietek Ł, CC BY-SA 3.0
Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, wnętrze
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP – ołtarz by Jolanta Dyr – Own work, CC BY-SA 3.0
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP – polichromia, by Jolanta Dyr – Own work, CC BY-SA 3.0
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP – polichromia, by Jolanta Dyr – Own work, CC BY-SA 3.0

Łęczyca pod zaborami i czasy współczesne

Symbolem czasów zaborów stał się dawny kościół i klasztor Dominikanów przekształcony na więzienie. W 1341 r. do murów obronnych Łęczycy została dobudowana murowana świątynia pod wezwaniem św. Dominika i piętrowy klasztor. W 1799 roku władze pruskie skasowały klasztor, natomiast w 1801 roku zamieniły go na więzienie i jednocześnie rozebrali kościół. Więzienie funkcjonowało aż do 2006 r. Jego wnętrze udostępnione jest do zwiedzania.

dawny klasztor – więzienie w Łęczycy

Ratusz

Klasycystyczny ratusz pochodzi z końca XVIII w.

Ratusz w Łęczycy

Kościół św. Mikołaja w Tumie

Oprócz warownego dwunastowiecznego kościoła romańskiego w Tumie znajduje się mały drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja z XVIII wieku (powstał w czasie przebudowy kolegiaty).

Kościół św. Mikołaja w Tumie

Skansen wsi łęczyckiej w Kwiatkówku

Nieopodal tumskiej kolegiaty, w Kwiatkówku, znajduje się skansen wsi łęczyckiej „Łęczycka Zagroda Chłopska”. Składa się z kilku zasadniczych części: budynków architektury (domu mieszkalnego – tzw. glinianej chałupy, budynku inwentarskiego z szopą na torf, stodoły, piwnicy ziemnej, studni z żurawiem, gnojownika i ogrodzenia), elementów małej architektury (kapliczki), budynków prezentujących przemysł i rzemiosło wiejskie (wiatrak typu kozłowego, olejarnia, kuźnia) oraz obiektów towarzyszących (budynku administracyjno-ekspozycyjnego, pieca garncarskiego i chlebowego).

Skansen w Kwiatkówku
Skansen w Kwiatkówku, wnętrze chałupy
Skansen w Kwiatkówku, wiatrak

Ze skansenu prowadzi ścieżka turystyczna do grodziska łęczyckiego.

Bitwa nad Bzurą

Łęczyca była świadkiem walki Armii „Poznań” i „Pomorze” z Niemcami na początku września 1939 (bitwa nad Bzurą). Miasto zajęte przez niemiecką 221 Dywizję Piechoty w nocy z 14 na 15 września. Na rynku stoi pomnik poświęcony walczącym żołnierzom polskim.

Pomnik Bitwy nad Bzurą

Kopalnie żelaza w Łęczycy.

W latach 1955–1992 w mieście wydobywano rudy żelaza – syderyty. Śladem po Łęczyckim Zagłębiu Rud Żelaza jest wieża szybowa odwiertu „Łęczyca I” (na południe od rynku). Obecnie chodniki kopalni są zalane. Wieża szybowa stanowi obecnie ujęcie wody pitnej.

Szyb w Kopalni Łęczyca by P.-Marynowski, źródło: www.leczyca.info.pl

Góra Świętej Małgorzaty

We wsi Góra Świętej Małgorzaty znajduje się malownicze wzniesienie (136 m n.p.m.), dochodzące do 30 m wysokości względnej, położone na równinie pradoliny rzecznej. Góra jest pochodzenia polodowcowego; liczne odsłonięcia skał na zboczu pozwalają obejrzeć budowę geologiczną terenu. Na szczycie wzgórza stoi gotycki kościół, którego pierwowzór został zniszczony w wyniku przebudowy w XIX w. w stylu klasycystycznym. Pierwotna świątynia została wzniesiona w XII w. w stylu romańskim, czego pozostałością są fragmenty murów.

Kościół w Górze Świętej Małgorzaty
Kościół w Górze Świętej Małgorzaty
Kościół w Górze Świętej Małgorzaty, fragment romańskiego muru

Kuchnia regionalna

Na posiłek zapraszamy do naleśnikarni „Nasz Naleśnik” mieszczącej się w Rynku. Mamy do wyboru wiele naleśników wytrawnych z warzywami, szynką, salami, kurczakiem, pieczarkami, tuńczykiem, serami lub też naleśniki na słodko z dżemem, owocami, nutellą i twarożkiem. Ponadto mamy smoothies, sałatki, krokiety i pancakes.

Naleśnikarnia na Rynku

Na kawę i pyszne ciasta warto wpaść do kawiarni Niebieskie Migdały znajdującej się tuż przy Rynku.

Niebieskie Migdały

Pożyteczne informacje

  • Nasz Naleśnik, Plac T. Kościuszki 8, Łęczyca
  • Cukiernia Niebieskie Migdały, ul. Poznańska 6, Łęczyca

Zaplanuj wycieczkę