Żuławy

Budowa kanału przez Mierzeję Wiślaną zwróciła naszą uwagę na Żuławy i Zalew Wiślany. Tereny te miały bardzo bogatą historię. Krzyżowały się tutaj interesy niemieckie – parcia na wschód, z polskimi – posiadania dostępu do morza. Na 200 lat tereny te zdominowali Krzyżacy. Niemałą rolę w przekształcaniu podmokłych ziem żuławskich mieli holenderscy mennonici. Spróbujemy odnaleźć ślady tego dziedzictwa historycznego. Skomplikowane losy tych terenów odzwierciedlone są w czasie przynależności do Polski: okolice Gdańska należą do Polski przez 682 lata, Pruszcz Gdański 661 lat, południowe Żuławy360 lat, a tereny na wschód od Nogatu (Malbork) 381 lat.

Układ wodny Żuław podlegał wielkim zmianom powodowanym zarówno przez siły natury (np. przerwanie się Wisły Śmiałej do Bałtyku, jak i człowieka (np. regulacja Nogatu, melioracja Żuław, przekop Wisły). W naszej wycieczce cofniemy się też kilka tysięcy lat temu, by zobaczyć jak kształtowała się delta Wisły.

Pętla Żuławska

Na potrzeby turystyki wodnej utworzono Pętlę Żuławską – drogę wodną o długości 303 km, łącząca szlaki wodne Wisły, Martwej Wisły, Szkarpawy, Wisły Królewieckiej, Nogatu, Wisły Śmiałej, Tuji, Motławy, Kanału Jagiellońskiego, rzeki Elbląg z wodami Zalewu Wiślanego. Płynąc po Żuławach możemy podziwiać trzy wspaniałe miasta, które przez stulecia rywalizowały ze sobą – Gdańsk, Malbork i Elbląg.

Typowy krajobraz Żuław: wały, rzeki, płaskie tereny (na zdjęciu rzeka Tuja)

Kształtowanie się delty Wisły

Zaczniemy naszą podróż 5,5 tys. lat temu, gdy pokrywający Europę lądolód skandynawski stopił się i  powstało Morze Litorynowe, które przybrało niemal dzisiejszy kształt Bałtyku. Nie było wtedy Żuław – w tym miejscu znajdowała się głęboka zatoka bałtycka (Basen Gdański) obejmująca całe dzisiejsze Żuławy, jezioro Druzno i Zalew Wiślany. Ujście Wisły znajdowało się wtedy 60 km na południe w okolicy Białej Góry (Cypel Mątowski).

Biała Góra, rozwidlenie Nogatu, daleko – Wisła, po prawej kolano Nogatu i Cypel Mątowski – najbardziej południowy skrawek Żuław

Niesiony z biegiem Wisły piach i muł zaczął budować deltę Wisły – płaską podmokłą krainę poprzecinaną odnogami rzeki. Obecnie Wisła niesie rocznie 1.9 mln m3 piachu (prostopadłościan o wymiarach 40 km długości, 10 m wysokości i 50 m szerokości). Przez ostatnie kilka tysięcy lat czoło delty dotarło do linii Gdańsk – Stegna – Elbląg. Rozwój delty na północ został zablokowany przez piaszczysty wał wydmowy – Mierzeję Wiślaną, budowaną przez prądy w Zatoce Gdańskiej i kształtowaną przez wiatry. Na wschodzie odcięła ona od Zatoki Gdańskiej wielki akwen zwany Zalewem Wiślanym. Lewe ramię rzeki zablokowane Mierzeją – Wisła Gdańska uchodziła do Zatoki w okolicy dzisiejszego Wisłoujścia. Trzy prawe odnogi Wisły: Nogat, Wisła Elbląska (obecnie Szkarpawa) i Wisła Królewiecka zaczęły zasypywać Zalew w kierunku wschodnim, co spowodowało odcięcie południowego fragmentu Zalewu Wiślanego w postaci Jeziora Druzno. Kształtowanie się wewnętrznej delty Wisły zakończyło się w 1895 roku poprzez wykonanie przekopu Wisły pod Świbnem. Wisła popłynęła wtedy na wprost do Zatoki. Utworzona płaska trójkątna kraina – Żuławy – ma powierzchnię około 1700 km², z czego 450 km² stanowią tereny depresyjne, położone poniżej poziomu morza.

Mapa delty Wisły około 1300 roku. Źródło: wg H. Bertrama, Naturalne i antropogeniczne przemiany krajobrazów delty Wisły, Joanna PLIT, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 13, 2010.

Powodzie na Żuławach

Powierzchnia delty jest płaską trójkątną równiną, której najwyższy południowy wierzchołek, tzw. Cypel Mątowski (k. Białej Góry) znajduje się nieco powyżej 10 m n.p.m., a stąd powierzchnia stopniowo się obniża w kierunku północnym i północno-wschodnim, aby mniej więcej na linii Święty Wojciech, Nowy Dwór Gdański, Jegłownik i Rozgart osiągnąć 0 m i przejść w kilka depresji sięgających 2 m poniżej poziomu morza. Depresje są zagrodzone od Bałtyku przez Mierzeję Wiślaną ciągnącą się od Sopotu, poprzez Gdańsk aż do Piławy. Niskie położenie powoduje, że Żuławy są narażone na cykliczne powodzie. W ciągu połowy minionego tysiąclecia odnotowano tu blisko 150 katastrofalnych powodzi. Ich świadectwem są znaki wielkiej wody – pamiątkowe kamienne lub żeliwne tablice, albo napisy na murach zaopatrzone w daty i oznaczenia wysokich stanów wezbranych wód.

Kościół pw.Krzyża Świętego w Myszewie. Tablice upamiętniające powodzie z lat 1829, 1839, 1855, by Lubicz – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Dziedzictwo krzyżackie – rywalizacja Gdańska, Elbląga i Malborka

Po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego ok 11 tys. lat temu, klimat zaczął się stopniowo ocieplać i na Pomorze dotarli pierwsi ludzie. Nogat stał się granicą pomiędzy osadnictwem Słowian, a ludów bałtyckich zwanych Prusami. Najważniejszym grodem i portem słowiańskim stawał się Gdańsk położony przy ujściu Motławy do Wisły Gdańskiej (Martwej) – 8 km od ujścia Wisły do Zatoki Gdańskiej. Z kolei najważniejszym miastem i portem pruskim było Truso położone nad Jez. Druzno.

Krzyżacy zostali zaproszeni na ziemie polskie w 1226 r., aby podbić i schrystianizować Prusów. Ich taktyka podboju polegała na wykorzystaniu szlaków wodnych do transportu oddziałów krzyżackich. Krzyżacy wzdłuż głównej linii swojej ekspansji (Nogat i Zalew Wiślany) zbudowali potężne zamki w Malborku, Elblągu i Królewcu. Na Żuławach znajdziemy wiele gotyckich kościołów z XIV w. zbudowanych przez Krzyżaków. Wiele z nich ma dobudowaną charakterystyczną drewnianą wieżę z izbicą.

Cedry Wielkie, gotycki kościół św. Aniołów Stróżów z II poł. XIV w.

Elbląg – główny port krzyżacki, przez 70 lat stolica Zakonu

W średniowieczu Nogat wpadał do wielkiego Jeziora Druzno zespolonego z Zalewem Wiślanym. Trzeba pamiętać, że na wysokości Braniewa znajdowała się tzw. Głębia Bałgijska – naturalne przejście przez Mierzeję Wiślaną. Elbląg stał się największym morskim portem krzyżackim. Dopiero po pokoju toruńskim w 1466 r. Elbląg stracił rolę pierwszego miasta portowego na ziemiach Zakonu Krzyżackiego na rzecz Królewca. Elbląg nadal się rozwijał się dzięki handlowi morskiemu, ale szlak wodny na Bałtyk przebiegał już przez Cieśninę Pilawską.

Widok Elbląga z 1720 r. źródło: Atlas Pieter van der Aa

W roku 1245 Krzyżacy rozpoczęli budowanie potężnego murowanego zamku, który w 1251 roku został siedzibą mistrza krajowego – dzięki temu przez pierwsze 70 lat Elbląg był stolicą, jedynym portem morskim oraz podstawową bazą militarną organizującego się państwa krzyżackiego. Dopiero w 1309 roku Krzyżacy przenieśli stolicę do Malborka. Elbląg pozostał jedną z najważniejszych twierdz w państwie jako siedziba wielkiego szpitalnika. Świadectwem świetności Elbląga jest katedra św. Mikołaja z poł. XIII w. (zamek rozebrali mieszczanie po pokoju toruńskim). Do kościoła dobudowano wieżę o wysokości 97 m, przez co kościół jest obecnie jednym z najwyższych obiektów sakralnych w Polsce.

Elbląg, kościół pw. św. Mikołaja, przystań na Nogacie by Krzymill – Own work, CC BY-SA 3.0 pl

Malbork stolicą Zakonu Krzyżackiego

W położonym nad Nogatem Malborku w 1274 r. rozpoczęto budowę zamku. Zamek był początkowo konwentualną siedzibą komtura. Dopiero w 1309 r. zamek został siedzibą wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego. Zamek jest uznany za Pomnik Historii oraz jest wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jest jednym z największych zespołów zamkowych w Europie.

Zamek w Malborku nad Nogatem by DerHexer – Own work, CC BY-SA 3.0

W 1457 r. nieopłacane przez zakon krzyżacki wojska najemne strzegące zamku sprzedały Malbork polskiemu królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. Wojska polskie wkroczyły do twierdzy, a stolicę państwa krzyżackiego przeniesiono do Królewca. Krzyżacy wkrótce odbili zamek, ale w 1460 r., po długim oblężeniu miasto ostatecznie poddało się siłom polskim. Zamek aż do I rozbioru Polski (1772 r.) był rezydencją królów Polski.

Zamek w Malborku, widok od strony Nogatu by Gregy – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Dziedzictwo I Rzeczpospolitej

Gdańsk – największym i najbogatszym miastem Rzeczpospolitej

Gdańsk w wyniku podstępu został zajęty przez Krzyżaków w 1308 r. (rzeź Gdańszczan). Dopiero po 146 latach, zakończył się okres panowania Krzyżaków w Gdańsku. 6 marca 1454  roku król Kazimierz IV Jagiellończyk na wniosek poselstwa Związku Pruskiego, wcielił Gdańsk do Polski. Symboliczna stała się rozbiórka zamku krzyżackiego przez gdańszczan (mieścił się u ujścia Raduni do Motławy). Kazimierz Jagiellończyk w 1457 r. nadał przywileje, które stanowiły podstawę prawną autonomii Gdańska – nieporównywalnej do tej, jaką miały inne polskie miasta. Przywileje umożliwiają wspaniały rozkwit przez następne 300 lat. Gdańsk z 53 tys. mieszkańców stał się największym miastem I Rzeczpospolitej i najważniejszym portem handlowym na Bałtyku. Gdańsk był wówczas dwukrotnie większy niż Lwów, Poznań czy Kraków.

Gdańsk w XVII w. otoczony pierścieniem nowożytnych fortyfikacji miejskich

W XVII w. zaczął się tzw. złoty okres Gdańska. Miasto liczyło ok. 77 tys. mieszkańców i było jednym z największych i najbogatszych w Europie. Ściągali tu kupcy, marynarze, ludzie nauki i sztuki z całej Europy. Wzniesiono wówczas najwspanialsze budowle. Wybudowano ponad 300 spichrzów oraz piękne kamienice. Upadek miasta nastąpił wraz z potopem szwedzkim i kryzysem gospodarczym. Gdańsk poddał się Prusakom dopiero podczas II rozbioru Polski 1793 r.

Kościół Mariacki w Gdańsku – największy ceglany kościół na świecie
Motława i żuraw by Henryk Bielamowicz – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Dziedzictwo Mennonickie

Mennonici na Żuławach

W przeciwieństwie do zachodniej Europy, I Rzeczpospolita była państwem o wysokiej tolerancji religijnej. W połowie XVI w. rozpoczęły się w Holandii prześladowania jednego z ruchów protestanckich – mennonityzmu (od nazwiska swego założyciela Menno Simonsa). Rada Miejska Gdańska wydała zgodę na ich osiedlanie się na gruntach miejskich. Mennonici osiedlali się też na Żuławach i w dolinie dolnej Wisły. Byli oni niezwykle pracowici i wykazywali się ogromną zręcznością i kunsztem w osuszaniu bagien. Intensywna gospodarka osadników ukształtowała obecny krajobraz Żuław z kanałami, wałami, polderami, terpami (nasypami ziemnymi) na których stawiano charakterystyczne zabudowania gospodarcze, układy osadnicze i komunikacyjne oraz wiatraki. Pod koniec XVIII wieku większość ziemi na Żuławach Malborskich i Elbląskich znajdowała się w ich rękach. Układy rowów melioracyjnych zbudowane przez menonitów zachowały się do dzisiaj.

Dom mennonicki w Trutnowach

Po zakończeniu II wojny światowej menonitów potraktowano jako ludność niemiecką i wydalono z terytorium państwa.

Poldery na Żuławach

O wielkości zasypywania Zalewu Wiślanego przez piach niesiony przez Wisłę świadczy fakt, iż linia wałów ochronnych w XIV wieku przebiegała w odległości 12 – 15 km od dzisiejszej linii brzegowej. Linia brzegowa przesuwała się rocznie o 25 – 30 m w głąb zalewu przysparzając w ten sposób 15 — 25 ha lądu rocznie. Mennonici przynieśli nową technologię tworzenia polderów, a więc obwałowanych terenów płytkiej wody, które osuszano konsekwentnie przez system pomp. W latach 1600 – 1900 uzyskano 152 km2 polderów. Dno polderu znajduje się zwykle poniżej poziomu morza – dzisiaj obszary depresyjne stanowią ok. 28% ogólnej powierzchni delty Wisły. Największy obszar depresyjny rozpościera się wokół jeziora Druzno, głównie po jego zachodniej i północno-zachodniej stronie. Zajmuje on powierzchnię 181 km² (22 km długości i 13 km szerokości).

Wiatrak typu holenderskiego w Pszczółkach by Polimerek – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Naturalny „przekop” Mierzei Wiślanej w XIX w.

Powstanie Wisły Śmiałej

Główne ujście Wisły znajdowało się na południe od Stegny, gdzie Wisła Elbląska wpadała do Zalewu Wiślanego. Lewe ramię Wisły biegnące do przez Gdańsk nosiło nazwę Leniwki. Zmiany w układzie hydrologicznym Leniwki nastąpiły po powodzi w 1840 r. wywołanej przez zator lodowy, kiedy to wody rzeki przedarły się przez wał wydmowy Mierzei Wiślanej i znalazły nowe ujście do Zatoki Gdańskiej w okolicach Górek jako Wisła Śmiała.

Port jachtowy w Górkach Zachodnich nad Wisłą Śmiałą.

Ujście Wisły w Gdańsku – powstanie cypla Westerplatte

Do XIX w. Wisła Gdańska (Leniwka) wpadała do Zatoki Gdańskiej wprost na północ w okolicy twierdzy Wisłoujście. Piach niesiony rzeką odkładał się w postaci dwóch wysp West Plaate i Ost Plaate. Kanał pomiędzy West Plaate a lądem przekształcono z czasem w kanał portowy (Nowy Port), wyposażono w go nawet w śluzę. Gdańsk miał wtedy dwa wyjścia w morze (północne i zachodnie). Taki stan rzeczy trwał do 1840 r. gdy Wisła przedarła się pod Górkami do Zatoki Gdańskiej (Wisła Śmiała). Zniknął wtedy problem zapiaszczenia koryta Wisły w Gdańsku, więc rozebrano śluzę w Nowym Porcie oraz zasypano ujście północne, przez co wyspa West Plaate stała się cyplem Westerplatte.

U ujścia Wisły Gdańskiej do Zatoki Gdańskiej zbudowano twierdzę Wisłoujście. Jej najważniejszymi zadaniami były kontrola statków kupieckich, ich ochrona oraz nawigacja światłem latarni. Serce twierdzy stanowi cylindryczna wieża zbudowana już w 1482 r. (obecnie pozbawiona zwieńczenia), która służyła do 1758 roku jako latarnia morska. Na początku XVII w. rozbudowano forty otaczające twierdzę.

Twierdza Wisłoujście by Jakub Strzelczyk – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Regulacje hydrotechniczne delty Wisły

Regulacje węzła wodnego Biała Góra

Żuławy zaczynają się w tzw. Cyplu Mątowskim, przy rozwidleniu Wisły i Nogatu. Jest to miejsce wielowiekowego sporu o zasoby wodne pomiędzy Gdańskiem, Malborkiem i Elblągiem. Każde miasto chciało dla siebie jak najwięcej wody dla celów gospodarczych i żeglugowych przy niskich stanach wody, a jednoczenie – ograniczenia przepływu wód podczas powodzi. Nogat stopniowo się zamulał więc w 1553 r. przekopano pod Białą Górą kanał, który spowodował, że znaczna część wody wiślanej popłynęła Nogatem, powodując niedobór wody w Leniwce w Gdańsku. Gdy Wisła na odcinku od Białej Góry do Gdańska przestała być żeglowna, w 1612 r. w Białej Górze wybudowano trójkątną tamę z pali drewnianych, która powodowała ograniczenie przepływu w Nogacie (tama została zniszczona podczas potopu szwedzkiego). Wisła sama dokonała regulacji przełamując się przez Mierzeję Wiślaną koło Górek tworząc Wisłę Śmiałą. Skróciło to bieg rzeki i pogłębiło koryto, co spowodowało przejęcie większości wód.

Neogotyckie budowle śluzy Biała Góra

Seria powodzi na Żuławach Malborskich w XIX/XX w. powodowanych często poprzez zatory kry lodowej, doprowadziła do decyzji odcięcia w 1912 r.Nogatu od Wisły śluzą w Białej Górze i jednocześnie do wybudowaniu pod Piekłem prostopadłego kanału przelewowego, który przejmowałby część wód Wisły podczas powodzi, ale zapobiegałby przejmowaniu kry lodowej. Aby zapewnić żeglowność Nogatu wybudowano w latach 1912-1916 trzy śluzy (Szonowo, Rakowiec, Michałowo). Obecnie jedynie 3% wód Wisły przepływa Nogatem. W Białej Górze powstał olbrzymi kompleks śluzy, wały przeciwpowodziowe, wrota przeciwpowodziowe i Wielki Upust na rzece Liwa (dopływ Nogatu) zwany z powodu neogotyckiej architektury – Wodnym Zamkiem.

Początek Nogatu, śluza Biała Góra, z prawej wrota sztormowe – widać potencjalną różnicę poziomów pomiędzy Wisłą a Nogatem

Kolejny „przekop” Mierzei Wiślanej w XIX w.

Budowa przekopu Wisły

Aby zapobiec powodziom w Gdańsku, w latach 1890–1895 w okolicach Świbna wykonano przekop Wisły bezpośrednio pomiędzy Leniwką a Zatoką Gdańską. Skierowało to praktycznie całość wód Wisły prostym korytem bezpośrednio do Zatoki Gdańskiej.

Przekop Wisły (w dali po lewej Zatoka Gdańska), widok z promu w Świbnie.

Przegalina

Przegalina leży na południowo-wschodnim krańcu wyspy Sobieszewskiej, nad rozwidleniem Martwej Wisły i Przekopu Wisły. Wraz z budową przekopu Wisły, w 1895 r. postanowiono zabezpieczyć przed powodzią Gdańsk. W Przegalinie zbudowano śluzę odcinającą Leniwkę od przekopu Wisły. Spowodowało to istotne wygaszenie nurtu w Leniwce, przez co została ona nazwana Martwą Wisłą. Nad śluzą wybudowano zwodzony most (łączący Wyspę Sobieszewską z Żuławami Gdańskimi), na który wprowadzono również trasę Gdańskiej Kolei Dojazdowej do Świbna. W latach 1975-1982 zbudowano drugą śluzę „Południową” wraz z nowym mostem zwodzonym.

Przegalina, śluza i most zwodzony by Yanek / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Gdańska Głowa, regulacja Szkarpawy

Prawie ramię Wisły płynące wprost do zalewu Wiślanego nazywano kiedyś Wisłą Elbląską, a obecnie Szkarpawą. W XVII w. w rozwidleniu ramion Wisły i Szkarpawy zbudowano fortecę służącą do obrony Gdańska, nazwaną Gdańską Głową. Forteca odegrała pewną rolę podczas wojen polsko-szwedzkich, jednak bardziej przysłużyła się atakującym Szwedom niż obrońcom. Szwedzi po zdobyciu twierdzy w 1626 r. obsadzili ją silną załogą. Od spływających do Gdańska statków wiślanych i tratew z drewnem były pobierali opłaty, a często konfiskowali inne towary. Gdańszczanie odzyskali fortecę w 1659 r. Pod koniec XVII wieku zdecydowano o jej likwidacji.

Gdańska Głowa na rysunku z 1696

Na miejscu po fortecy została w 1895 roku utworzona śluza „Gdańska Głowa”. Odcina ona Wisłę od Szkarpawy co powoduje, że Szkarpawa jest praktycznie pozbawiona nurtu.

Śluza Gdańska Głowa, widok w stronę Wisły by LukaszKatlewa – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Cofka

Poziomy wody w Wiśle i w Zatoce Gdańskiej zmieniają się niezależnie. Wysokie stany wody w Wiśle mogą powodować powodzie na Żuławach, ale nie maja żadnego wpływu na poziom wody w Zatoce. Dużo groźniejsze może być podniesienie się poziomu morza spowodowane sztormami i wiatrem ponad 7 stopni w skali Beauforta z kierunku północnego. Poziom wody ujściu Wisły może się wtedy podnieść nawet o 2 m. Północne wiatry wtłaczają wodę z Bałtyku daleko w głąb lądu uniemożliwiając w ten sposób spływ wody z rzek do morza. Cofka sięga czasami Tczewa (30 km) i powoduje zalanie Żuław.

Rybina – węzeł wodny

Rybina leży u rozwidlenia Szkarpawy i Wisły Królewieckiej. We wsi znajdują się trzy mosty zwodzone w tym jedyny w Polsce kolejowy most obrotowy na szlaku Żuławskiej Kolei Dojazdowej.

Most zwodzony na Szkarpawie w Rybinie by rysnal, CC BY-SA 3.0
Most zwodzony na Szkarpawie w Rybinie by Marek Czowgan – praca własna, CC BY-SA 4.0

Most kolejowy powstał w 1905 roku. Główna część konstrukcji to 43-metrowe ruchome przęsło z punktem podparcia w ustawionym pośrodku rzeki centralnym filarze, w którym mieszczą się łożyska i mechanizm napędowy.

Most kolejowy w Rybinie by Yanek / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Most kolejowy w Rybinie by Marek Mochecki – Praca własna, CC BY-SA 3.0

W Rybinie znajduje się również największa w Polsce przepompownia wody Chłodniewo, odwadniająca olbrzymie żuławskie poldery. Stacja pomp wybudowane została w 1930 r. Jej głównym zadaniem jest osuszanie 22 tys. ha polderu. 3 pompy potrafią przepompować 14 tys. litrów wody na sekundę. Wycofujący się w 1945 r. Niemcy zniszczyli przepompownie Chłodniewo i Osłonka, co spowodowało zalanie polderów. Osuszono je dopiero w latach w połowie lat 50-tych.

Przepompownia wody Chłodniewo by rysnal, CC BY-SA 3.0

Czasy współczesne

Cukrownie na Żuławach

Niesione nurtem Wisły muły ukształtowały na Żuławach bardzo żyzne gleby zwane madami. W XIX w. rozwinęła się uprawa buraków cukrowych i powstał szereg cukrowni. W okolicach cukrowni zaczęto budować kolejki wąskotorowe. Jeszcze niedawno funkcjonowały trzy cukrownie na Żuławach (w Pruszczu Gd., Malborku i Nowym Stawie), obecnie pracuje tylko jedna, o dużych mocach przerobowych w Malborku.

Żuławska Kolej Dojazdowa

Pierwsze odcinki kolei wąskotorowej na Żuławach związane są cukrowniami w Nowym Stawie (1886 r.) i w Cedrach Wielkich. Na przełomie XIX i XX w. powstała wielka sieć łącząca Pszczółki, Gdańsk, Cedry Wielkie, Świbno, Sztutowo, Nowy Dwór i Malbork. Z Gdańska przez zwodzony most nad śluzą Przegalina można było dojechać do stacji Lewy Brzeg Wisły na obszarze Wyspy Sobieszewskiej, gdzie wagony były przeprawiane na drugą stronę Przekopu Wisły promem kolejowym do stacji Prawy Brzeg Wisły (Mikoszewo) i kontynuowały podróż do Sztutowa lub Malborka. Prom wycofano z eksploatacji w 1955 r. i odtąd trzeba było się przesiadać na prom drogowy.

Obecnie ruch planowy po sieci ŻKD prowadzony jest w okresie letnim na trasach:

  • Stegna – Rybina – Nowy Dwór Gdański Wąskotorowy
  • Prawy Brzeg Wisły – Stegna – Sztutowo.
Żuławska Kolej Dojazdowa, Wikimedia, CC BY-SA 2.5

Wisła staje się coraz dłuższa

Wisła niesie olbrzymie ilości piachu, który odkłada się przy ujściu w Przekopie Wisły w postaci łach i wysp. Narasta nowa delta Wisły. Przez niewiele ponad 100 lat ujście przesunęło się 2 kilometry w głąb zatoki. Na terenach nowej delty Wisły w 1991 r. utworzono faunistyczny rezerwat przyrody „Mewia Łacha”. Rezerwat chroni miejsca lęgowe różnych gatunków rybitw i mew. Zimą schronienie znajduje tu ok. 50 tys. kaczek, z których najliczniejsze gatunki to lodówki, czernice i gągoły. Największym zagrożeniem dla lęgów ptaków są turyści. W związku z tym po rezerwacie można się poruszać tylko oznaczoną ścieżką prowadzącą do platformy widokowej (lewa łacha). W ostatnich latach na wyspach pojawiły się foki szare, a także (rzadziej) foki pospolite. Badania w 2008 r określiły liczebność stada na poziomie około 200 sztuk.

Mewia Łacha

W 1958 r. Wisła przedłużyła swój bieg o kolejne 300 m, o tyle bowiem przedłużono prawy ujściowy falochron kierujący.

Kierownica wschodnia w ujściu Wisły (przedłużenie jej przekopu) by Checzyk – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Modernizacja układu drogowego na Żuławach

Przez Żuławy uruchomiono drogę ekspresową S7, która znacząco poprawiła dostęp do wszystkich ciekawych turystycznie miejsc. Nad Wisłą Martwą zbudowano nowoczesny most wantowy prowadzący do portu północnego i dalej podwodnym tunelem na lewy brzeg Martwej Wisły i do Nowego Portu.

Most wantowy nad Wisłą Martwą

Na Wyspę Sobieszewską prowadził most pontonowy (najdłuższy w Polsce). W 2018 r. zbudowano nowoczesny most zwodzony o długości 181 m.

Most 100-lecia Niepodległości Rzeczypospolitej (Sobieszewo), z tyłu widać jeszcze stary most pontonowy (obecnie rozebrany)

Kładki w Gdańsku nad Motławą

Ostatnich latach w Gdańsku odbudowano Wyspę Spichrzów i Ołowiankę. Dla ułatwienia ruchu turystycznego zbudowano dwie ruchome kładki.

Obrotowa kładka na Wyspę Spichrzów (otwarta)
Zwodzona kładka na Ołowiankę

Kuchnia regionalna

Na Żuławach, by poczuć dawną atmosferę, powinniśmy się udać do gospody „Nowy Holender” w Cyganku koło Żelichowa. W typowym menonickim domu podcieniowym położonym nad rzeką Tują urządzono karczmę serwującą wspaniałe regionalne dania. Próbowaliśmy zupę rakową, kaczkę, pierogi z pokrzywą – pyszności!

Gospoda Mały Holender

Pożyteczne informacje

  • Mały Holender – gospoda Żelichowo (Cyganek) 33 A, koło kościoła

Zaplanuj wycieczkę