Posplatane polskie, żydowskie i ukraińskie dzieje. miejsce kultu katolików (cudowny obraz MB Leżajskiej) oraz ortodoksyjnych Żydów (ohel cadyka Elimelecha) i grekokatolików (ikona MB z Dzieciątkiem)

Bazylika w Leżajsku – Pomnik Historii

Stary Leżajsk i Leżajsk Zygmuntowski

Okolice Leżajska zasiedlało plemię Lędzian (cesarz bizantyński Konstanty VII nazywa ich Lenżanami, a Leżajsk mógł stanowić ich główną siedzibę). Leżajsk jest jednym z najstarszych miast Polski południowo-wschodniej. W XIV wieku Leżajsk należał do dóbr królewskich zgrupowanych w północno-wschodniej części województwa ruskiego. W 1397 r. otrzymał prawa miejskie z rąk Władysława Jagiełły. Rozwój miasta był hamowany przez wyniszczające najazdy Tatarów i Wołochów. Po tragicznym najeździe w 1524 przeniesiono miasto znad Sanu (Stare Miasto), na dzisiejsze, bardziej obronne miejsce, oddalone od poprzedniego o ok. 5 km w kierunku południowo-zachodnim, nadając mu jednocześnie nową nazwę: Leżajsk Zygmuntowski.

Cerkiew greckokatolicka św. Mikołaja z 1913 r. w Starym Mieście, obecnie kościół św. Andrzeja Boboli by Daniel.zolopa – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl

W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Leżajsk przeszedł pod panowanie austriackie, a ostatni starosta leżajski Józef Potocki, uzyskawszy zgodę władz zaborczych, przeniósł siedzibę starostwa do Łańcuta. W Leżajsku od 1772 r. działał cadyk Elimelech. Jego leżajski ohel jest celem pielgrzymek Żydów z całego świata. W średniowieczu 18 km na północny zachód od Leżajska przebiegała granica Rusi (wieś Krzeszów). Stąd Leżajsk należy do Polski przez 553 lata, a tereny na zachód od Krzeszowa należą do Polski przez 902 lata.

Bazylika Zwiastowania NMP i klasztor oo. bernardynów w Leżajsku – Pomnik Historii

W 1608 roku biskup przemyski Maciej Pstrokoński sprowadził do Leżajska bernardynów. Zespół klasztorny wzniesiony w miejscu, gdzie według tradycji miała ukazać się Tomaszowi Michałkowi Matka Boska ze św. Józefem. W 1628 r. przez marszałka nadwornego, późniejszego marszałka wielkiego koronnego Łukasza Opalińskiego, został ufundowany kościół.

Wczesnobarokowy kościół został wykonany przez muratorów lubelskich, prawdopodobnie pod kierunkiem Antonia Pellacciniego i jego ucznia Szymona Sarockiego.

Barokowy ołtarz główny został wykonany przez braci zakonnych w 1637. W polu środkowym znajduje się obraz Zwiastowanie N.P. Marii malowany ok. 1650 przez Franciszka Lekszyckiego, malarza bernardyńskiego.

Obraz Matki Bożej Pocieszenia

Leżajski obraz powstał przed 1590 r. i jest dziełem ks. Erazma. Pierwotnie umieszczony w drewnianym, wzniesionym na miejscu objawień kościele, skąd w XVII w. zabrano go do istniejącej dziś, specjalnie wybudowanej dla obrazu kaplicy. Obraz okrywa sukienka i bogato zdobione ramy z 1752 r. fundacji Marii z Sanguszków Potockiej. Jego zasłonę stanowi obraz przedstawiający Wizję Tomasza Michałka, pędzla Stanisława Stroińskiego z połowy XVIII w. i metalowa kurtyna dekorowana emblematem maryjnym, herbem papieskim Jana Pawła II oraz godłem Polski, wykonana w 1983 r.

Organy w bazylice sfinansowanie przez Potockich pochodzą z drugiej połowy XVII w. Organy główne mają 15 m wysokości i 7,5 m szerokości, jednak kompozycja architektoniczna prospektu łączy je nierozerwalnie również z dwoma sąsiednimi instrumentami w nawach bocznych, tworząc jeden monumentalny zespół organowy, na którym – jedynym w świecie – może grać 3 organistów równocześnie. Nadzwyczaj bogata dekoracja snycerska prospektu organowego wykonana została przez samych braci zakonnych. Dzięki nim wartości muzyczne zostały zespolone ze wspaniałą strukturą architektoniczną.

Organy w nawie północnej by Tom a – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Dwór Starościński

Dwór Starościński został wzniesiony w poł. XVI w. przez starostę Krzysztofa Szydłowieckiego jako zespół rezydencjalno-obronny. Obecnie mieści się w nim Muzeum Ziemi Leżajskiej. Muzeum posiada trzy ekspozycje: browarnictwo, etnograficzną i historyczną.

Kościół Trójcy Przenajświętszej w Leżajsku

Kościół farny w Leżajsku zbudowano w 1616 r. W ołtarzu po prawej stronie nawy głównej znajduje Obraz Matki Bożej z XVI wieku. Świątynię ochrania wysoki mur z otworami strzelniczym.

Ratusz w Leżajsku

Eklektyczny ratusz w Leżajsku został zbudowany w 1869 r. Obok ratusza znajduje się prostokątna wieża z zegarem wybudowana w 1905 r.

Pałac Miera

W Leżajsku znajduje się zabytkowy klasycystyczny pałac Wojciecha hr. Miera. Był cenionym ośrodkiem życia kulturalnego i miejscem spotkań towarzyskich. Obecnie znajduje się w nim przedszkole.

Splecione losy polskie, ukraińskie i żydowskie w Leżajsku

13 września 1939 r. rozpoczęła się w Leżajsku niemiecka okupacja. Już 15 września 1939 roku Niemcy spalili leżajską synagogę. W pierwszych dniach października 1939 r. poza nową granicę niemiecko-rosyjską, przebiegającą 11 km od miasta, za San, do sowieckiej strefy okupacyjnej wypędzono większość Żydów. Pozostałych 350 Żydów zamknięto w 1941 roku w getcie i wielu zamordowano w egzekucjach na leżajskim cmentarzu. Niektórzy mieszkańcy Leżajska pomagali w getcie Żydom pomimo grożącej za to kary śmierci. Podczas okupacji w mieście i okolicach trwała walka partyzancka skierowana przeciw Niemcom i kolaborującym z nimi Ukraińcom. 28 maja 1943 r. dokonano pacyfikacji miasta. W jej wyniku Niemcy zamordowali 47 mieszkańców Leżajska. 24 lipca 1944 Leżajsk został zajęty przez wojska radzieckie. Po zakończeniu działań wojennych część ocalałych Żydów leżajskich wróciła do miasta. 18 II 1945 r. oddział Narodowej Organizacji Wojskowej pod dowództwem Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka” napadł na 3 domy żydowskie i budynek NKWD. Zginęło 11 Żydów, podobno współpracowników Urzędu Bezpieczeństwa i kolaborantów. Po II Wojnie Światowej ludność Ukraińska miasta została wysiedlona do ZSRR. Pozostała część tej ludności została wysiedlona na Ziemie Zachodnie w czasie akcji „Wisła” w 1947 r.

 „Proświta” czyli „Narodnyj Dom”

„Просвіта” to ukraińska organizacja społeczno-oświatowa, założona we Lwowie w 1868 r. W 1917 roku „Proświta” posiadała około 5 tysięcy placówek. W 1922 zlikwidowano organizację w ZSRR, a w Polsce działała do 1939 r. Budynek Proświta w Leżajsku został wybudowany w 1913 r.

Grób Cadyka Elimelecha

Elimelech Weissblum był rabinem żydowskim, jednym z pierwszych cadyków w historii judaizmu i jednym z najwybitniejszych przedstawicieli chasydyzmu. W 1772 r. osiadł w Leżajsku, gdzie napisał dzieło Noam Elimelech (pol. „Łagodność Elimelecha”), jedno z podstawowych dzieł chasydyzmu. Budowę jednonawowego ohelu zakończono w 1963 r. Po rozbudowie w 1994 roku ohel składa się z trzech części: centralnej z nową macewą cadyka, otoczoną kutą kratą i dwóch bocznych naw: jednej dla mężczyzn, drugiej dla kobiet. Ohel jest obecnie najliczniej i najchętniej odwiedzanym grobem cadyka w Polsce. Rocznica jego śmierci, 21 dnia żydowskiego miesiąca adar (11 marca), gromadzi przy jego ohelu w Leżajsku tysiące chasydów z całego świata.

Cerkiew Zaśnięcia NMP w Leżajsku

Greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny została wzniesiona w 1832 r. Po wojnie wykorzystywana była jako magazyn. Od 1982 jest to rzymskokatolicki kościół Jezusa Miłosiernego. Cerkiew słynęła z ikony Matki Boskiej z 1623 ściągającej tłumy pątników, uważanej za cudowną. Na fasadzie kościoła, we wnęce znajduje się ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Kuryłówka

W Kuryłówce znajduje się cerkiew greckokatolicka św. Paraskewy zbudowana w 1896 roku w stylu neobizantyjskim na planie krzyża greckiego.  W 1982 cerkiew została przejęta przez Kościół rzymskokatolicki.

Bitwa pod Kuryłówką

Po wkroczeniu Sowietów pod koniec lipca 1944 r. w okolice Leżajska, rozpoczęły się represje wobec polskiego podziemia. NKWD dokonywało aresztowań żołnierzy Armii Krajowej. Spotkało się to z oporem oddziałów partyzanckich Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW/NZW) dowodzonych przez Józefa Zadzierskiego, ps. „Wołyniak”. Jego oddziały zwalczały komunistyczny aparat władzy i jego konfidentów, walczyły z ekspedycjami NKWD, likwidowały byłych współpracowników niemieckiego okupanta, a także broniły miejscową ludność przed atakami oddziałów UPA. 7 maja 1945 r. pod Kuryłówką stoczono największą na ziemiach polskich bitwą oddziałów polskiego podziemia z sowietami, w której zginęło około 70 enkawudzistów. Następnego dnia do Kuryłówki wkroczyła karna ekspedycja NKWD. Sowieci zamordowali osiem osób, spalono zabudowania wioski.

Cerkiew greckokatolicka św. Paraskewy w Dąbrowicy

W Dąbrowicy znajduje się zabytkowa cerkiew greckokatolicka św. Paraskewy wzniesiona w 1906 r., Od 1948 r. jest ona użytkowana jako kościół św. Michała Archanioła. Świątynia jest przykładem murowanego budownictwa cerkiewnego, powstałego w wyniku poszukiwań narodowego stylu ukraińskiego opartego o wzorce klasyczne.

Cerkiew prawosławna św. Michała Archanioła – kościół św. Maksymiliana Kolbego w Kulnie

Cerkiew prawosławna w Kulnie, została wzniesiona w XIX w. w urzędowym stylu bizantyjsko-rosyjskim. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej do ZSRR cerkiew niszczała. Od 1972 budynek jest współużytkowany przez parafie prawosławną i rzymskokatolicką – jest to jedyny taki przypadek we wschodniej Polsce.

Kuchnia regionalna

W Leżajsku polecamy restaurację Capri serwującą tradycyjne polskie dania.

Pożyteczne informacje

• Restauracja Capri, Mickiewicza 18, Leżajsk

Zaplanuj wycieczkę