W dorzeczu Izery i Łaby: na biegunie zimna, w umarłych lasach, kopalni kwarcu, rezerwacie ciemnego nieba i obserwatorium astronomicznym

Górne Łużyce

Górne Łużyce (Hornja Łužica) to kraina historyczno-geograficzna, której głównym miastem jest Budziszyn (Niemcy). Granica Łużyc Górnych biegnie wzdłuż Kwisy obejmując Lubań Śląski, Leśną, podchodząc pod Gryfów Śląski (pozostawiając go po stronie śląskiej), obejmuje Pobiedną koło Świeradowa Zdrój, a kończy na szczycie Smreka.

Kamień graniczny na szczycie Smreka. Napis na tablicy: „Do 1815 roku trójstyk historyczny Górne Łużyce, Czechy, Śląsk” by SchiDD – Own work, CC BY-SA 3.0 pl

Szczypta historii

Od VI w. do początku XV wieku tereny te znane były jako Milsko, od zamieszkującego je plemienia słowiańskiego Milczan. Na tych ziemiach wykształcił się język górnołużycki. W latach 1002-1005 Bolesław Chrobry zajął Milsko i włączył do Polski. Kontrolę nad Miśnią utraciliśmy w 1031 r., kiedy powstała Marchia Miśnieńska. Milsko wkrótce trafiło w ręce Księstwa Czech (1076), a później księcia jaworskiego Henryka z dynastii Piastów (1319). W 1348 region przeszedł pod władztwo czeskie. Obecnie część tego obszaru leżąca na zachód od rzeki Kwisy po Nysę Łużycką znajduje się na terytorium Polski. Po II wojnie Górnych Łużyczan potraktowano jako Niemców i przesiedlono do Niemiec. Łączny czas przynależności do Polski tej części Górnych Łużyc wynosi 103 lata. Z kolei niezamieszkane w średniowieczu tereny Gór Izerskich należały do Czech, i stąd Świeradów Zdrój przynależy do Polski tylko przez 75 lat.

Świeradów Zdrój

Świeradów jako potencjalne uzdrowisko uznano dopiero w XVIII w. W 1795 wybudowano pierwszy dom zdrojowy, zaś w 1817 odkryto źródło w korycie rzeki, w związku z czym uregulowano jej przebieg i wybudowano zdrój zwany Dolnym Świeradowem. Był jednym z pierwszych uzdrowisk, gdzie poza funkcją pitną wprowadzono kąpiele w wywarze z kory świerku i w borowinie. W 1899 r. odbudowano dom zdrojowy po pożarze dodając 45-metrową wieżę oraz urządzono otaczający go park zdrojowy, zbudowano pijalnię wód w Górnym Zdroju oraz 80-metrowy kryty hall spacerowy. W 1946 roku Świeradów Zdrój uzyskał prawa miejskie. W 1973 roku do miasta włączono sąsiednią Czerniawę-Zdrój.

Sanatorium Szarotka w Świeradowie Zdrój
Dom wypoczynkowy Marzenie przy willi Pintsch by Kasias32 – Own work, CC BY-SA 3.0 pl

Kościół św. Józefa w Świeradowie Zdrój

Kościół św. Józefa został wybudowany z inicjatywy hrabiny Marii von Schaffgotsch pod koniec XIX w.. Swoją nazwę zawdzięcza ołtarzowi poświęconemu św. Józefowi przeniesionemu ze starej kaplicy (z 1785 r.), którą wpompowano w nowy kościół.

Kościół św. Józefa
Kościół św. Józefa by Marek013 – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Dom zdrojowy w Świeradowie Zdrój

Tutejsze wody lecznicze – radoczynne szczawy o różnym stopniu zmineralizowania, używane zarówno do picia, jak i do kąpieli, oraz okłady borowinowe leczą przede wszystkim choroby reumatyczne, narządów ruchu, układu krążenia oraz choroby ginekologiczne.

Dom zdrojowy został wybudowany w roku 1899 r. Obiekt składa się z dwóch części połączonych halą spacerową. Dom zdrojowy jest zaakcentowany wieżą zegarową o wysokości 46 metrów. Taras przed domem zdrojowym ma ponad 160 metrów długości.

Dom Zdrojowy (od tyłu)
Drugie (mniejsze) skrzydło Domu Zdrojowego by Zenobia Miszewska – Own work, CC BY-SA 3.0 pl
Dom Zdrojowy

Hala spacerowa, drewniana o długości 80 m to najdłuższy tego typu obiekt na Dolnym Śląsku.

Hala spacerowa
Hala spacerowa
Drewniana konstrukcja Hali spacerowej
Park Zdrojowy by Mach240390 – Own work, CC BY 4.0

Stacja kolejowa Świeradów Zdrój i 100 m linii kolejowej

Stację w Świeradowie wybudowano w 1909 roku wraz z uruchomieniem linii kolejowej z Mirska. Funkcję pasażerską stacja pełniła do 1996 roku, kiedy to zlikwidowano linię kolejową. Obecnie stację przekształcono w muzeum kolejnictwa, a nawet odbudowano 100 m toru kolejowego.

Świeradów-Zdrój – stacja kolejowa po rewitalizacji (Miejskie Centrum Kultury, Aktywności i Promocji Gminy) by Marek Mróz – Own work, CC BY-SA 4.0

Czerniawa Zdrój

Czerniawa Zdrój została przyłączona do Świeradowa Zdrój w 1973 r. Miejscowość leży już na terenie Łużyc Górnych.

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża w Czerniawie Zdrój

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża mieści się w Świeradowie Zdrój – Czerniawie.

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża by Zenobia Miszewska – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

Czarci Młyn w Czerniawie Zdrój

Młyn wodny na Czarnym Potoku powstał około 1890 roku. W obiekcie zostało zachowane oryginalne wyposażenie młyńskie, typowe dla przełomu XIX i XX wieku, kiedy budowano je w tzw. systemie amerykańskim z całkowicie zmechanizowanym transportem zboża. Do 1951 roku młyn był napędzany nasiębiernym kołem wodnym o średnicy 6,5 metra. Obecnie młyn pełni funkcje muzealne – prezentowane są dawne urządzenia młynarskie i piekarskie, m.in. mlewnik, gniotownik, śrutownik, elewatory, silosy, czyszczarnia, wialnia zbożowa, tryjer, sortownik, a także 100-letni czynny piec chlebowy. W Czarcim Młynie serwowany jest wypiekany tutaj chleb.

Czarci młyn w Czerniawie-Zdrój by Zenobia Miszewska – Own work, CC BY-SA 3.0 pl

Pobiedna i dwie wieże

Pobiedna położona jest już na Górnych Łużycach. Osada została założona w roku 1667 przez Wiganda von Gersdorf jako miasto górnicze dla prześladowanych protestantów z terenów Czech. Przebiegała tu kiedyś linii kolejowa łącząca Mirsk z Frydlantem (CZ).

Jindřichovice pod Smrkem – koniec linii kolejowej, dalej rozebrane torowisko do Polski
Typowe górnołużyckie budynki mieszkalno-gospodarcze (np. arkadowe łuki) by Cieslak Jürgen – Own work, CC BY-SA 3.0

W miejscowości znajduje się pałac z 1768 roku Maxa Hugo ks. Hohenlohe-Oehringen, obecnie własność prywatna.

Pałac w Pobiednej by SchiDD – Own work, CC BY-SA 4.0

Wieża kościoła ewangelickiego

Z dawnego kościoła ewangelickiego z XVIII w. pozostała tylko wieża.

Wieża kościoła ewangelickiego by Arkadiusz Kucharski „Arski”; – Own work, CC BY-SA 3.0

Wieża Mon Plaisir

W Gierałtówku, obecnej część Pobiednej położonej przy granicy, stoi wieża Mon Plaisir (Moja Przyjemność, później wieża Wilhelma) wybudowana przez Adolfa Traugotta von Gersdorfa w latach 1803-1804 jako obserwatorium astronomiczne do obserwacji planet i gwiazd, pomiarów prędkości światła, badań wyładowań atmosferycznych. W 1850 r. przekształcono ją w punkt widokowy, a później nazwano wieżą Cesarza Wilhelma.

Wieża Mon Plaisir na dawnej niemieckiej widokówce
Wieża Mon Plaisir, źródło: www.swieradowzdroj.pl/105-swieradowzdroj-wieza-mon-plaisir

Góry Izerskie

Góry Izerskie to pasmo górskie w Sudetach Zachodnich, na terenie Czech i Polski. Tworzy je szereg grzbietów górskich o przebiegu północny zachód – południowy wschód, w tym Wysoki Grzbiet z Wysoką Kopą (1126 m n.p.m.) – najwyższym wzniesieniem w Górach Izerskich.

Przyroda Stogu Izerskiego by MOs810 – Own work, CC BY-SA 4.0

Góry Izerskie są niezbyt wysokie, o łagodnych wierzchowinach (na skutek działania warunków atmosferycznych w okresie paleogenu – 70–35 mln lat temu – nastąpiło wietrzenie skał, powodując wyrównanie szczytowych partii gór). Kiedyś zalesione świerkiem, dzięki działaniu kwaśnych deszczy pod koniec XX w. utraciły w dużym stopniu szatę leśną, dzięki czemu zyskały fantastyczne panoramiczne po horyzont widoki.

Schronisko na Stogu Izerskim

Świetnym punktem wypadowym w Góry Izerskie jest Świeradów Zdrój. Na grzbiet Stogu Izerskiego możemy się udać kolejką gondolową.

Kolej gondolowa „Stóg Izerski” oraz trasa narciarska by Jan Polák – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Na wysokości 1060 m n.p.m. (ok. 50 metrów poniżej szczytu Stogu Izerskiego) jest położone schroniskiem PTTK – najbardziej na zachód wysunięte schronisko po polskiej stronie Sudetów. Schronisko powstało w 1922 roku z inicjatywy niemieckiej organizacji turystycznej RGV „Riesengebirgsverein”. Budynek schroniska został wybudowany w stylu śląsko-łużyckim.

Góry Izerskie – Schronisko na Stogu Izerskim by I, Hydrus, CC BY 2.5

Smerek

Od schroniska warto udać się na szczyt Smreka, gdzie po czeskiej stronie znajduje się nowa wieża widokowa.

Wieża widokowa na szczycie Smerka (1 124 m, po czeskiej stronie), odradzający się las by J Budissin, CC BY-SA 3.0

Izera, zlewisko Morza Północnego

Izera (cz. Jizera) to prawy dopływ Łaby. Część źródeł Izery leży po polskiej stronie na południowym zboczu Smreka i stąd jest to jeden z niewielu obszarów w Polsce należący do zlewiska Morza Północnego. Izera przepływając przez olbrzymią Halę Izerską na długości 15 km jest rzeką graniczną.

Rezerwat przyrody Torfowiska Doliny Izery by MartinVeselka – Own work, CC BY-SA 4.0
Rzeka Izera na Hali Izerskiej

Hala Izerska – biegun zimna

Hala Izerska (cz. Velká Jizerská louka) to górska łąka położona na wysokości 840–880 m n.p.m. w dolinie górnej Izery. Na Hali Izerskiej rosną charakterystyczne dla torfowisk okazy bażyny czarnej, turzycy skąpokwiatowej i bagiennej, wełnianki pochwowatej i wąskolistnej czy rosiczki okrągłolistnej. Jest tam najniższe stanowisko kosodrzewiny, jedno z dwóch pozakarkonoskich w Sudetach. Teren Hali obejmuje rezerwat przyrody Torfowiska Doliny Izery.

Warunki klimatyczne panujące na Hali izerskiej są zbliżone do położonego o 600 m wyżej subalpejskiego piętra Karkonoszy, co spowodowane jest napływem chłodnego i wilgotnego powietrza atlantyckiego. Nawet latem notowane bywają na niej ujemne temperatury powietrza: −5,5 °C (20 lipca 1996), −1,7 °C (14 sierpnia 2012). 29 grudnia 1996 zanotowano −36,6 °C, a 3 lutego 2012 −36 °C. W każdym miesiącu notuje się temperatury ujemne, a śnieg zalega do maja. Ze względu na najniższe średnie temperatury roczne Hala Izerska uważana jest za polski biegun zimna. Rekordowo niskie temperatury na Hali Izerskiej są efektem nocnej inwersji temperatury, powstającej, kiedy ze zboczy gór schodzi chłodne powietrze w kierunku szczelnej kotliny.

Rezerwat przyrody Torfowiska Doliny Izery by MartinVeselka – Own work, CC BY-SA 4.0
Rezerwat przyrody Torfowiska Doliny Izery by MartinVeselka – Own work, CC BY-SA 4.0
W drodze z Hali Izerskiej do Chatki Górzystów, ślady po dawnej wsi, by krysi@, CC BY 3.0

Chatka Górzystów – jedyny ślad dawnej wsi

Chatka Górzystów to schronisko turystyczne mieszczące się na Hali Izerskiej Na hali tej istniała kiedyś wieś Gross-Iser (ok. 240 mieszkańców), a budynek schroniska i stojąca obok niego drewutnia są jej jedyną pozostałością (mieściła się w nim szkoła). Osada została całkowicie zniszczona w latach powojennych.

Schronisko Chatka Górzystów by Pnapora – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Sine Skałki – śladami Wiedźmina

Sine Skałki są drugim co do wysokości wzniesieniem w Górach Izerskich. Kopulasty szczyt wyrasta z wierzchowiny Zielonej Kopy w kształcie rozległej kopuły. Powierzchnia wierzchowiny jest tak wyrównana, że wierzchołek w terenie jest trudno rozpoznawalny. Szczyt Sinych Skałek zwieńczony jest rumowiskiem zwietrzałych skał gnejsowych. Tutaj też kręcono kilka scen do Wiedźmina, stąd punkt widokowy  1122 m.n.p.m. nosi czasem nazwę Wiedźmina. Bezleśny grzbiet zapewnia bezkresne widoki po horyzont. Wciąż są widoczne skutki katastrofy ekologicznej (zniszczenie lasów), która nawiedziła te ziemie 30-40 lat temu.

Grzbietowe łąki, powoli odradzający się las by Piotr Kuźniar – Own work, CC BY-SA 3.0 pl

Umarły las

Na skutek kwaśnych deszczów powodowanych wysokimi emisjami SO2 (tworzącymi kwas siarkawy H2SO3) z elektrowni niemieckich, czeskich i polskich (Turów) w latach 80 i 90-tych XX w. zamarły olbrzymie lasy świerkowe Gór Izerskich. Do dzisiaj przyroda nie odbudowała szaty leśnej. Czy tak będzie wyglądała Puszcza Białowieska?

Umarły las w Górach Izerskich
Las w Górach Izerskich by Prazak – wikimedia, CC BY-SA 3.0

Wysoka Kopa

Wysoka Kopa (1127 m n.p.m.) to najwyższy szczyt Gór Izerskich. Jest to wspaniały punkt widokowy.

Szczyt Wysokiej Kopy by Maoman – Own work, CC0

Bezleśne (w wyniku klęski ekologicznej z lat 80. XX w.) partie wierzchołka porośnięte są łąkami subalpejskimi z interesującymi gatunkami roślin (arcydzięgiel litwor, gęsiówka Hallera, zawilec narcyzowy).

Kopalnia kwarcu

Odkrywkowa kopalnia kwarcu „Stanisław” jest położona na północno-wschodnim zboczu wzniesienia Izerskie Garby (na wysokości 1050 m n.p.m). Produkcja kopalni obejmuje trzy odmiany kwarcu: ceramiczny, najbardziej wartościowy, półceramiczny i hutniczy. Wydobywany kwarc odznacza się bardzo wysoką zawartością krzemionki (od 97 do 100%). Surowiec o takich parametrach jest wykorzystywany w przemyśle: szklarskim, hutniczym i elektronicznym. Kamieniołom słynie z kolekcjonerskich okazów kryształów kwarcu. Na obrzeżach żyły kwarcowej występują inne minerały jak piryt, fluoryt, chalkopiryt, wietrzejący na wiśniowo hematyt, zielony lub żółtawo-brunatny wezuwian, ametyst, czarny turmalin, wollastonit.

Wyrobisko po żyle kwarcowej, Kopalnia Stanisław by Pudelek (Marcin Szala) – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Kwarc mleczny to odmiana kwarcu, którego charakterystyczne mleczne zabarwienie jest wynikiem obecności dużej liczby rozproszonych kropelek cieczy oraz pęcherzyków wypełnionych dwutlenkiem węgla. Intensywność mlecznego zabarwienia zależy od liczby i rozmiaru pęcherzyków. Nieliczne okazy mogą zawierać małe ilości złota.

Kwarc mleczny, Wikipedia, CC BY-SA 2.0 br

Wysoki Kamień

Wysoki Kamień (1058 m n.p.m.) to szczyt położony w Wysokim Grzbiecie, tuż nad Szklarską Porębą. Ze szczytu rozciąga się panorama na Karkonosze, Góry Izerskie, Góry Kaczawskie oraz Rudawy Janowickie. Grzbiet zbudowany z odpornych na wietrzenie hornfelsów, które tworzą skałki na szczycie. W 1837 r. Schaffgotschowie, będący właścicielami tych terenów, wybudowali na szczycie schronisko Hochsteinbaude, jako jedne z pierwszych w Sudetach. Schronisko ponownie uruchomiono po wojnie w 1947 r. W 1962 nieremontowane schronisko rozebrano. Obecnie rodzina Gołbów ze Szklarskiej Poręby wybudowała nowe schronisko oraz wieżę widokową.

Wysoki Kamień by Hydrus – Own work, CC BY-SA 3.0
Nowe schronisko na Wysokim Kamieniu by Jacek Halicki – Praca własna, CC BY-SA 4.0
Widok z Wysokiego Kamienia na Szklarską Porębę i Karkonosze (Szrenica na prawo od środka grzbietu) by Endymion2000 – Own work, CC BY-SA 3.0

Park Ciemnego Nieba

W Górach Izerskich jest jeden z dwóch polskich Parków Ciemnego Nieba. Utworzony został w 2009 roku i zajmuje powierzchnię około 7500 ha. Celem istnienia parku jest przede wszystkim zachowanie nocnego nieba wolnego od nadmiaru światła, dzięki czemu możliwe jest obserwowanie gwiazd, a co jest obecnie w miastach i wokół nich mocno ograniczone. Ponadto celem jest również zwrócenie uwagi na sam problem nadmiernego „zanieczyszczania” nocnego nieba sztucznym światłem oraz propagowanie ochrony środowiska nocnego. 

Wstęga Drogi Mlecznej nad Izerskim Parkiem Ciemnego Nieba by Tomasz Tomsonowskyy – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Kuchnia regionalna

W Świeradowie–Zdrój warto odwiedzić restaurację Czarny Potok, w której zjemy dobrego pstrąga, dania polskie i ukraińskie. Na sławne naleśniki koniecznie trzeba zajrzeć do Chatki Górzystów.

Praktyczne informacje

Restauracja Czarny Potok, Sanatoryjna 4a, Świeradów-Zdrój

Wycieczka w Góry Izerskie:

  • Szlak Schronisko na Stogu Izerskim -Smrek, znaki zielone, 0:47 h, 2.6 km,  suma podejść 102 m, suma zejść 57 m
  • Smrek – Chatka Górzystów- Pod Wysoką Kopą, znaki żółte, 4:19 h, 14.9 km, suma podejść 331 m, suma zejść 326 m
  • Pod Wysoką – Szklarska Poręba, znaki czerwone, 2:24 h, 9 km, suma podejść 125 m, suma zejść 572 m

Zaplanuj wycieczkę